مورچه
مور یا مورچه حشره‌ای اجتماعی است همانند زنبور عسل از راستهٔ نازک بالان که در میانه‌های دورهٔ کرتاسه یعنی حدود ۱۱۰ تا ۱۳۰ میلیون سال پیش تکامل یافته‌است. امروزه بیش از ۱۲۰۰۰ گونه مورچه طبقه‌بندی شده‌اند و حدس زده می‌شود این تعداد تا ۲۲۰۰۰ گونه نیز برسد. مورچه‌ها به راحتی از شاخک‌های آرنج دارشان، ساختار گره مانندشان، کمر باریکشان و حرکات موزون شان قابل شناسایی هستند. مورچه‌ها سه نوع خانه را برای خود انتخاب می‌کنند، مانند خانه انسان، تپه شنی یا خاکی و کلوخ. کلوخ یعنی ترکیب شن و خاک می‌گویند که استحکام بیشتری در برابر باران و طوفان داشته باشد. بدن مورچه دارای سه قسمت اصلی است. سر، تنه (یا بخش میانی)، پشت یا متازوم (Metatasoma) و تمامی پاها (سه جفت) به قسمت تنه متصل می‌شوند.[1]
| مورچه محدودهٔ زمانی: کرتاسه - حال | |
|---|---|
 | |
| گونه‌ای از یک مورچه از سرده مورچه‌های شکاری (پلکتروکتنا) که با حمله به مورچهٔ دیگری از نژاد خودش، از قلمروی خود محافظت می‌کند. | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | بندپایان |
| رده: | حشرات |
| راسته: | پرده‌بالان |
| زیرراسته: | باریک‌تنه‌داران |
| بالاخانواده: | زنبورهای خرمائی |
اندازهٔ اجتماع مورچه‌ها می‌تواند از چند ده مورچه شکارچی در یک حفره تا چند میلیون مورچهٔ ساده و مورچه نازای ماده و طبقه‌ای از کارگرها، سربازها و سایر گروه‌ها را در یک محدوده جغرافیایی وسیع شامل شود. همچنین اجتماع مورچه‌ها شامل تعدادی نر دارای نطفه و همچنین یک یا چند ماده که توانایی بارور شدن دارند و ملکه نامیده می‌شوند، می‌شود. همچنین گاهی اجتماع مورچه‌ها یک ابرجامعه توصیف شده‌است، زیرا مورچه‌ها در آن با یکدیگر کار می‌کنند و از اجتماع خود دفاع می‌کنند.
تقریباً تمام مناطق کره زمین به جز قطب شمال و قطب جنوب و مناطقی مانند جزایر دور افتاده و غیرقابل دسترسی، مورچه وجود دارد. مورچه به بیشتر محیط زیست‌های زمین چیره گشته‌است و در بیشتر محیط زیست‌ها توانایی زندگی دارد. این موجود ۱۵–۲۰٪ موجودات زنده خشکی‌زی زمین را تشکیل می‌دهد. علت موفقیت آن‌ها به زندگی اجتماعی، توانایی بالای انطباق پذیری و توانایی تغییر دادن محیط زیستشان و بهره‌برداری از منابع و دفاع از یکدیگر برمی‌گردد. انواع مورچه‌ها به صورت‌های مختلفی مانند زندگی انگلی و برده‌داری، همزیستی مسالمت آمیز و… تکامل یافته‌اند.
جامعهٔ مورچه‌ها دارای سیستم تقسیم کار، ارتباط بین اشخاص و توانایی حل مشکلات پیچیده است. این تشابه با جوامع انسانی سال‌هاست که الهام بخش و موضوع مطالعات بوده‌است.
