بخش چاه‌ورز

محوطه تپه گلرخ که اثراتی از شالده قلعه گلرخ امروزه باقی مانده‌است این قلعه در ارتفاعات کوه واقع گردیده تا دشمن نتواند به راحتی قلعه نفوذ کند.

در این منطقه اثری از دوره اشکانیان یافت شده‌است که احتمال این امر که در این دوره چاه‌ورز مسکونی بوده باشد را می‌دهد. با پدیدار گشتن امپراتوری ساسانیان با توجه به آثار زیاد یافت شده و منابع موجود چاه‌ورز مسکونی بوده‌است. قلعه گلرخ که در آن کارگاه سفالگری وجود داشته هم‌اکنون این محوطه‌ای از آن برجا مانده و در بخش کوهپایه واقع شده‌است و به صورت تپه‌ای به ابعاد ۱۶۰ در ۳۶ متر است. آثار معماری موجود در سطح این محوطه را سنگ‌های لاشه و ملاط گچ تشکیل می‌دهد که امروزه کمتر از نیم‌متر از ارتفاع این آثار در سطح محوطه باقی مانده‌است. در سطح این محوطه سکه‌ای متعلق به سال ۶۱۱م به ضرب ضرابخانه دارابگرد از خسرو دوم پادشاه ساسانی به دست آمده‌است. این سکه از جنس نقره است و خسرو را با تاجی که در بالای آن دو بال عقاب باز شده، نشان می‌دهد. در این محوطه قطعه سفال‌هایی یافته شده که یک قطعه سفال آن متعلق به ظرفی با لبه مثلثی شکل است که خمیرمایهٔ آن به رنگ قرمز و پوشش گلی سطح آن به رنگ قهوه‌ای است. قطعه سفال دیگر، متعلق به ظرفی با لبه مثلثی شکل است که خمیرمایه آن با پخت نامناسب و کیفیت ساخت متوسط به رنگ خاکستری است. بومیان چاه‌ورز ابتدا آب را از کوه‌های شمالی به صورت قنات استخراج کردند و سپس به آسیاب منتقل کرده بودند بعد از آن با کانال، حوضچه، سازه پخش‌آب زمین کشاورزی شمالی زیر آب قرار می‌دادند. بومیان با این سیستم آبیاری کشاورزی را در چاه‌ورز رونق داده بودند و به دلیل شور بودن آب، پنبه و سایر محصولات قابل کشت با آب شور را به بهره‌برداری می‌رساندند و امکان کشت به صورت چهار فصل امکان داشت. سیستم آبیاری این مردمان تا اوایل انقلاب برجا بود تا به دلیل جاده‌سازی قسمتی از آن تخریب شد. با این وجود هنوز چشمه مصنویی ساخته شده در آن دوران، آب از آن روان است. از تصاویر به جا مانده از این دوره بر روی سنگ‌ها؛ مردمان بومی به شکار بز کوهی می‌پرداختند. در کوه‌های چاهورز تیری بر سنگی در ارتفاعات بالا به جا مانده‌است که نشان از قدرت پرتاب تیر دارد. این تیر یا به هدف تفریح یا شکار شلیک شده‌است. حتی پس از حمله اعراب به ایران طبق کتاب تذکرهٔ شاه‌زندو که توسط سید علی اکبر بیرمی در سال ۱۲۰۸ ه‍.ق تصحیح شده‌است، مناطق جنوبی از جمله چاه‌ورز تا چهار صد سال پس از فروپاشی ساسانیان به دلیل دژهای مستحکم توسط اعراب مسلمان تسخیر نشد. در تذکره شاه‌زندو اطلاعاتی درمورد چگونگی تصرف چاه‌ورز توسط مسلمانان و ورود اسلام به این منطقه قرار دارد. در این این تذکره اسم چاه‌ورز تحت نام «چاهبرد» نام برده شده و مردمان پارس ساکن که دین زردشت داشتند را «گبر» خطاب کرده‌است.[28]

هنگام حمله مسلمانان به ایران، امپراتوری ساسانیان از هم متلاشی شد، بخشی از سپاه مسلمانان به سمت چاه‌ورز لشکر کشید، اما به دلیل وجود کوهستان و دژهای مستحکم نتوانستند چاه‌ورز و دیگر مناطق لارستان را تحت سیطره قرار دهند. چهارصد سال بعد به چاهورز (به نام پیشین: چاه‌برد) توسط عفیف‌الدین شاه‌زندو از نسل امام هفتم شیعیان موسی الکاظم، به لارستان حمله شد. او سپاهی را از مکه فراهم کرد و به هدف گسترش اسلام به این منطقه لشکرکشی کرد. مردمان محلی با روشن کردن آتش دیگر قلعه‌ها را از حمله با خبر کردند. اینگونه که قلعه فاریاب با رؤیت آتش قلعه گلرخ را خبر می‌کرد، دیدبان آنجا نیز سریع اقدام به روشن کردن آتش می‌کرد و قلعه موجود در احشام از آغاز جنگ با خبر می‌شد، این قلعه نیز با آتش قلعه موجود در شیرینو را آگاه کرده بود و به این ترتیب ادامه می‌یافت تا تمامی قلعه‌های موجود در لارستان خیلی سریع از حمله آگاهی یافتند و سپاهیان خود را آماده جنگ کردند. البته این حرکت مردم محلی، استفاده از سیگنال دودی در سالیان بسیار قبل‌تر نیز رواج داشته به این ترتیب که چینی‌ها با استفاده از دود خطر حمله را طی چند ساعت به سراسر دیوار ۷۵۰ کیلومتری چین منتقل می‌کردند.[29] در جریان این حملات شاه‌زندو قلعهٔ دَبان (گلرخ) را تحت محاصره قرار می‌دهد و قلعه را فتح می‌کند. شاهزندو آتشکده چاه‌ورز را تبدیل به مسجد می‌کند که امروز مسجد النبی نام دارد و نماز جمعه در آن اقامه می‌شود. در ادامه قلعه ده‌گجی در احشام و قلعه زرتشتیان در شیرینو نیز شکست می‌خورد. شاه‌زندو دستور می‌دهد در صحیفه‌ای اسامی بیست و چهار هزار از افرادی که به دستش مسلمان شده‌اند را نوشته و همراهش خاک کنند تا در قیامت شفیع‌او شوند.[18]

