بخش علامرودشت

کوه نر در جنوب شهر علامرودشت

بخش علامرودشت شامل دشت همواری با راستای شمال غربی- جنوب شرقی است که کوه‌های زاگرس از شمال و جنوب آن را احاطه کرده‌است. امتداد کوه‌های زاگرس چین‌خورده به ناحیه علامرودشت امتداد یافته‌است و این دشت را در میان گرفته‌است. این کوه‌ها از مجموعه تاقدیسها و ناودیسها تشکیل شده‌است و حاصل چین خوردگی ناشی از حرکت شبه قاره عربستان به سوی فلات ایران و انباشتگی رسوبات آهکی، ماسه‌سنگی و رسی است. کوه‌های علامرودشت مانند بیشتر ارتفاعات و چین‌خوردگی‌های زاگرس چین خورده (زاگرس خارجی) دارای روند شمال غرب- جنوب شرق است. مواد تشکیل دهنده این کوه‌ها عمدتاً آهک، مارن، گچ و ماسه‌سنگ است. کوه‌های شمال شرقی، شمالی و شمال غربی علامرودشت را کوه هایتنگ خور (۱۴۷۲ متر) و هوا (۱۶۱۰ متر) در شمال شرق و شمال و قسمت شرقی کوه پازنان (۱۰۳۰ متر) در شمال غرب تشکیل می‌دهند. رشته کوه جنوبی علامرودشت (کوه نر) نیز با ارتفاع ۱۸۱۶ متر به صورت دیواری عظیم و صعب العبور، دشت علامرودشت را در شمال از دشت لامرد در جنوب جدا می‌کند. اکثر روستاهای علامرودشت به صورت نواری ممتد در دامنه شمالی این کوه قرار گرفته‌است.

دشت علامرودشت از نظر هواشناسی جزء رژیم رطوبتی خشک و رژیم حرارتی حرارتی گرم طبقه‌بندی شده‌است. از ویژگی‌های اقلیمی این منطقه، بارندگی سالیانه اندک همراه با توزیع و پراکنش نامنظم در طول سال و تفاوت زیاد مقدار باران هر سال نسبت به سال دیگر، درجه حرارت بالای سالانه، تغییرات زیاد درجه حرارت روزانه، ماهانه و سالانه و همچنین بالابودن پتانسیل تبخیر و تعرق است. در منطقه علامرودشت دو فصل زمستان کوتاه و تابستان طولانی حاکم است. فصل زمستان در این منطقه از اواسط آذر تا اواسط اسفند است. منطقه علامرودشت بیشترین مقدار بارش سالانه را در همین فاصله زمانی (ماه‌های سرد سال) دریافت می‌کند. میانگین بارندگی سالیانه معادل ۲۶۱ میلی‌متر و میانگین درجه حرارت سالانه ۲۵ درجه سانتی گراد می‌باشد.[2]

کیفیت آبهای زیرزمینی منطقه علامرودشت به جز در چند جای محدود، عمدتاً نامطلوب بوده و از کیفیت پایینی برخوردار می‌باشد. وجود نهشته‌های مارنی، پابده گوربی، گچی و نمکی گچساران و رسوبات مارنی میشان و آغاجاری به عنوان منشأ اصلی خرابی کیفیت آب در منطقه مطرح می‌باشد. همچنین وجود سازندهای دانه‌ریز و مارن‌های قابل انحلال مانند مارن‌های گروه فارس و همچنین مجزا بودن سفره‌ها و تبخیر سطحی آب‌ها باعث کلروره شدن قسمت اعظمی از آب منطقه شده‌است. از مهم‌ترین مسائل و مشکلات آب‌های زیرزمینی علامرودشت، علاوه بر شور شدن آنها، مسئله افت دائمی سطح آب زیرزمینی است. از عوامل مؤثر در بروز این مشکل می‌توان عدم تجدید سفره‌های زیرزمینی به علت خشک‌سالیهای پیاپی، حفر چاه‌های متعدد و برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی، اتلاف و هدر رفتن زیاد آب به ویژه در بخش کشاورزی و… را نام برد.

رود علامرودشت

رودخانه فصلی علامرودشت جزیی از زیر حوضه «مُند» است که این زیر حوضه نیز بخشی از حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان محسوب می‌شود. رودخانه علامرودشت بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه فصلی شهرستان لامرد می‌باشد که در شمال شرق مرکز شهرستان لامرد جریان دارد و طول آن در حدود ۲۲۰ کیلومتر و حوضه آبریز آن حدود ۲۶۰۶ کیلومتر مربع، دهستان‌های صحرای باغ، فداغ، چاه‌ورز، خیرگو، علامرودشت و منطقه دارالمیزان از بخش اسیر را در بر می‌گیرد. شاخه اصلی رودخانه علامرودشت در امتداد جنوب شرقی به شمال غربی به صورت فصلی و در مواقع بارندگی و وقوع سیلاب، در دشت علامرودشت جریان دارد.

