بجستان

شهر بجستان، در جنوب استان خراسان رضوی، در فاصله ۵۰ کیلومتری غرب گناباد و ۶۲ کیلومتری شمال فردوس و در کنار محور اصلی ارتباطی استان‌های جنوبی کشور به مشهد (جاده ۹۱ و بزرگراه AH-78) قرار گرفته‌است.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۱٬۷۴۱ نفر (در ۳٬۷۶۸ خانوار) بوده‌است.[2]

نام بجستان در منابع مختلف با نگارش‌های مختلف نام

• «بُجِستان» Bojestan
• «بَجِسْتان» Bajestan
• «بوزستان» Buzestan

آمده است بجستان مانند سجستان که به گونه سگستان و سیستانن نیز آمده و به سگاها ( سکاها) پیوند داشت از بغستان است این نام، با نام بیستون که اصل ان بغستان و بگستان بود یکی است «بَغِستان» یا «بگستان» به پرستشگاه گفته میشده و بجستان گویه دیگری از بگستان است که در پارسی پهلوی رواج داشت [3] باور پاره ای که بُجستان، را «باجستان» میدانند یک برداشت عامیانه است و با زبانشناسی و تاریخ جور نیست و چون روستاهای آن تحت نفوذ اعیان و اشراف بوده است، آنان از توابع خود باج می‌گرفتند. در بین اهالی، مشهور است که در ازمنه قدیم، دریاچه‌ای ترشیز و بجستان وجود داشته که در حال حاضر از بین رفته و تبدیل به کویر نمک شده است. در دو طرف این دریاچه، دو محل باجگیرخانه وجود داشته، یکی به نام «بجستان» که اصل آن «باج ستان» بوده و دیگری در طرف کاشمر در راه سبزوار، مشهور به «باج وَر» که به معنی «باج بده» می‌باشد و اکنون هم دهنه بَجْوَرْد، در راه سبزوار و کاشمر، معروف است و در راه مزار دو کیلومتری جنوب بجستان، تپه خاکی است که آثار ساختمانی در آن می‌باشد و معروف به باجگیرخانه است.[4]

در تورفان چین کتیبه‌ای به زبان و خط پهلوی کشف شده، که از وجود شخصیتی تاریخی با نام «‌مهر» یاد کرده، و محل درگذشت او را بجستان آورده است. [5] نخستین جغرافی‌دانی که از بجستان نام برده یاقوت حموی است. او در کتابش معجم‌البلدان بجستان را دهکده‌ای از قرای نیشابور دانسته است.[6]

حافظ ابرو بجستان را عنوان ناحیه‌ای «‌مختصر‌» مشتمل بر ۳ قریه با نامهای زین آباد ، مارندز و یونسی ؛ و ۲۰ مزرعه نام برده و آن را از نواحی هرات به شمار آورده است.[7]

ظاهراً لشکریان تیمور در مسیر حرکت به خراسان از بجستان گذشته‌اند. این شهر در عهد صفویه نیز در معرض تاخت و تاز ازبکان بود.بجستان در ۱۲۸۹ق /۱۸۷۲م قحطی شدیدی را به خود دید که باعث مرگ و میر و مهاجرت گروه‌هایی از این ناحیه گردید. بجستان در دوران قاجاریه از اهمیت و رونق بالایی برخوردار بوده‌ و شبکه گسترده راه‌ها و رباطهای متعدد از جمله فخر آباد، قاسم‌آباد، زین‌آباد وجود راه فیض آباد به بجستان و فردوس دلایل رونق و داد و ستد در این ناحیه‌ بوده است.

شورای شهر بجستان به منظور پیشبرد سریع برنامه‌ها از طریق همکاری مردم و نظارت بر امور شهر تشکیل شده‌است.شورای شهر بجستان متشکل از 5 عضو است که برای یک دورهٔ چهار ساله از طریق انتخابات برگزیده می‌شوند.هم‌چنین نظارت بر عملکرد شهرداری و انتخاب شهردار، تصویب بودجهٔ سالانهٔ شهرداری از دیگر وظایف شورای شهر بجستان است. از سال ۱۳۷۸ تاکنون (۱۳۹۶) پنج دوره انتخابات شهر و روستا برگزار شده است:

برخی از آثار بجستان در میراث فرهنگی به عنوان اثر فرهنگی ثبت شده‌اند[8]

• مسجد جامع بجستان :

مهمترین اثری که از قرن نهم هجری در شهرستان بجستان باقی‌مانده مسجد جامع بجستان است که در زمان شاهرخ تیموری به همت"محمد بن فخر الدین بن سیف الدین بن مقدم بجستانی "بنا شده و تاریخ اتمام ان بر اساس کتیبه موجود در مسجد سال۸۲۸ هجری می‌باشد. این مسجد که در کوچه طاهری قرار دارد در حال حاضر دارای دو ایوان بر دو سوی صحن مربع شکل آن می‌باشد و بر انتهای ایوان قبلی محرابی مقرنس کاری تعبیه شده‌است و در سمت مغرب مسجد شبستانی است که سقف آن بر فراز ستون‌هایی استوار گردیده‌است. ایوان شمالی بنا در سال ۱۰۲۴ ه‍.ق در عصر صفویه توسط ناصر الدین محمدبن احمد مرمت شده‌است.