پس از اسلام زمین‌ها چاه‌ورز به شاهزندو می‌رسد و چاه‌ورز خالی از سکنه می‌شود و تنها در شمال چاه‌ورز زمین‌ها کشاورزی ساسانیان توسط فرزندان شاهزندو زیر کشت قرار داشت. ساکنان جدید طبق تذکره عفیف الدین شاهزندو که در زمان قاجاریان توسط سید علی اکبر بیرمی تصحیح‌سازی شد از مناطق انگالی به چاه‌ورز مهاجرت کردند.[30] مردمان محلی نام رئیس مهاجرت‌کنندگان را «عالی محب» گفته‌اند.[31] طائفه‌هایی که از انگالی مهاجرت کردند طبق کتاب خلیج فارس و کرانه‌های شمالی سال ۱۲۱۰ ه‍.ق به این منطقه مهاجرت کردند.[32]زمین‌های چاهورز که به نوادگان شاهزندو ارث رسیده بود به مرور زمان مالکیت آن به ساکنان جدید منتقل شد. فارسنامه ناصری اسم چاه‌ورز به صورت «چاه‌برد» آمده‌است و دهی در ناحیه بیخه احشام یک فرسخی بیرم آمده‌است.

زنان از کتله استفاده می‌کردند لذا نحوه لباس پوشیدن آنان متغایر با کشف حجاب رضا خان نبود. سالیان بعد از این قانون توسط فردی روحانی به نام «حسین رفیعی» لباس مقنعه برای بانوان چاه‌ورز بکار برده شد. اما مردان لباس‌های شال و قبایی می‌پوشیدند که با مدرنیزه‌سازی قوانین کشف حجاب همخوانی نداشت به همین جهت سربازان شاه قبای بلند آنان را از کمر کوتاه می‌کردند.[33]

اغلب مردم چاه‌ورز با طرح کشف حجاب مخالف بودند و هنگام تظاهرات‌های ایران علیه شاه با وجود اینکه در بخش چاه‌ورز و روستاهای مجاور شرایط نسبتاً آرام بود، مردم مرکز بخش چاه‌ورز به رهبر فردی روحانی به نام «حسین رفیعی» که ضد محمدرضا شاه سخنرانی می‌کرد، تقریباً هر روز تظاهرات می‌کردند. دست آخر با حمایت مردم پاسگاه ژاندارمری وقت را خراب کردند و افراد نظامی مستقر در آن فرار کردند.[33]

پس از شروع جنگ ایران و عراق گروهی در جنگ شرکت کردند که از این بین ۹ تن کشته و ده‌ها تن دیگر زخمی شدند. از لحاظ آمار مشارکت در جنگ چاه‌ورز بیشترین حضور در جبهه‌های جنگ را در شهرستان لامرد بنام خود ثبت کرده‌است.[33] تعدادی از اهالی چاه‌ورز در جنگ داخلی سوریه تحت عنوان مدافع حرم حضور یافتند که نخستین کشته از لامرد فرهاد طالبی نیز از بخش چاه‌ورز-دهنو فاضلی بود. وی از تحصیلات حوزوی برخوردار بود و به هدف دفاع از حرم زینب در این جنگ شرکت کرده بود.[34]

بخش چاه‌ورز از شرق، شمال شرقی، شمال و شمال غربی به بخش بیرم، از شرق به بخش علامرودشت، از جنوب و جنوب غربی به بخش مرکزی لامرد و از جنوب شرقی به بخش اشکنان محصور است.

مرکز بخش شهر چاه‌ورز است و از دو دهستان چاه‌ورز و شیخ عامر تشکیل شده‌است. دهستان چاه‌ورز متشکل از روستاهای دهبان، دهنو و چاه چاورز است.[35] دهستان شیخ‌عامر نیز مرکز آن روستای شیخ‌عامر است.[6] این دهستان روستاهای شیخ عامر، حاجی‌آباد، ده نوفاضلی، احشام، چاه چاورز، نعمه، شیرینو، فاضلی، ده کهنه، نخلستان باد، نخلستان کت، نخلستان شکری‌دان دربر گرفته‌است.[36]

چاهورز سال ۱۳۱۶ دهی در دهستان بیرم بخش گاوبندی (پارسیان) بود.[9] در سال ۱۳۷۲ ه‍.ش دهستان چاه‌ورز تأسیس شد[37] و ده سال بعد، پیشنهاد تهیهٔ طرح توجیهی بخش شدن چاه‌ورز به مسؤلان چاه‌ورز ارائه شد. این طرح توجیهی توسط دو مسؤول در چاه‌ورز به نام‌های فتحعلی قائدی (رئیس شورای اسلامی روستا) و محمود کریمی (دهیار) آماده می‌شود و در ۲۸ اسفند همان سال توسط انصاری لاری (استاندار وقت فارس) تصویب و به وزارت کشور ارسال می‌شود چون این طرح در اواخر عمر دولت خاتمی بود و دولت جدید روی کار آمد عملاً آن طرح متوقف شد و بعد از آن با پیگیری معتمدین و جمعی از متنفذین از جمله فردی روحانی به نام غلامحسین سبحانی نیا در استان و مجید اکبرپور در تهران به سال ۱۳۹۰ طرح توجیهی جدیدی اما مبتنی بر طرح قبلی در دوران احمدزاده کرمانی (استاندار وقت فارس) با اضافاتی تصویب و به وزارت کشور ارسال می‌شود و در ۲۹ شهریور ۱۳۹۱ توسط اعضای کمیسیون سیاسی - دفاعی هیئت دولت تصویب نهایی می‌شود. پس از ۵ ماه از تصویب نهایی، در ۲۳ اسفند ۱۳۹۱ اعلام رسمی می‌شود.[12]

