گراز
گراز یا خوک وحشی اورآسیا نوعی خوک است که نیای اکثر خوک‌های اهلی به‌شمار می‌رود. این حیوان، بومی بیشتر مناطق شمالی و مرکزی اروپا،و نواحی مدیترانه‌ای (از جمله کوه‌های اطلس در شمال آفریقا) و بیشتر مناطق آسیا است. نسل این حیوان در شمال آفریقا و برخی نقاط اروپا منقرض شده‌است. گراز توسط انسان به نقاط دیگر دنیا از جمله بخش‌هایی از ایالات متحده و آرژانتین و نیز استرالیا وارد شده‌است. گراز دارای ناخن‌های درازی است و در صورت مواجهه با خطر ناخن می‌کشد.
| گراز | |
|---|---|
 | |
| وضعیت بقا | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | جفت‌سمان |
| تیره: | گرازسانان |
| سرده: | خوک |
| گونه: | S. scrofa |
| نام علمی | |
| Sus scrofa لینه، ۱۷۵۸ | |
 | |
| سبز= زیستگاه بومی، آبی= ورود توسط انسان‌ها | |
شکل ظاهری
بدن گراز بسیار متراکم است، سر بزرگ و پاها نسبتاً کوتاه است. خز او از موهای زبر و ضخیم و بلندی است که در پشت سر و گردن تا شانه و تا وسط بدن بلندتر است. رنگ آن از خاکستری تیره تا سیاه و قهوه‌ای متغیر است. اما در نواحی مختلف تنوع رنگی زیادی مشاهده می‌شود به‌طوری‌که گرازهای مایل به سفید در آسیای میانه دیده شده‌اند. گرازها در بچگی روشن‌تر همراه با خطوط قهوه‌ای هستند اما با بالا رفتن سن این خط‌ها کمرنگ تر شده و در بزرگسالی خاکستری یا قهوه‌ای تیره می‌شوند.
گرازهای نر بزرگسال از ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر طول دارند و ارتفاعشان از شانه تا زمین به ۹۰ سانتیمتر می‌رسد. میانگین وزنشان بین ۶۰ تا ۷۰ کیلوگرم می‌باشد. با وجود این، تفاوت وزن در میان گرازها زیاد است گزارش‌هایی از شکار گراز به وزن ۱۵۰ کیلوگرم و حتی گزارشی از یک نمونه فرانسوی در سال ۱۹۹۹ به وزن ۲۲۷ کیلوگرم نیز شده‌است. گرازهای کوه‌های کارپات به وزن ۲۰۰ کیلوگرم ثبت شده‌اند و این در حالی است که گرازهای روسی و رومانیایی می‌توانند به وزن ۳۰۰ کیلوگرم نیز برسند.
دندان‌های آنها می‌تواند برای دفاع و جنگیدن و حفر زمین به کار آید. عاج‌های یک نر بزرگسال حدوداً ۲۰ سانتیمتر می‌شود که به ندرت بیش از ۱۰ سانتیمتر آن بیرون از دهان می‌آید. اما در مواردی استثنایی طول عاج به ۳۰ سانتیمتر نیز رسیده‌است که در بیرون از دهان به شکل خمیده و به طرف بالا آمده‌است. در جنس ماده دندان‌ها کوتاهتر است و به‌طور استثنایی در ماده‌های مسن به صورت خم شده درآمده‌اند.
حساسیت بویایی گراز ۲۰۰۰ برابر انسان است.[1]
تغذیه
گرازها تقریباً هر چیزی را که قابل خوردن باشد می‌خورند و از نظر تنوع غذایی با انسان رقابت می‌کنند. غذاهای گیاهی مانند ریشه و ساقه و برگ و دانه‌های مختلف و غلات و حبوبات و میوه‌جات و غذاهای حیوانی چون انواع بی‌مهرگان همچون حشرات و لارو آنها، کرم خاکی، حلزون، و مهره‌دارانی چون ماهی، جوندگان، قورباغه‌ها و مارمولک‌ها و لاشه حیوانات بزرگ.