• پل یونسی :

از ابنیه تاریخی بجستان که بر امتداد کال شور و بر روی آن ایجاد شده سازه‌ای است آجری و مستحکم موسوم به پل یونسی که نام خود را از شهر یونسی واقع در ۴۵ کیلومتری بجستان گرفته‌است. معماری این پل دارای ۹ چشمه طاق جناقی و آبروهای نیمه مدور است که در بخشی از آن سنگ یا ملات ساروج و قسمت‌هایی دیگر از آجر و گچ ساخته شده‌است. این بنای تاریخی از یادگارهای دوره صفویه است.

• ‌‌آرامگاه زین آباد :

این بنای در فاصله ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی بجستان و در امتداد جاده بجستان – فردوس واقع است. رباط زین‌آباد با وسعت تقریبی ۲۵۰۰ متر مربع به صورت نقشه چهار ضلعی و فضاهای معماری متفاوت توقفگاه کاروانیانی بوده‌است که مسیر کویر را طی می‌نموده‌اند. در اضلاع شمالی و جنوبی در هر طرف از صحن رباط فضاهایی به عرض سه متر برای اقامت مسافران و اتاق‌هایی نیز به ابعاد ۴*۳ متر تعبیه شده‌است. شاه‌نشین بنا که قسمت شاخص این اثر معماری محسوب می‌شود در ضلع غربی صحن قرار گرفته ودو دالان که به پشت آن منتهی می‌شود. رباط زین‌آباد از یادگارهای معماری عصر قاجاریه می‌باشد.

• رباط فخر آباد :

رباط چهار ایوانی فخر آباد در حاشیه روستایی به همین نام واقع است. این مکان با فضاهای وسیع خود ظاهراً در زمان رونق و آبادانی مورد استفاده کاروانیانی بوده‌است که از این طریق قصد سفر به سوی کویر را داشته‌اند. بنای رباط متعلق به دوره قاجاریه است و از معماری آن شامل سر در ورودی، ایوانچه‌های طرفین ورودی به عنوان توقف گاه تابستانی، شاه نشین، فضای اصطبل، بارانداز و صحن است. تزیینات جالب توجه این رباط استفاده از آجرهای با پخت ناقص است که با تلفیق آن با آجرهای معمولی اشکال هندسی زیبایی در قسمت پیشانی سر در ورودی و بخش شاه‌نشین آن به وجود آمده‌است.

• مسجد جامع مرندیز :

این بنا با وسعت تقریبی ۶۰۰ متر مربع در ۳۷ کیلومتری شمال خاوری بجستان قرار دارد. معماری آن شامل صحن، ایوان، قبله و شبستان گنبد دار بوده و از نوع بناهای یک ایوانی است. ایوان مقصوره بنا دارای پوششی است که با ایجاد تاق و تویزه در آن شکل گرفته‌است. در بخش انتهایی این قسمت رسمی بندی‌های زیبا بر روی گچ ایجاد شده‌است. قسمتی از تزیینات این پوشش نیز به نقاشی "ل اخرایی و ردیفی از قطار بندی‌های گچی اختصاص یافته‌است. مسجد جامع مرندیز به سبب وجود بخشی از تزیینات و نمای بیرونی اطراف و صحن و ایوان از نظر نقشه و نوع عناصر تزیینی با مسجد تاریخی خواف، مسجد رشتخوار و گنبد مقبره قطب الدین حیدر مشابه‌است. این بنا متعلق به قرن یازدهم هجری است.

• مسجد مزار :

در دامنه تپه‌ای طبیعی درروستای مزار فاصله پنج کیلومتر از بجستان اثر با ارزشی حفر شده و احتمالاً با قلعه دختر مزار در ارتباط است. در زمان‌هایی این مکان به عنوان سردابه و پناهگاهی می‌توانسته برای ساکنین آن مورد استفاده قرار گیرد. به احتمال بسیار زیاد این اثر در دوران اسلامی به عنوان زاویه و صومعه نیز به کار رفته‌است. امروزه این مکان با ا نجام تغییراتی در فضای داخلی به عنوان مسجد زمستانی اهالی مورد استفاده قرار گرفته که در مجاورت آن مسجد کنونی آرامگاه واقع است. این مکان شامل تعدادی ستون چهارضلعی و مستحکم با تاق‌ها و فضاهای وسیع است.

• کاروانسرای قاسم‌آباد :

کاروانسرای قاسم‌آباد یکی از بناهای با ارزش بر جای مانده از دوره صفوی می‌باشد که در روستایی به همین در ۲۰ کیلومتری غرب بجستان واقع گردیده‌است. بنای مذکور در مرکز روستا واقع گردیده و از خصوصیات بارز آن می‌توان به معماری بسیار زیبا، تزیینات نوع پو شش سقف‌ها و بادگیر چهارضلعی اشاره کرد. این بنا که یکی از کاروانسراهای شاه عباسی هفتگانه بجستان است در قدیم مسیر جاده ابریشم بوده که هم‌اکنون راه‌آهن بافق- مشهد از حاشیه آن عبور می‌کند. کاروانسرای قاسم‌آباد بنایی است از معماری گذشته در دل کویر زیبای بجستان که بادگیر چهارضلعی آن در خراسان از معروفیت بالایی برخوردار است.