به مناسبت تأسیس این بخش، جشنی در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۹۲ با حضور گروه فرهنگی هنری صدای تهران در شهر چاه‌ورز برگزار شد.[38]حمایت مالی این جشن را کارخانه سیمان لامرد به عهده داشت. در این جشن نرگس محمدی ایفای نقش کرد.[39][40]

روستایی چاه‌ورز که مرکز این بخش بود طبق قانون باید تبدیل به شهر می‌شد. ابتدا نظر به این بود که چاه‌ورز با روستاهای چاه‌چاورز دهبان و دهنو که کاملاً به هم پیوسته‌است ادغام شود اما این نظر رد شد و روستای چاه‌ورز به تنهایی در تاریخ ۸ فروردین ۱۳۹۷ طی ابلاغیه‌ای وزیر کشور عبدالرضا رحمانی فضلی به شهر ارتقاء یافت. در ابلاغیه‌ای آمده‌است: «... با توجه به مطالعات کارشناسی با پیشنهاد آن استانداری مبنی بر تبدیل روستای چاه‌ورز به شهر موافقت می‌گردد».[41] در تاریخ ۲۱ دی ۹۷ شهرداری چاهورز با حضور مسئولان استانی و محلی این بخش افتتاح شد.[42]

رود فصلی علامرودشت عبوری از شمال چاه‌ورز

بخش چاه‌ورز در دشت علامرودشت با فاصلهٔ ۳۵۰ کیلومتر از جنوب شیراز واقع شده‌است. مختصات جغرافیایی این بخش عبارتست از ۲۷ درجه، ۲۵ دقیقه شمالی و ۵۳ درجه و ۲۶ دقیقه[8] و ارتفاع آن از سطح دریا ۴۸۶ متر است.[8] چاه‌ورز از جنوب رشته‌کوه علامرودشت احاطه شده‌است؛ این رشته‌کوه از روستای شلدان آغاز می‌شود و در روستای پاقلات به پایان می‌رسد طول این کوه ۱۲۴ کیلومتر و بلندترین قسمت آن ۱۴۳۰متر از سطح دریا است. از شمال آن نهر چاه‌ورز که از ارتفاعات شمالی کال و شرق روستای بالاده و آبکنه سر چشمه گرفته می‌گذرد. این شاخه با پیوستن به شاخه فداغ که در شهرستان لارستان می‌باشد از جنوب لار و شرق هرمز سرچشمه می‌گیرد، رودخانه فصلی علامرودشت را تشکیل می‌دهد[43] که در نهایت به خلیج فارس سرازیر می‌شود.[44][45][46]

در جهت کنترل سیلاب‌ها روستای نعمه بندی بر روی آن احداث گردید. این بند گنجایش یک میلیون لیتر مکعب آب را دارد. طول این بند بالغ بر ۲۵ متر است و ۶ هزار پانصد مترمکعب عملیات خاکی باعث شد ارتفاع بند به ۱۰ متر برسد. فاز اول آن با اعتبار ۱۰ میلیارد ریال در شش ماه دوم ۹۶ شروع شد و فاز دوم آن در سال ۹۷ با اعتبار ۶/۵ میلیارد ریال صورت گرت.[47] در دی ۹۸ با بارش‌هایی که رخ داد، ظرفیت آن پر شد و برای اولین بار آب از این سد سرازیر کرد.[48]

مردم چاه‌ورز طبق کتاب جغرافیای ایران به «فارسی محلی» صحبت می‌کنند. هر کدام از روستاهای موجود در چاه‌ورز لهجه‌ای متفاوت با هم دارند که در کل ویژگی‌هایی مشترک با هم دارند که منجر به این شده‌است که به سادگی با یکدیگر ارتباط کلامی برقرار کنند. از مواردی که مشترکاً در تمامی لهجه‌های روستاهای بخش چاه‌ورز دیده می‌شود ذال معجم است بدین ترتیب که «دال» در وسط جمله تبدیل به «ذال» می‌شود بعضاً نیز «دال» از جمله حذف می‌شود. برای مثال: «مرد» «مرذ» و «داد» «دا» گفته می‌شود. همچنین در این لهجه‌های «ب» تبدیل به «واو» و «واو» تبدیل به «ی» می‌شود، مانند «صبر» که «صَوْر» و «کوزه» که «کیزه» تلفظ می‌شود. البته در تمام موارد گفته شده استثناهایی هم وجود دارد، مانند «اندروید»، «دبیر»، «پول» و … که همانند همانند لهجه معیار گفته می‌شود.

جمعیت بخش چاه‌ورز در سال ۱۳۷۵ بالغ بر ۶٬۳۷۸ بود که با رشد ۲۵ درصدی در سال ۱۳۸۵ به ۷٬۹۹۱ نفر رسید. اما این آمار در سال ۱۳۹۰ با افت ۱۵ درصد به ۶٬۷۸۸ نفر بالغ شد و همچنین با رشد ۳/۳ درصدی سال ۱۳۹۵ جمعیت این بخش ۷٬۰۱۰ تن برآورد شد.

