خارپوستان

خارپوستان، دریازی و اکثراً کف‌زی هستند. دارای تقارن شعاعی در زمان بلوغ ولی دو طرفه در دورهٔ لاروی، دارای پوشش آهکی به صورت خار یا حلقه‌های آهکی، فاقد سر و بدن بندبند، و دارای دستگاه گوارش ساده ولی کامل‌اند.[1]

تنفس آن‌ها از طریق آبششهای پوستی معلق و شبکهٔ آوندی است و فاقد دستگاه دفعی وازنشی مخصوص‌اند ولی سلول‌های آمیبی موجود در مایع حفرهٔ عمومی بدن این امر را انجام می‌دهند. فاقد دستگاه گردش خون ولی دارای دستگاه خونی‌اند.[2][3]

دستگاه عصبی خارپوستان شامل سلول‌ها و فیبرهای عصبی، حفرهٔ عمومی در برگیرندهٔ سه قسمت احشایی، شبکهٔ آبی و دستگاه خونی در دورهٔ لاروی است. اندام‌های جنسی نر و ماده جدا و غدد جنسی بزرگ با مجاری جنسی ساده دارند. تولید مثل آن‌ها به صورت جنسی، لقاح بیرونی، رشد غیرمستقیم از طریق مراحل لاروی است. دارای قابلیت خودبرشی هستند.[3]

رده لاله‌وشان مانند لاله‌های دریایی (ستارگان پَری)

رده خیارسانان مانند خیارهای دریایی

رده ستاره‌سانان مانند ستاره دریایی

رده مارسانان مانند ستاره‌های شکننده

رده خارداران مانند توتیای دریایی

پوست سخت و تیغ‌دار خارپوستان محافظت خوبی در برابر شکارچیان بالقوه برای آنها فراهم می‌کند، اما این حیوانات از راه‌های دیگری نیز از خود دفاع می‌کنند. بسیاری از توتیاهای دریایی با خارهای پشتی قوی پوشیده شده‌اند. برخی از آنها می‌توانند در بدن انسان زخم‌های جدی ایجاد کنند. بسیاری از آنها دارای برآمدگی‌های ریز چنگک مانند و گاهی سمی هستند که می‌توانند بقایای اشغال را برطرف کنند با شکارچیان بالقوه را برانند. خیارهای دریایی با تن نرمشان برای محافظت از خود از مواد شیمیایی زیان‌رسان استفاده می‌کنند و اغلب به عنوان هشدار به بقیه، رنگ تن روشنی دارند. بعنوان آخرین راه حل، بعضی از خیارهای دریایی حتی می‌توانند شاخک‌های چسبنده به بیرون پرتاب کنند یا حتی دل و روده خود بیرون انداخته به مهاجم بکوبند.[4]

در صورتی که یکی از دست‌های ستاره دریایی یا ستاره شکننده قطع شود آن‌ها به سادگی در جای آن یک دست دیگر می‌رویانند زخم به سرعت التیام می‌یابد و بعد از چند هفته مراحل بازسازی (رویش مجدد)کامل می‌شود در بیشتر گونه‌ها قسمت اصلی بدن عمل رویش دوباره دست قطع شده را انجام می‌دهد اما در گروه‌های دیگر خود دست قطع شده می‌تواند یک دست جدید و قسمت‌های مختلف بدن را در محل زخم برویاند و نهایتاً تبدیل به یک حیوان کامل گردد بعضی از گونه‌ها از این خاصیت برای تولید مثل استفاده می‌کنند یعنی یک دست را مخصوصاً از خود جدا کرده و آن دست یک بدن جدید روی خود می‌رویاند.

خارپوست دریایی خوراکی به آرامی روی سنگ‌ها می‌خزد و از پنج عدد آرواره اش برای تراشیدن جلبکها و حیوانات میکروسکوپی استفاده می‌کند بدن او توسط یک پوسته سخت و تعداد زیادی از تیغهای ظریف پوشیده شده‌است خارپوست دریایی با استفاده از پای باریک و لوله‌ای شکلش برای حرکت و جمع کردن تکه خزه‌های دریایی استفاده می‌کند خزه‌های دریایی به عنوان استتار عمل کرده و خارپوست دریایی را از حمله خوکهای آبی سگهای آبی و دیگر شکارچیان حفظ می‌کنند.

خیار دریایی حیوان خزنده‌ای است که به آهستگی به روی گل سنگ‌ها یا صخره‌ها می‌خزد و تکه‌های غذا را از محیط اطراف جمع کرده و مصرف می‌کند دست‌های او مایع چسبنده‌ای ترشح می‌کند که جمع‌آوری غذا از روی زمین را برای او آسان می‌کند پاهای ردیفی قرمز روشن و مجموعه دست‌های تغذیه‌کننده بنفش و زرد بسیاری از گونه‌های خیار دریایی برای استتار مناسب نمی‌باشند.

ستاره دریایی تاج خاری کاملاً مسلح است به طوری که توسط ردیفهایی از تیغهای بلند محافظت می‌شود او از طریق جلو بردن شکمش به‌وسیله قرار دادن دهانش روی پولیپهای مرجانی از مرجانها تغذیه می‌کند او ماده هضم‌کننده را روی پولیپها می‌ریزد و بعد آن‌ها را جذب می‌کند در قسمت‌های از صخره‌های گریت بریر در استرالیا جمعیت این ستاره دریایی به میزان قابل توجهی رشد کرده و بخش عظیمی ازمرجانها را از بین برده‌اند.

• دانشنامهٔ رشد.
• پاشایی راد، شاهرخ، جانورشناسی بی‌مهرگان، تهران: ۱۳۸۴