در منطقه علامرودشت به دلیل ریزش کم باران و کوتاهی فصل ریزش و نیز خشکی هوا، امکان شکلگیری پوشش گیاهی غنی محدود و دشوار است. این موضوع سبب آن شده‌است که منطقه علامرودشت از لحاظ منابع گیاهی، چشم‌اندازی فقیر را عرضه نماید. پوشش گیاهی غالب در منطقه علامرودشت را گیاهان بوته‌ای، درختچه‌های کوتاه قامت و علفیهای یکساله با پوشش پراکنده و غیر متراکم تشکیل می‌دهند. بیشتر گیاهان منطقه از نوع گرمسیری و دارای برگهای ریز و خاردار و با ریشه‌های عمیق هستند.

مردم بخش علامرودشت به زبان فارسی، با اندک ته‌لهجه‌ای متمایل به لهجه فارسی شیرازی، سخن می‌گویند. برخی از زبان‌شناسان اعتقاد دارند که لهجه مردم منطقه علامرودشت، چون در بعضی کلمات و ادای بعضی کلمات با لهجه لری مشابهت دارد، پس شاخه‌ای از لهجه لری است، اما جز شباهت‌های اندک برخی کلمات که در خیلی از لهجه‌های دیگر نیز کم و بیش یافت می‌شود، هیچ سند و مدرکی که این موضوع را اثبات کند، وجود ندارد. بر این اساس، به‌طور کلی می‌توان گفت که پایه و مایه اصلی لهجه علامرودشتی ریشه در لهجه اصیل فارسی جنوبی دارد.[5] همچنین در روستاهای غرب بخش علامرودشت که عشایر قشقایی ساکن شده‌اند، زبان ترکی قشقایی رواج دارد.

تمامی اهالی منطقه علامرودشت شیعه دوازده امامی‌اند.[5] آنچه مسلم است از اواخر قرن چهارم هجری در پی نفوذ سپاه اسلام به مناطق جنوبی کشور، مردم بومی منطقه که عمدتاً زرتشتی بوده‌اند به آیین اسلام گرویده‌اند. اعتقاد گروهی بر این است که مردم این منطقه تا دوره صفویان سنی مذهب بوده و پس از آن دوران به مذهب تشیع گرویده‌اند. اما اسناد و سنگ قبرهای موجود این ادعا را رد می‌کند و نشان می‌دهد که مردم این منطقه پیش از دوره صفویه به مذهب شیعه گرایش داشته‌اند. آنچه در گوشه و کنار بخش علامرودشت به‌وفور دیده می‌شود، وجود آرامگاه‌ها و مقابری است که مورد احترام و تقدس مردم می‌باشد و سرآمد آنها امامزاده شاه فرج‌الله در روستای کهنویه، امامزاده گل‌علی در ملایی و حاجی زندان در روستای کتک می‌باشند.[6]

• تعزیه یا شبیه‌خوانی

تاریخ تعزیه بدین شیوه و شمایل به دوره صفوی برمی‌گردد و در دوران قاجار به سبب علاقه بعضی از شاهان به اوج خود رسید. هرچند در دوران پهلوی و به‌ویژه به دلیل ماهیت ضد دینی رضاشاه، سخت‌گیری‌های شدیدی در این زمینه صورت گرفت، اما علاقه‌مندان به تعزیه ضمن صیانت از تعزیه بر غنای آن افزودند. تعزیه در زبان محلی مردم علامرودشت به شوی shavi که همان شبیه‌خوانی باشد معروف است و در علامرودشت قدمت بسیار دارد. بر اساس یک نسخه تعزیه که متأسفانه نام نویسنده آن نامعلوم است، قدمت آن به سال ۱۲۷۸ قمری برمی‌گردد و طبق آنچه افراد کهن‌سال می‌گویند به بیش از ۱۲۰ سال می‌رسد که نسخه‌ای به خط محمود بن کمال که خود از ایفا کنندگان نقش در تعزیه بوده و در سال ۱۳۲۸ قمری به نگارش درآورده، موید این مطلب است. نسخه‌های خطی معمولاً توسط کاتبان محلی از روی کتاب‌های منظوم نوشته می‌شده و در پایان نسخه، کاتب ضمن التماس دعا و طلب فاتحه تاریخ کتابت را می‌نوشته‌است. علاوه بر شهر علامرودشت در دیگر نقاط این بخش، از جمله ملایی، خیرگو و کتک نیز اجرای تعزیه دارای سابقه بوده که به قول کهن‌سالان به بیش از ۱۰۰ سال می‌رسد. هم‌اکنون در غرب روستای شرف‌آباد محدوده‌ای معروف به زمینِ وای‌حسینی می‌باشد که طبق اظهارنظر بزرگان در گذشته محل اجرای تعزیه بوده‌است.[6]