جمعیت شهر چاهورز در سال ۱۳۱۶ بالغ بر ۵۳۸ که با رشد ۳۹۰٫۷ درصد یعنی با رشدی نزدیک به چهار برابر جمعیت این شهر بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۲٬۶۴۰ نفر (۵۲۱خانوار) شد.[6] اما در سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ با کاهش ۷/۹ درصدی برابر به ۲٬۴۰۴ تن رسید؛ که متشکل از ۶۱۹ خانوار و ۱٬۱۸۹ زن و ۱٬۲۱۵ مرد بوده‌است.[49]

دیگر توابع بخش چاه‌ورز نیز که جمعیت آن در سرشماری ۹۵ ذکر گردیده‌است به شرح ذیل است؛

طبق آمار تمام ساکنین چاه‌ورز شیعه دوازده امامی هستند. حسینیه‌ها و مساجد از پس از ورود اسلام رونق داشته‌است و امروزه نیز حسینیه شهید بهشتی که در حسینیه شهید رفیعی ادغام شده‌است، حسینیه زینب کبری (س) از حسینیه‌ها فعال چاه ورزند.[33]

مساجد جامع، فاطمه الزهرا و مسجد النبی به همراه چندین مسجد بسیار قدیمی و کوچک محله‌ای پذیرای جماعات مردم هستند.[33] در فرودین ۱۳۹۵ نخستین نماز جماعت این بخش با امامت طاهری برگزار شد.[50] مسجد محمد رسول‌الله که در آن نماز جمعه اقامه می‌شود در بخش چاه‌ورز با تأمین بودجه توسط غلام‌رضا جوشن گراشی در سه طبقه به مساحت هزار و هشتصد متر مربع و زیربنای ۱۲۰۰ متر یک میلیارد و دویست میلیون تومان هزینه داشته و قسمت آشپزخانهٔ آن نیز با زیربنای هزار و دویست متر جنب مسجد ساخته شده‌است. طبقهٔ زیرزمین مسجد به کتابخانه، طبقهٔ اول سالن مردانه و طبقهٔ دوم به سالن بانوان اختصاص داده شده‌است.[51]

اولین مؤسسه و هیئت فرهنگی که به ثبت رسیده‌است برای اولین بار در بین شهرهای اطراف در چاه‌ورز به نام «فدائیان رهبر» از سال ۱۳۸۳ تأسیس شده‌است و ساماندهی فعالیتهای مذهبی، ملی و فرهنگی را برعهده دارد.[33]

• مرحوم فتحعلی (شهرام) قائدی (بنیانگذار انجمن زیست‌محیطی سبز جنوب (انجمن برتر کشور در سال ۸۱)، مدیر مسوول گاهنامه گلرخ سبز-رئیس وقت شورای اسلامی چاهورز- مدیر وقت دبستان شهید توانا-رئیس وقت شورای حل اختلاف چاهورز)
• احمد اکبرپور (نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و دارای جایزه بهترین کتاب سال از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال۸۴ و در سال ۲۰۰۶ در لیست هیئت بین‌المللی کتاب برای افراد جوان (IBBY) قرار گرفت.[52])
• احمد پرهیزی (خبرنگار خبرگزاری فرانسه[53] و مترجم آثار فرانسوی[54] و نامزد کسب جایزه کتاب سال[55] در زمینه ترجمه)
• علیرضا عسکری چاوردی (رئیس دانشگاه هنر شیراز،[56] محقق و نویسنده و سرپرست ایرانی مطالعات شهر پارسه[57])
• حمید اکبرپور (نویسنده ادبیات پایداری و ویراستار و صاحب تألیفات بسیار در زمینه جنگ ایران و عراق)
• مجید اکبرپور (معاونت اسبق دادگستری‌های بوشهر، قزوین و زنجان، مدیر کل اسبق پیشگیری‌های انتظامی قوه قضاییه، مدیرعامل روزنامه رسمی کشور)
• علمدار راستگو او چوپان کم سوادی است که بیشتر عمر خود را در کوه‌ها مشغول چوپانی بوده‌است و حتی قادر به نوشتن نیست. اما قادر است اشعاری از حافظ، سعدی و … را از حفظ بخواند. تاکنون در صداوسیما ملی و استانی و در چند دانشگاه واقع در استان فارس حضور یافته‌است. در قرآن نیز در سبک‌های مختلف از او پرسش شده‌است. رضا رفیع پس از مصاحبه با وی به او لقب «چوپان راستگو» داد.[58]

تپهٔ گلرخ، از آثار تاریخی دورهٔ قبل از اسلام واقع در جنوب چاه ورز است. این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۲۲۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این اثر بعد از قلعه اژدها پیکر لار در رده چهل و هشتم مهم‌ترین آثار تاریخی فارس قرار دارد.[60] قدمت تاریخی قلعه گلرخ در ارتفاعات جنوب چاهورز، بر اساس بررسی‌های انجام شده روی سفال‌هایی که در این قلعه پیدا شده‌است مربوط به دوره ساسانی بوده‌است. این نظر با پیدا شدن یک سکه بیشتر تقویت شد. با بررسی این سکه مشخص شد که این سکه مربوط به دوره حکومت خسرو انوشیروان بوده که در ضرابخانه داربگرد داراب ضرب شده‌است.[16]

نخل دوقلوی چاه‌ورز

خشک شدن کامل نخل دوقلوی چاه‌ورز

«نخل دوقلو» نادرترین نخل موجود در استان فارس بود.[61] این نخل تبدیل به نماد چاه‌ورز شده‌است[62] و در شهرستان لامرد شناخته شده بود. در کتاب فرهنگ لامرد، این نخل دهمین نقطه برای گردشگری در شهرستان لامرد معرفی شده همچنین در این کتاب، به این نخل صفت «عجایب خلقت» اطلاق شده‌است.[63] اسم این نخل چندبار در کتاب من نوکر بابا نیستم از احمد اکبرپور آمده‌است. این کتاب یکی از سه نامزد کتاب سال جمهوری اسلامی و نامزد بهترین رمان جشنوارهٔ دو سالانهٔ کانون پرورش ایران بوده‌است.[64][65] از سال ۹۲ کم‌کم دو تنهٔ نخل در حال از هم جدا شدن بود. مسؤولین چاه‌ورزی برای نگهداشت دو تنه به دور آن دو سیم پیچیدند اما خبرگزاری فداغ آن را ناکافی دانست. این خبرگزاری این اقدام را ناکافی دانست و از رسیدگی به این نخل ابراز نگرانی کرد.[61] سال ۹۴ برگ‌های این نخل رو به زردی نهاد. تا در همین سال به‌طور کامل خشک شد.[66]

مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام و در روستای احشام واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۲۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[18]