در شهرستان بجستان از دیر باز هنرهای سنتی و مشاغل سنتی جایگاه ویژه‌ای در تأمین معیشت مردم این سرزمین داشته‌اند. هنوز در گوشه و کنار شهر و روستاهای این منطقه می‌توان بخشی از این مشاغل بومی را مشاهده کرد. از این مشاغل می‌توان به گیوه دوزی در روستاهای جزین، بقچیر و افکان، آهنگ، گلیم بافی در یونسی، فخرآباد، نیان، ابراهیم‌آباد و قالی بافی، پار چه بافی، نمد مالی، حوله بافی و سبد بافی در سایر مناطق اشاره کرد. در گذشته قالیچه‌های آن با نقش بلوچی به دلیل کیفیت به خارج صادر می‌شد.

بجستان از یک سو به کویر و از سوی دیگر به کوه‌های مرتفع سیاه کوه منتهی می‌شود. وجود مناطق ییلاقی همچون "تنکه نسترن" " بوستان طبیعی نوبهار" "دره آهنگ" "باغ سلیمه مزار"سد سریده"به لحاظ رویش لاله‌های درشت و گلگون و شقایقهای زیبای بهاری و بید مشکهای زیبا و دو منطقه حفاظت شدهٔ هلالی و افتخار با گونه‌های کم‌نظیر حیات وحش و کویر زیبای بجستان از دیگر جاذبه‌های گردشگری بجستان می‌باشد.

مجموعه پارک طبیعی و باغ بسیار زیبای پرندگان بجستان یکی از کم نظیرترین مجموعه‌های استان خراسان رضوی است این مجموعه شامل حیات وحش و نمایشگاه جلوه‌هایی از طبیعت و باغ پرندگان و سایت نگهداری آهو و جبیریم باشد. این پارک نسبتاً طبیعی چون نگینی زیبا در مرکز شهر بجستان است و دارای پرندگان زیبا و خوش الحانی همچون زاغی پا قرمز، طوطی‌های رنگارنگ، طاووس و … می‌باشد. این مجموعه همه روزه پذیرای علاقه‌مندان به طبیعت و مسافران نوروزی و گردشگری است که از این مسیر عبور می‌کنند. البته هم اکنون این پارک به طور کامل نابود شده و این نگین ارزشمند از انگشتر شهر افتاده است

فهرست مشاهیر و نام آوران شهر بجستان در بخش اهالی بجستان قابل مشاهده است.

منطقه حفاظت شده هلالی در جنوب شرق شهرستان بجستان، شمال شهرستان فردوس و غرب گناباد با وسعتی قریب به ۱۲۰۰۰۰ هکتار قرار گرفته‌است. منطقه ییلاقی سیاه‌کوه دارای کوه‌های مرتفع و به هم پیوسته و دره‌های سرسبز و عمیق و چشمه‌سارهای متعدد می‌باشد. از مهم‌ترین گونه‌های جانوری آن می‌توان به آهو، کل و بز، قوچ و میش، سمور و گربه وحشی اشاره کرد. پوشش گیاهی منطقه نیز شامل زیره سیاه، کاکوتی، رازیانه، درختان بنه، انجیر، تاغ، بادامشک و زرشک می‌باشد. این منطقه به‌دلیل آنکه در اقلیم نیمه‌خشک و بیابانی قرار گرفته‌است، قابلیت‌های مطلوبی در جهت جذب گردشگر و مسافران عبوری از این منطقه دارد. بهار این منطقه به لحاظ رویش گل‌های الوان از چشم‌انداز بسیار زیبایی برخوردار است.

در میان سوغات سفر بجستان می‌توان ازیاقوت سرخ کویر یا همان انار بجستان نام برد که به بسیار ی از کشورهای شرق دور صادر می‌شود و کام هر رهگذری و مسافری را که به این شهر می‌گذارد شیرین می‌کند.انار بجستان از مرغوب ترین رقم های انار ایران می باشد که تیمور گورکانی در کتاب منم تیمور جهانگشای میگوید در قریه بجستان،اناری خوردم که هسته نداشت و در هیچ جا اناری به خوش طعمی آن نخوردم. از سوغات مشهور شهر بجستان می‌توان از کلوچه و حلوای این شهر نام برد که در بازاز شهرهای اطراف، جایگاه ویژهای دارد. از دیگر سوغات و محصولات این منطقه می‌توان زعفران، زیره، حنا، پسته و محصولات خشکباری اشاره کرد که می‌تواند بخش زیادی از سبد خرید مسافران را پر نماید.

بجستان در اینستاگرام

اعضای شورای پنجم بجستان