یک گراز ۵۰ کیلویی به حدود چهار تا چهار هزار و پانصد کیلوکالری انرژی در روز نیاز دارد و بیشتر منابع غذایی خود را با کندن زمین پیدا می‌کند. آنها در این جستجوها قسمت‌های زیرخاکی گیاهان و حیوانات نقب‌زن را پیدا می‌کنند. سرخس‌ها، علف فر و ریشه و پیاز علف‌ها از غذاهای گیاهی مورد علاقه گرازها در اروپای غربی هستند اما مهم‌ترین منبع غذایی آنها در تقریباً تمام نقاط میوه درختان بلوط و راش است که کربوهیدرات کافی برای بافت چربی آنها را فراهم می‌کند. آنها در هنگام کمبود غذا به کشتزارها سر می‌زنند و پوست درختان و قارچ‌ها را هم می‌خورند.
گرازها گاهی حیوانات کوچک مثل بچه گوزن را هم شکار می‌کنند و از جوجه و تخم پرندگان هم تغذیه می‌کنند. گرازهای دلتای ولگا و رودخانه‌ها و دریاچه‌های قزاقستان به‌طور مرتب به صید ماهی‌هایی چون کپور و کُلمه می‌پردازند. شکار جوجه‌های حواصیل و قره‌قاز، صدف‌های دوکپه‌ای و موش‌ها و موسکرات‌های به دام‌افتاده نیز در دلتای ولگا دیده شده‌است. دست‌کم یک گزارش از شکار ماکاک رادیاتا توسط گراز در جنوب هند نیز در دست است.
رفتارها
گرازهای نر معمولاً در گروه‌های ۲۰ عددی زندگی می‌کنند اما گروه هائی بالای ۵۰ گراز نیز دیده شده‌است. ماده‌ها نیز معمولاً در گروه‌های ۳ الی ۴ عددی همراه با فرزندانشان هستند. نرها در این گروه‌ها نیستند و فقط ۲ یا ۳ بار در سال و مواقع جفت‌گیری پیدایشان می‌شود.
گرازهای نر چون بدنشان بافت چربی ندارد که گرمشان کند زمین را با عاج‌هایشان می‌کنند و در آن می‌خوابند. اما بچه‌ها چون قدرت حفر زمین را ندارند در کنار هم جمع می‌شوند. در صورتی که به آنها حمله شود یا احساس خطر کنند می‌توانند به خوبی از خود دفاع کنند. نرها با حرکت سر خود از پایین به سمت بالا و با استفاده از دندان‌های تیز خود زخمهای بدی به دشمن وارد می‌کنند و ماده‌ها که دندان‌های بزرگ ندارند با دهان بزرگ خود گاز می‌گیرند. البته این حملات معمولاً برای انسان کشنده نیست اما انسان را بسیار بد زخمی می‌کند. گرازها لانه خود را در کنار آب می‌سازند و در طول روز در لانه می‌مانند اما هنگام بارندگی و وقوع سیلاب گرازها لانه را ترک می‌کنند.
تولید مثل
در مناطق سردسیر گرازها در اواسط زمستان جفت‌گیری می‌کنند اما در مناطق گرمسیری زودتر از آن این کار را می‌کنند. در طول مدت جفت‌گیری چند نر و چند ماده با هم می‌گردند(۳ الی ۵ عدد) در طول دوره جفت‌گیری گرازها به نسبت قبل بسیار کمتر غذا می‌خورند و بیشتر آب می‌نوشند. قبل از زایمان ماده از چوب خشک و علوفه برای خود لانه می‌سازد. دوران حاملگی این حیوان ۴ ماه می‌باشد که در پایان این دوران ۸ الی ۱۲ بچه به دنیا می‌آورد. بچه‌ها در نوع ماده در ۱۸ ماهگی و در نوع نر کمی زودتر آماده جفت‌گیری می‌شوند.