این اثر تاریخی مربوط به دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی است که به شماره ثبت ۳۲۱۷۹ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این قلعه در تنگه ای موسوم به تنگه شیرینو در شرق شهر لامرد قرار دارد. با توجه به بررسی‌های سطح الارضی و جمع‌آوری و مقایسه سفال‌ها و معماری قلعه توسط کارشناسان قدمت این قلعه را به اواخر دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی تخمین زده می‌شود. معماری خاص و شیوه جمع‌آوری آبهای سطحی و تعبیه حوضچه‌های آب در پایین سطح قلعه که کنار دیواره شمالی این قلعه واقع شده از ویژگی‌های این اثر تاریخی است و سفال‌های جمع‌آوری شده از این قلعه، عمدتاً از نوع خمره و ظروف نگهداری آذوقه می‌باشد. دره شرقی که قلعه بر آن مشرف است به عنوان گذرگاه و محل ورود به قلعه می‌باشد و این دره با توجه به ساختار سنگی آن به عنوان محلی مناسب برا ایجاد سد و ذخیره آب در آن دوره تاریخی بوده‌است.[67]

حمامی باستانی از دوره ساسانیان است که در دهکنه واقع شده و بخش‌های زیادی از آن سالم مانده‌است. این حمام برای ثبت میراث تاریخی نامزد شده و طی مراحل اداری آن در جریان است.[68]

بومگردی جواد واقع در شیرینو تفریحگاهی در بخش چاه‌ورز است که برای چندین نفر ایجاد شغل کرده‌است.

یکی از امام‌زاده‌های بخش است که در دهنو واقع شده است.

این آرامگاه در شیخ‌عامر واقع شده و محل برگزاری مراسم مذهبی است.

پس از بازدید مرتضی نکوگو مسئول اداره منابع طبیعی و آبخیزداری لامرد و مسؤلان چاه‌ورز از مناطق سبز مرکز بخش چاه‌ورز با توجه به کمبود فضای سبز در مرکز این بخش و نیاز مبرم مردم به پارک جنگلی و با کارشناسی صورت گرفته ۵–۱۰ هکتار برای ایجاد پارک جنگلی به چاه‌ورز اختصاص داده شد.[69]

طبق فرهنگ جغرافیایی ایران، در گذشته مردم چاه‌ورز بیشتر شغلشان دامداری و کشاورزی بوده‌است و محصول اصلی آن‌ها خرما بود.[9]

شغل ساکنین چاه‌ورز کارهای خدماتی و تجاری است و مرکز بخش چاه‌ورز اجناس مورد نیاز شهرهای دور و نزدیک را تأمین می‌کنند. راه‌های ارتباطی مهم استان باعث بهبود اقتصاد بخش شده‌است.[63]

عمده فعالیت کشاورزی در این بخش متکی به دامداری و تولید و فروش گوشت قرمز است. شیوه‌های دامداری به صورت سنتی و نیمه صنعتی می‌باشد. امام جمعه چاه‌ورز پیشنهاد داد تا با اختصاص بودجه بیشتر این سیستم کاملاً تبدیل به صنعتی شود تا ضمن اشتغال‌زایی بیشتر، افزایش تولید نیز صورت گیرد.[70]

به گزارش روابط عمومی مدیریت جهادکشاورزی شهرستان لامرد، با کارشناسی‌های صورت گرفته با در نظر گرفتن مشکل آب بخش چاهورز و با سرمایه‌گذاری در احداث گلخانه می‌توان در کشاورزی بخش رونقی ایجاد نمود. در همین جهت به مناسبت هفته دولت و با حضور مسئولین شهرستانی و بخش چاهورز، کلنگ احداث یک واحد گلخانه ۵ هزار مترمربعی در این بخش زمین زده شد. این طرح با اعتبار ۱۵ میلیارد ریال در شیخ عامر اجرا شد و مجوز آن از طرف جهادکشاورزی لامرد صادر گردید.[71] گلخانه زائری در چاه‌ورز نیز تا سال ۹۳ به صورت مستقیم برای پنج نفر ایجاد شغل کرده بود و محصول آن که اغلب خیار سبز بود در اشکنان، بیرم، علامرودشت و چاه‌ورز، لامرد و لارستان به فروش می‌رسید.[72] در سال ۱۳۹۵، واحد گلخانه ای تولید صیفی جات با مساحت ۵۲۰۰ متر مربع با ظرفیت تولید سالیانه ۱۵۰ تُن و اشتغالزایی برای ۶ نفر توسط کار آفرین «غلامرضا عبدالله‌پور» با مشارکت و پرداخت تسهیلات اقتصاد مقاومتی بسیج سازندگی سپاه ناحیه لامرد در بخش احداث کرد.[73]

به گفته وزیر اطلاعات محمود علوی حدود ۱۵ درصد از جمعیت بخش چاه‌ورز تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند که بیشترین میزان در شهرستان لامرد است.[74] رئیس اداره بهزیستی شهرستان لامرد معصومه کاظم‌زاده دوشنبه ۱۷ آذر در جهت کمک به خانواده‌های دارای معلول در بخش چاه‌ورز ۵ واحد در این بخش احداث می‌شود. این اقدام در راستای اجرایی شدن تفاهم نامه سه جانبه بهزیستی، بنیاد مسکن و قرارگاه خاتم، عملیاتی شده‌است.