خیلی از تمدن‌های انسانی از مورچه‌ها در مراسم مذهبی، تغذیه و موارد پزشکی سود می‌جویند. برخی از گونه‌ها بخاطر نقشی که در کنترل زیستی آفت‌ها ایفا می‌کنند بسیار ارزشمند هستند، هرچند توانایی آن‌ها برای استفاده از منابع باعث تعارض آن‌ها با انسان‌ها شده‌است. آن‌ها می‌توانند به محصولات کشاورزی صدمه زده و وارد خانه‌ها شوند.
دانشمندان تخمین زدند اگر مورچه‌ها هم اندازهٔ انسان بودند، سرعت حرکتشان ۸۴ کیلومتر در ساعت بود؛ و همچنین مورچه‌ها می‌توانند ۱۰ برابر وزن خودشان جسم حمل کنند که اگر انسان این قدرت را داشت می‌توانست ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم را به راحتی بلند کند.
رفتار
ارتباط
مورچه‌ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر از فرومون (pheromone) استفاده می‌کنند. این سیگنال‌های شیمیایی در مورچه‌ها نسبت به سایر نازک بالان تکامل یافته تر است. همانند سایر حشرات مورچه‌ها برای تشخیص بوی فرومون، از شاخک‌های بلند و نازکِ متحرّک خود استفاده می‌کنند. مورچه به وسیلهٔ دو شاخک خود اطلاعاتِ لازم در مورد جهت و شدت بو را استخراج می‌کند. از آنجایی که اغلب مورچه‌ها در روی سطح زمین زندگی می‌کنند، از سطح خاک برای بر جا گذاشتن رد فرومون استفاده می‌کنند تا دیگر مورچه‌ها نیز بتوانند آن را دنبال کنند. در گونه‌هایی که به صورت گروهی کاوش می‌کنند مورچه‌ای که غذا پیدا می‌کند یک رَد فرومون در مسیر بازگشت به لانه برجای می‌گذارد و این مسیر به وسیلهٔ دیگر مورچه‌ها دنبال می‌شود، پس از بازگشتِ مورچه‌های دیگر با غذا، این مسیر تقویت می‌شود. هنگامی که منبع غذا تمام می‌شود، دیگر رَد جدیدی توسط مورچه‌ها، در مسیر بازگشت گذاشته نمی‌شود و بوی فرومون به آرامی محو می‌شود. این عمل باعث می‌شود که مورچه‌ها با تغییرات محیط خود را هماهنگ کنند. به‌طور مثال هنگامی که یک مسیر مشخص شده به سمت منبع غذایی توسط یک مانع سد می‌شود مورچه‌ها مسیر را رها می‌کنند تا مسیر جدیدی پیدا کنند. اگر مورچه‌ای موفق شود، رَد جدیدی بر جای می‌گذارد که شامل مسیر کوتاه تری به لانه می‌باشد. مسیرهای موفق به سمت منبع غذا به وسیلهٔ سایر مورچه‌ها دنبال می‌شوند و مسیرهای بهتر تقویت می‌شوند تا در نهایت بهترین مسیر پیدا شود.
مورچه‌ها از فرومون، تنها برای رَد یابی استفاده نمی‌کنند. هنگامی که یک مورچه آسیب می‌بیند از خود فرومونِ خطر ساطع می‌کند که باعث می‌شود مورچه‌های اطراف او در حالت تهاجمی قرار بگیرند و همچنین مورچه‌های بیشتری به آن منطقه جذب شوند. برخی از گونه‌های مورچه از فرومون خاصی به نام فرومونِ پروپاگاند استفاده می‌کنند که باعث می‌شود دشمنانشان دچار سردرگمی‌شوند و به یکدیگر حمله کنند.[2] فرومون به وسیلهٔ ساختارهای زیادی تولید می‌شود که شامل غدد دوفور، غدد سمی و غده‌های موجود در روده، دُم، روده راست، استرنم و درشت نی می‌شوند. فرومون‌ها همچنین بین مورچه‌های لانه رد و بدل می‌شود این عمل به صورت ترکیب شدن فرومن با غذا و سپس انتقال دادن آن از طریق دهان مورچه‌ای به مورچه دیگر صورت می‌گیرد.[3] این به مورچه‌ها کمک می‌کند که بفهمند چه وظیفه‌ای باید انجام دهند. (به‌طور مثال: جمع‌آوری آذوقه یا نگهداری از لانه).[4] در گونه‌هایی از مورچه‌ها که دارای ملکه هستند هنگامی که تولید نوع خاصی از فرومون توسط ملکه متوقف شود کارگران ملکه جدیدی را انتخاب می‌کنند.[5]چشم مورچه‌ها نسبت به چشم انسان تعداد بیشتری عدسی دارند. شاخک‌ها عضو مخصوص برای بویایی، لامسه، چشایی و شنوایی می‌باشد.