دشمنان طبیعی
گراز یکی از مهم‌ترین منابع غذایی ببر در مناطقی‌ست که هر دوی این حیوانات در آن حاضرند. ببرها معمولاً دسته‌های گراز را تعقیب کرده و یکی از اعضای مریض یا ضعیف را شکار می‌کنند. ببرها گراز را در مسافت‌های طولانی‌تری نسبت به دیگر طعمه‌های خود تعقیب می‌کنند، اما معمولاً از درگیری با گرازهای نر بالغ می‌پرهیزند. در موارد بسیاری گرازها برای دفاع از خود زخم‌هایی به ببرها وارد کرده‌اند که منجر به مرگ آنها شده‌است.
گرگ دیگر شکارچی مهم گراز در برخی مناطق است. گرگ‌ها بیشتر به سراغ بچه گرازها می‌روند، هرچند شکار گراز بالغ نیز در ایتالیا، شبه‌جزیره ایبری و روسیه گزارش شده‌است. البته در درگیری با گرازهای بزرگسال نیز گرگ به‌جای حمله مستقیم با یک ضربه گردن وی را زخمی می‌کند تا گراز از خون‌ریزی شدید ضعیف شده و بعد حمله نهایی را هنگامی انجام دهد که گراز بی‌جان شده‌است. در برخی مناطق شوروی سابق یک گله گرگ در هر سال به‌طور میانگین ۵۰ تا ۸۰ گراز را طعمه خود می‌کنند. در برخی مناطق ایتالیا که گراز و گرگ هم‌بوم‌اند، درصد بالای شکار گراز توسط گرگ باعث شده تا گرازها رفتاری تهاجمی را نسبت به گرگ‌ها و سگهای اهلی از خود بروز دهند.
کفتار راه‌راه نیز گهگاه از گراز تغذیه می‌کند. البته گویا فقط سه زیرگونهٔ بزرگ‌تر ساکن شمال غرب آفریقا، خاورمیانه و هند توانایی کشتن گراز را دارند.
بچه گرازهای کوچک برای چندین گونهٔ دیگر نیز شکار مهمی به‌شمار می‌روند. از جمله مارهای بزرگ همچون پایتون مشبک، پرندگان شکاری بزرگ و بسیاری از گربه‌سانان وحشی. بالغ‌ها با توجه به اندازه، قدرت و توانایی دفاعی‌شان عموماً هدف حمله قرار نمی‌گیرند هرچند آنها نیز ممکن است شکار پلنگهای بالغ، خرسهای بزرگ (عمدتاً خرس قهوه‌ای) و تمساحهای بالغ شوند. تمامی شکارچیان گراز شکارچیان فرصت‌طلب اند و از یک فرصت مناسب برای ربودن بچه گراز استفاده می‌کنند. گرازهایی که به خارج از زیستگاه طبیعی خود وارد شده‌اند (مثل قاره آمریکا و استرالیا) ممکن است در رأس هرم غذایی قرار گیرند، اما در برخی نقاط دیگر شکارچیانی مشابه شکارچیان حاضر در زیستگاه بومی‌شان یعنی اوراسیا آنها را شکار می‌کنند.
رابطه با انسان
این کلاه‌خود که به ۳۴۰۰ سال پیش تعلق دارد و اکنون در گنجینهٔ موزه باستان‌شناسی ملی آتن نگه‌داری می‌شود.
گراز بر اثر فعالیت‌های انسانی به بسیاری از نقاط دیگر دنیا از جمله قاره آمریکا و استرالیا وارد شده و امروزه این حیوان در تمامی قاره‌های جهان (جز قطب جنوب) و بسیاری از جزایر اقیانوسی زندگی می‌کند.
اهلی‌سازی این حیوان در نقاط مختلفی از زیستگاه‌های خود از جمله جنوب شرق آسیا، خاور دور و آسیای صغیر آغاز شد. در دوران‌های اولیه گراز وحشی یکی از منابع غذایی اصلی جوامع شکارچی بود و هنوز هم یکی از هدف‌های مهم برای شکار تفریحی است. شکار بی‌رویه نسل این حیوان را در بسیاری از مناطق از جمله بریتانیا، اسکاندیناوی، بخش‌هایی از شمال آفریقا، شمال ژاپن و بخش‌های بزرگی از شوروی سابق برانداخت. اما هنوز هم این گونه پراکندگی بالایی دارد و در بسیاری از نقاط جمعیت زیادی دارد. از آن‌جا که این حیوان ممکن است به مزارع آسیب‌های جدی وارد کند در بسیاری از کشورها یک آفت شمرده شده و حمایتی از آن در خارج از مناطق حفاظت شده صورت نمی‌گیرد یا شکار آن آزاد است.