از لحاظ دسترسی به خدمات پزشکی روستاهای دورتر از چاه‌ورز از نظر متخصصان دچار کمبود هستند که به همین جهت اردوی خیریه‌ای توسط بسیج در سال ۹۵ در احشام برپا شد که دویست نفر رایگان ویزیت شدند و داروهای رایگان در اختیارشان قرار گرفت.[75]

مرکز بهداشتی درمانی چاهورز در مرکز این بخش سال ۱۳۷۷ در زیر بنای بالغ بر ۳۰۰ متر مربع به همراه دو پانسیون برای پرسنل و پزشک احداث گردید در این مرکز بهداشتی در زمان افتتاحیه خدمات بهداشتی درمانی مثل پزشکی و مامایی و واکسیناسیون ارایه می‌گردید و در سال‌های بعد خدمات آزمایشگاه و دندانپزشکی نیز در این مرکز اضافه شد.[76]

مرکز بهداشتی درمانی شیخ عامر در زمینی به مساحت ۲۷۰۰ مترمربع با زیربنای ۴۵۰ مترمربع، توسط خیّری به نام «غلام اسدی» در سال ۹۵ کلنگ زنی آن با حضور جمعی از مسئولین و معتمدین آغاز شد. برخی روستاهای این بخش تا مرکز بهداشتی درمانی چاهورز دارند که این مرکز طبق نظر محمد حسینی، رئیس شبکه بهداشت و درمان شهرستان می‌تواند نقش مؤثری در دسترسی آسان مردم به خدمات بهداشتی درمانی داشته باشد.[77]

خانه‌های بهداشت چاه‌ورز۱ و چاه‌ورز۲، شیخ‌عامر، دهنو فاضلی، شیرینو و دهنو نیز در این بخش فعال است.[76]

از محدوده بخش چاه‌ورز اتوبوس اشکنان و بیرم-شیراز می‌گذرد. همچنین راه‌های ارتباطی بین شهرستان‌های گراش و لار به شهرستان‌های لامرد و شهرستان مهر نیز از این بخش می‌گذرد.[78] لذا این بخش از لحاظ ارتباطی حائز اهمیت شده‌است.

تصویری از گرازی وحشی که بر اثر حادثه جاده‌ای در محور چاه‌ورز-سه‌راه بیرم جان باخته‌است.

با به پایان رسیدن عملیات و آسفالت باند دوم محور چاه ورز- سه راه بیرم به طول ۴۷۵۰ متر و عرض ۷٫۳ متر و ضخامت ۶ سانتی‌متر[79] در تاریخ اردیبهشت ۹۶ این محور تکمیل شد. این مسیر هرساله شاهد تصادفات مکرر بود که با احداث محور جدید تلاش بر آن شده‌است حوادث جاده‌ای کاهش یابد.[78]

در این محور دو بانده دو ستگاه آبنمای ساده و ۲ دستگاه پل چهارمتری قرار گرفته و باعث دسترسی راحت‌تر مسیر لامرد و مهر به لارستان و گراش شده‌است.[78]

بزرگترین تونل جنوب کشور است و طول آن به ۲۶۵۰ متر می‌رسد. در نتیجه آن، تردد از گردنه صعب العبور احشام به ندرت اتفاق می‌افتد. مهندس باقری فرد مدیر کل راه وشهرسازی لارستان گفت: «حدود ۱۰ سال از آیین کلنگ زنی این تونل سپری شده و مفتخریم که همزمان با بهار ۹۸ و ایّام عید نوروز توانسته‌ایم خواستهٔ دیرینهٔ مردم این منطقه را تحقق ببخشیم … هدف از احداث این تونل حذف گردنه صعب العبور احشام و کاهش مسیر جنوب کشور به منطقه انرژی بر پارس جنوبی و عسلویه است و این تونل زمینه‌ساز کاهش مسیر شهرستان لامرد به مرکز استان را در پی خواهد داشت… عملیات آسفالت تونل به‌طور کامل انجام و انتقال برق نیز تا ورودی تونل صورت گرفته و با نصب ۱۲۵ پروژکتور، روشنایی کامل در داخل تونل نیز تأمین شده و دو برج نوری نیز در تقاطع‌های دو طرف تونل نصب گردیده‌است.»[80]

چند سال پس از انقلاب برق رسانی به چاه‌ورز انجام شد. در سال ۹۳ بخشدار چاه‌ورز الهیاری گفت که اعتباری نزدیک به ۵۰۰ میلیون تومان برای برق چاه‌ورز هزینه شده‌است. الهیاری کم‌بود ترانس‌های برق را از مشکلات جدی چاهورز برشمرد. در ادامه الهیاری نبود اداره برق را از دیگر مشکلات مردم دانست[81] که در سال ۹۷ ساختمان نمایندگی اداره برق چاهورز با زیربنای ۱۰۲ مترمربع و اعتباری بالغ بر سه میلیارد و ۴۱۰ میلیون ریال به بهره‌برداری رسید. روشنایی بلوارهای کمربندی چاهورز نیز انجام شد.[82] آذر ۹۹ برای بهبود کیفیت برق و جلوگیری قطعی‌های احتمالی در بخش چاهورز و دیگر بخش‌های لامرد رستمی وعده داد تا دو ماه آینده بیش از ۷۰ کیلومتر از شبکه سیمی برق شهرستان تبدیل به کابل می‌شود.[83]

برای دسترسی این بخش به گاز، ۲۴ کیلومتر خط انتقال ۶ اینچ از خط چهارم سراسری و ۸۱ هزار و ۷۷۳ متر شبکه فلزی و پلی اتیلن با فشار ۶۰ پوند بر اینچ مربع یک ایستگاه تقلیل فشار گاز (cgs) با ظرفیت ۱۰ هزار متر مکعب بر ساعت و یک ایستگاه تقلیل فشار گاز (TBS) با ظرفیت ۵هزار متر مکعب بر ساعت فراهم شده‌است.[84] اولین قسمتی که در بخش چاه‌ورز دارای گاز شد روستای شیرینو بود که به مناسبت دهه فجر اسفند ۹۸ گازرسانی به آن صورت گرفت.[85] سال ۹۹ نیز گازرسانی به شهر چاهورز و ۱۰ روستای این بخش با اعتباری بالغ بر ۴۲ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسید. البته علمک (انشعاب) هنوز نصب نشده بود تا اینکه در دی ۹۹ طبق گفته رئیس اداره گاز شهرستان لامرد عملیات نصب ۲ هزار فقره انشعاب در این بخش با اعتباری بالغ بر ۲۹ میلیارد ریال شروع شد.[86]