برخی از انواع مورچه
- مورچه خرمن چین
- مورچه بافنده
- مورچه درودگر
- مورچه شیردوش یا گله‌دار
- مورچه‌های باغبان
- مورچه‌های آسیابان
- مورچه انتحاری (کلوبوپسیس)
- مورچه فرعون:یکی از انواع مورچه‌ها که تقریباً در تمام جهان زندگی می‌کند و به رنگ زرد یا قرمز است و در خانه‌ها زندگی می‌کند مورچهٔ فرعون است. این مورچه‌ها اولین بار در مصر دیده شد و برای همین به مورچهٔ فرعون معروف است. این مورچه در دیوارها زندگی می‌کند و از غذاهای چرب بیشتر از غذاهای گیاهی استفاده می‌کند. از بین بردن آن‌ها نیز بسیار سخت است زیرا در دیوارها نیز لانه دارند.
- مورچه آتشی سرخ: با نام علمی Solenopsis invicta، که بومی آمریکای جنوبی است، با احساس خطر بر روی آب، دست به دست هم داده و از گروه خود، قایقی درست می‌کنند که می‌تواند وزن‌های سنگینی را حمل کند.[6]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Phylogenetic position of the Formicidae.[7] |
پانویس
- Panahi، Sajjad (۲۰۱۰-۰۵-۲۵). «مورچه‌ها، رفتارشناسی و آناتومی». عصرعلم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۴.
- D'Ettorre P, Heinze J (2001). "Sociobiology of slave-making ants". Acta ethologica. 3 (2): 67–82. doi:10.1007/s102110100038.
- Detrain C, Deneubourg JL, Pasteels JM (1999). Information processing in social insects. Birkhäuser. pp. 224–227. ISBN 3-7643-5792-4.
- Greene MJ, Gordon DM (2007). "Structural complexity of chemical recognition cues affects the perception of group membership in the ants Linephithema humile and Aphaenogaster cockerelli". Journal of Experimental Biology. 210 (Pt 5): 897–905. doi:10.1242/jeb.02706. PMID 17297148.
- Hölldobler & Wilson (1990), p. 354
- «کشف تازه: مورچه‌ها قایق نجات می‌سازند». ۷ اردیبهشت ۱۳۹۰.
- Johnson, Brian R.; Borowiec, Marek L.; Chiu, Joanna C.; Lee, Ernest K.; Atallah, Joel; Ward, Philip S. (2013). "Phylogenomics resolves evolutionary relationships among ants, bees, and wasps". Current Biology. 23: 1–5. doi:10.1016/j.cub.2013.08.050.
منابع
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Ant». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۴.
- بر پایه داده‌هایی در دانشنامه رشد.
پیوند به بیرون
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مورچه موجود است. |
 |
معنای مورچه را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید. |
 |
اطلاعات مرتبط در ویکی‌گونه: Formicidae |
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مورچه در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
جانوران بر نشان‌های خانوادگی | ||
|---|---|---|
| پستانداران |  | |
| پرندگان |
| |
| موجودات افسانه‌ای |
| |
| آبزیان | ||
| دیگران | ||