انقراض این حیوان در بریتانیا احتمالاً در قرن سیزدهم صورت گرفت اما در سال‌های اخیر خوک‌های اهلی و گرازهای گریخته از اسارت به طبیعت این کشور بازگشته‌اند. در سوئد هم نسل این حیوان دوباره احیا شده‌است. در دانمارک آخرین گراز در اوایل قرن نوزدهم شکار شد. آخرین گراز وحشی لیبی در سال ۱۸۸۰ مشاهده شد، در سال ۱۹۰۰ نسل این حیوان در تونس، سودان و مصر هم منقرض شده بود. البته در ایران فراوانی زیادی دارد.
در ایران
در ایران گراز در بیشتر در باتلاقها دیده می‌شود و تقریباً هر جا باتلاقی وجود داشته باشد زیستگاه گراز است. همچنین در بوته‌زارهای جنوب شرق ایران و به ویژه در جنگل‌های بلوط کوه‌های البرز و زاگرس. هرچند گرازها گاهی در تابستان به مناطق مرطوب مرتفع می‌روند اما بیشتر در ارتفاعات پایین دیده می‌شوند. در اکثر مناطق گرازها در مناطقی که پوشش گیاهی متراکم باشد پیدا می‌شوند اما در جنوب ایران مثل دشت ارژن در دشت‌های نسبتاً باز و در حال چریدن بین درختان پسته وحشی دیده می‌شوند.
گراز با نرخ باروری بالایی که دارد طعمه فراوانی برای گوشتخواران بزرگ ایران به ویژه پلنگ است. در گذشته گراز طعمه مورد علاقه شیر ایرانی و ببر مازندران هم بود. گرازها همچنین با از بین بردن درختان در محدوده‌های کوچکی در جنگل به گونه‌های دیگر حیوانات هم سود می‌رسانند. در زمستان آنها برای یافتن ریشه‌ها تونل می‌کنند و با از بین بردن پوشش یخ و برف زمین برای حیوانات دیگری مثل قرقاول و گوزن هم غذا فراهم می‌کنند. در کوه‌های البرز گاهی قرقاول‌ها را در حال چریدن در کنار گرازها می‌توان دید. هرچند گرازها مقدار زیادی از بذر درختان بلوط و مازو را می‌خورند اما تعداد متعادل آنها در عمل به حفاظت از جنگل منجر می‌شود. چون برای خوردن ریشه گیاهان خاک سطح جنگل را زیر و رو کرده و به این ترتیب مواد گیاهی در خاک ادغام شده. لارو حشرات مضر برای درختان بیرون آمده و توسط حیوانات دیگر خورده می‌شوند یا از سرما می‌میرند. حرام بودن گوشت گراز در دین اسلام موجب شده تا شکار گراز در ایران نادر باشد.[2] این جانور به علت از بین رفتن صیادان و دشمنان طبیعی‌اش مانند پلنگ و خرس، در بیشتر مناطق ایران تبدیل به یک آفت شده‌است و برعکس اکثر گونه‌های ایرانی جمعیتش در حال افزایش است.[3]
جستارهای وابسته
منابع
- World_of_Knowledge_May_2016
- Paul Joslin, “Boar,” Encyclopædia Iranica, online edition, 2015, available at http://www.iranicaonline.org/articles/boar-sus-scrofa-pers بایگانی‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- "تقابل گراز و انسان". ایسنا (به پشتو).
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «boar». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۰۸.
- "منبع جعبه‌زیست". ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 21 November 2008.
- Sus scrofa IUCN Red List, 2008
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گراز موجود است. |
 |
اطلاعات مرتبط در ویکی‌گونه: Sus scrofa |
جانوران بر نشان‌های خانوادگی | ||
|---|---|---|
| پستانداران |  | |
| پرندگان |
| |
| موجودات افسانه‌ای |
| |
| آبزیان | ||
| دیگران | ||