مرداد ۱۳۹۳ بخشدار چاه‌ورز، الهیاری در دومین گردهمایی منطقه‌ای بخشداران جنوب فارس در لامرد گفت که تصویب طرح مطالعاتی انتقال آب از خلیج فارس به فارس می‌تواند معضل آبرسانی را در جنوب استان به خوبی حل کند. در ادامه وی افزود اعتبارات بیشتری به غیر از ۲ درصد نفت و گاز به آب‌های روستایی اختصاص یابد. انتظار داریم هر چه سریع آب سد هایپر به بخش چاهورز برسد.[87] در سال ۱۳۹۹ امام جمعه بیرم زندوی پس از بررسی این طرح را ناممکن عنوان کرد در این راستا نماینده مجلس حسین حسین‌زاده از بررسی طرح انتقال آب از «سد خلیج فارس» خبر داد.[88] در همین سال تیم پنج نفره دوچرخه سواران علامرودشت به نشانه اعتراض به کم‌بود آب چاهورز و چهار بخش دیگر مسیر ۳۶۰ کیلومتری را با شعار «پنج بخش جنوبی فارس با جمعیت ۸۰ هزار نفری آب ندارند» را پیمودند. این حرکت اعتراضی به دلیل مشکل بی‌آبی و کم‌آبی بخش‌های جنوبی استان فارس و پیگیری چندین باره از سوی نهادهای مسئول که نتیجه‌ای حاصل نشد انجام گرفت.[89] آبان ۹۹ در جریان نشستی که رئیس شورای حل اختلاف چاه‌ورز مجید فاطمی با نماینده شهرستان موسی موسوی داشت از وضع آب چاه‌ورز انتقاد کرد و گفت «رفع مشکل آب بخش چاهورز را جدی بگیرید چرا زمانیکه حسین‌زاده نماینده لارستان برای رفع مشکل آب بخش بیرم؛ زمان و زمین را بهم می‌دوزد و از چند دقیقه وقتش در مجلس فقط و فقط برای رفع مشکل آب بیرم استفاده می‌کند ولی شما متأسفانه در آن لحظه به تسویه حساب‌های انتخابی‌تان می‌پردازید» در ادامه فاطمی گفت که [در طی] نشست با مدیران سازمان آب و آبفا تشکیل شد … برایشان روشن شد که از ۲۰ سال گذشته تا کنون هیچ اقدام خاصی در ارتباط با حل این مشکل صورت نگرفته‌است.[90] در نوروز ۱۴۰۰ موسوی طبق گزارش خبرگزاری برنا عنوان کرد که پی‌گیری‌های طولانی مدت در زمینه تأمین آب داشته و پروژه انتقال آب از سد سلمان فارسی با تصویب مجلس در بودجه ۱۴۰۰ قرار گرفت که اعتبار این طرح بالغ بر ۲۵ میلیارد است.

به دلیل فعالیت صنایع پارس جنوبی در نزدیکی بخش چاه‌ورز، آلوده شده‌است که درصدی نیز از عوارض آلاینده صنایع پارس جنوبی به این بخش اختصاص داده شده‌است.[91] شهردار لامرد از انتقال زباله‌های شهر لامرد به چاهورز سخن گفت که با واکنش بخشدار چاهورز مواجه شد. الهیاری بخشدار چاه‌ورز گفت: انتقال زباله‌های لامرد به چاه‌ورز امکان به خطر انداختن سلامت مردم چاه‌ورز را به همراه دارد. فرماندار لامرد گفت اقدامی را انجام نمی‌دهیم که برای چاه‌ورز از لحاظ محیط زیستی مشکل ایجاد شود.[81]

به دلیل تردد زیاد اتباع چینی در لامرد شایعاتی مبنی بر ورود کرونا به این شهرستان وجود داشت که در ۱۹ اسفند ۱۳۹۸ رئیس بهداشت لامرد اعلام کرد که هیچ نوع بیمار کرونایی فعلاً در بخش چاه‌ورز و دیگر بخش‌های لامرد وجود ندارد.[92] در ادامه به دلیل گسترش کرونا در ایران و طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت بین شهر در چاهورز نیز به مدت یک ماه ورود و خروج آن کنترل شد.[93] دومین شخص مبتلا به کرونا در لامرد جزء اهالی چاه‌ورز بود. خانواده فرد مبتلا نیز مدتی را در قرنطینه سپری کردند.[94] خرداد ۹۹ در پی کاهش درآمد مردم درمیان قشر با درآمد متوسط بسته‌های معیشتی شامل غذا و ماسک پخش شد.[95] آذر ۹۹، محقق چاه‌ورزی «سعید دلاوری» برای رفع مشکلات کم‌بود مواد ضدعفونی کننده با توجه به وفور خرما در این بخش اقدام به تولید الکل طبی ۹۶ درصد با خرما کرد.[96] ۳ دی ۱۳۹۹ به دلیل فاصله چاهورز تا لامرد کیت تشخیص کرونا به درمانگاه چاه‌ورز اختصاص یافت و هزینه آن نیز رایگان اعلام گردید.[97]

به گزارش انجمن حقوق بشر در جریان یک دعوای خونین و سابقه‌دار طائفه‌ای در بخش چاهورز که طی سالیان به کشته شدن بیش از ۲۰ نفر منجر شد. در گذشته در بخش چاه‌ورز به رسم خون‌بس دختری از طائفه‌ای درگیر به ازدواج با مردی از طایفهٔ طرف دعوا مجبور به ازدواج می‌شد.[98][99][100] فردی از اهالی چاه‌ورز در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۲ اعدام شد که وزیر وقت امور خارجه بریتانیا ویلیام هیگ این امر را نقض حقوق بشر عنوان کرد.[101]

در عید سعید فطر ۱۳۸۷ شهرام (فتحعلی) قائدی رئیس شورای چاه‌ورز و مدیر دبستان به ضرب چهار گلوله با اسلحه کلاشینکف کشته شد قاتل وی دو سال بعد یعنی آبان ۱۳۸۹ پس از درگیری مسلحانه با پلیس کشته شد.[102]

لباس سنتی زنان این منطقه بسیار رنگارنگ است و از پارچه‌های اطلس تهیه می‌شود. حاشیه این لباس با نوارهای نقره و گلابتون تزئین می‌گردد. لباس عروس‌های این منطقه در قدیم با سکه‌های قدیمی و انواع زیورها تزئین می‌شده و دامن بسیار بزرگ بود به طوری که برای دوخت آن از چندین متر پارچه استفاده می‌کردند و دور تا دور آن پنبه‌دوزی می‌شده‌است.[105] آرزو ضرغام، مدرس و کارشناس حوزه مد و لباس در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: «ما در این نمونه پارچه که با نوارهای نقره در دامن‌های پرچین استفاده می‌شود در پارچه‌ها، لباس‌ها و مد اسپانیا هم می‌بینیم که دقیقاً به همین شکل و شمایل هستند، در حالی‌که آن‌ها بیشتر دیده شدند و به نوعی جهانی شده‌است و مردم آن را بیشتر و بهتر می‌شناسند، حتی این لباس به مد اسپانیایی هم معروف است…» ضرغام خواستار توجه بیشتر به این نوع لباس‌ها شد.[106]

گود و پشکل به عامیانه چاه‌ورزی کُل پِشکلو (kolpeshkeloo) طی آن دو نفر با هم رقابت می‌کنند. ۱۰ سوراخ (گود) در زمین نیاز داریم که آنها را به صورت دو ردیف پنج تایی در زمین ایجاد می‌شود. در هر سوراخ ۴ عدد پِشکل (سرگین یا پِهِن) بز قرار می‌گیرد. ردیف اول سوراخ‌ها متعلق به یک بازیکن و ردیف دوم آنها متعلق به بازیکن دیگر است. در ادامه هر یک از بازیکنان در مقابل یک ردیف از سوراخ‌ها می‌نشیند. نفر اول در اولین حرکت خود پشکل‌های موجود در اولین خانه سمت راست خود را درآورده و از همان طرف پشکل‌ها را یکی یکی داخل خانه‌های حریف خود می‌اندازد. این کار را تا زمانی ادامه می‌دهد که پشکل‌های موجود در دستش تمام می‌شود و به یک خانه دیگر برسد و دوباره این کار را تکرار کند ولی اگر وقتی که پشکل‌های موجود در دستش تمام شود و به یک خانه پوچ یا خالی رسید معنایش این است که نوبت او تمام شده و نوبت طرف مقابل است در این صورت حریف او نیز همانند او همین کار را انجام می‌دهد. این بازی تا زمانی ادامه دارد که تمام خانه‌های یکی از دو بازیکنان خالی شود و در این صورت آن شخص سوخته یا باخته‌است و طرف مقابلش برنده بازی است.[107]

شهر و تمامی روستاهای بخش چاه‌ورز دارای مدرسه ابتدایی هستند. شهر چاهورز نیز دارای مدرسه راهنمایی دخترانه و مدرسه راهنمایی پسرانه و دبیرستان پسرانه و دیگر دبیرستان برای دختران است. در دبیرستان پسرانه چاه‌ورز رشته علوم انسانی و تجربی همانند دبیرستان دخترانه این شهر تدریس می‌شود.

امروزه چاه‌ورز آمار بیشترین دانشجو و تحصیلکرده را در بین شهرها و روستاهای همجوار را دارد و غالباً در امورات اداری و فرهنگی فعالند.[33]

در سال ۱۳۷۶ توسط نماینده وقت شهرستان کتابخانه فرهیختگان چاهورز افتتاح شد. این کتابخانه زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و تاکنون دارای ۳۶۰ عضو فعال است. این کتابخانه ۱۱۵۵۱ نسخه کتاب از منابع گوناگون ادبی، تاریخی، علمی، مذهبی، کمک درسی، هنر، کودک و نوجوان در خود جای داده‌است. همچنین دارای بخش مرجع و نشریات و یک سالن مطالعه با زیربنای ۳۳ متر مربع و بخش مجزای کودک می‌باشد. در اردیبهشت ۱۴۰۰ در طی نخستین نشست انجمن کتابخانه‌های چاهورز پرداخت سریع نیم درصد از درآمد شهرداری به کتابخانه و احداث ساختمان‌های جدید مورد بحث قرار داده شد.[108]

در ۶ شهریور ۱۳۹۵، کتابخانه عمومی شهید محمد علی‌پور در روستای دهنو بخش چاهورز شهرستان لامرد با مساحت ۳۵۰ متر و زیربنای ۲۳۰ مترمربع، با اعتبار دو میلیارد ریال افتتاح شد. با راه‌اندازی این کتابخانه، تعداد کتابخانه‌های عمومی شهرستان لامرد به ۱۶ باب رسید و تعداد کتابخانه‌های لامرد در طول سه سال خبر سه برابر شده‌است.[109]

در سال ۹۶ رئیس اداره ورزش و جوانان لامرد از کلنگ‌زنی زمین چمن مصنوعی مینی‌فوتبال در چاهورز خبر داد که اعتبارات احداث آن به همت نماینده مردم شهرستان لامرد و مهر در مجلس از وزارت ورزش و جوانان تأمین می‌شود.[110]

این بخش دارای تیمی به‌نام «منتخب بخش چاهورز» است. سال ۹۶ مهدی طارمی در بازی دوستانه تیم منتخب بخش چاهورز و تیم پیام شهرداری لامرد برای چاه‌ورز به میدان برود.[111]در سال ۹۲ مسابقات فوتبال با حضور هشت تیم از بخش‌های بیرم اشکنان و… در اشکنان برپا شد که به گزارش خبرگزاری برنا از فارس، تیم بخش چاه‌ورز قهرمان شد و در دیدار نهایی این رقابت‌ها تیم شهدای چاهورز با نتیجه دو بر یک از سد تیم فجر شهید احمدی اشکنان گذشت.[112]