کلات

کلات محل تلاقی تاریخ و جغرافیا است. شهر کلات نادر با توجه به این که در میان کوه قرار گرفته، به سرزمین دژهای نفوذ ناپذیر یا دژ خدای آفرین شهرت دارد. این شهر در دل خود لایه های تمدنی بسیاری از دوران تاریخ پیش از اسلام تا دوران معاصر را جای داده است. در ضلع شمالی شهر کنونی آثار برج و باروی قلعه های دوران ساسانیان کشف شده و دلیل انتخاب کلات توسط نادر نیز همین نفوذناپذیری آن بوده‌است. به عبارت بهتر کلات و عمارت خورشید آن بهترین محل ذخیره گنج‌های نادر بوده‌است. تخت طاووس، الماس کوه نور، الماس دریای نور و گنج‌های حاصل از جهانگشایی او به هندوستان که فراوانی آن و گران بهایی‌اش در تاریخ شهره عام است جایی برای نگهداری نیاز داشت و به گفته برخی مورخان کلات برای این منظور و برای پناه گرفتن در دوران خطر مناسبترین مکان بوده.

مهمترین اثر باقی مانده از سلسله افشاریه با عنوان عمارت خورشید یا در گفته عموم کاخ خورشید در شهر کلات نادر قرار دارد و بنایی ۳ طبقه است که بخشی از حجاری های آن توسط معماران هندی انجام شد. این کاخ در مجموع ۱۲ اتاق دارد که داخل هر اتاق تزییناتی از نقاشی و گچ‌بری دیده می‌شود. در میان این تزیینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز به چشم می‌خورد. در وسط این بنای ۸ ضلعی، برج‌های استوانه‌ای مانند در دوطبقه قرار دارد که به گفته برخی شاید محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده ‌است. زیبایی این عمارت بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره‌دار ساختمان است که در آن معماری مغولی-هندی به چشم می‌خورد. در وسط این بنا نیز از سطح پشت‌بام برجی مدور با ترک‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده‌است. کاخ خورشید در طول زمان، دچار آسیب‌های فراوانی شد؛ ازجمله این که هم‌اکنون ارتفاع بنای ۲۵ متری آن به ۲۰ متر کاهش پیدا کرده است

کتیبه نادر شاه: یا کتیبه نادری با اشعار گلبن افشار که به زبان فارسی و ترکی در ورودی شهر از مسیر رودخانه واقع است.

برج ارغونشاه: در ورودی قدیم شهر از مسیر رودخانه واقع است.

عمارت خورشید: یا کاخ خورشید بنایی از دوره ایلخانی که احتمالا به مرور زمان مخروبه گشته و بر روی پی ریزی آن عمارت خورشید کنونی در دوره افشاریه ساخته شده است.

بند نادری: یکی دیگر از دیدنی‌های این منطقه است. سدی آجری که بر روی رودخانه ژرف رود برپاست و مردم بومی ساخت آن را به نادرشاه افشار نسبت می‌دهند، اما برخی محققان نیز ساخت آن را متعلق به گورکانیان و برخی مربوط به دوره ایلخانیان می‌دانند.

مسجد کبود گنبد: که بنایی مربوط به دوره ایلخانی است نیز با فاصله کمی از عمارت خورشید و تقریبا در مرکز شهر امروزی واقع شده است.

اما شاید جالب تر از همه، منطقه اورتکند باشد که به بهشت گمشده مشهور است. مسیر ارتکند از کیلومتر ۱۰۵ جاده مشهد به کلات جدا می‌شود و پس از آن باید حدود ۲۲ کیلومتر پیش رفت. تفرجگاه اورتکند علاوه بر ییلاقی بودن، آب فراوان و کوه‌های سر به فلک کشیده، طبیعت بکر و زیبا و غاری آبی دارد که دیدن آن خالی از لطف نیست.

آبشارهای زیبای قره سو: اگر گذارتان به کلات نادر افتاد، سری هم به آبشار قره‌سو در جنوب غربی شهرستان کلات نادری بزنید که آب و هوایی خنک و ییلاقی دارد. آب قره‌سو، آب گوارایی است تا جایی که حتی نادر به سبب این که از کیفیت آب کلات رضایت نداشته است، دستور می‌دهد آب کاخ خورشید و مسجد کبود گنبد و شاید برخی محله ها را از قره‌سو تأمین کنند. قره‌سو در ۷ کیلومتری جنوب غربی کلات نادر واقع شده و در دل پیچ و خم‌های خود ۸ آبشار زیبا را جای داده‌است.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۷٬۶۸۷ نفر (در ۲٬۱۱۰ خانوار) بوده‌است.[3]

کلات نادر شهری خطی در میان کوه های هزار مسجد است که دارای یک ورودی طبیعی از میان رودخانه و دره در سمت شرق و یک ورودی طبیعی مشابه دیگر در سمت غرب می باشد. شهر امروزی نیز از شرق به غرب به طول پنج کیلومتر(محدوده خدمات شهرداری) توسعه یافته و ورودی آن یک تونل به طول حدود 850 متر است که در دوره معاصر ساخته شده و در قسمت شرقی شهر واقع شده است.

کلات نادر از سال ۱۳۳۰ خورشیدی دارای شهرداری بوده و تا سال ۱۳۸۲ که در تقسیمات کشوری شهرستان مستقلی به نام کلات شکل گرفت به عنوان مرکز بخش کلات از توابع و بخشهای شهرستان مشهد به شمار می آمد. شهر کنونی شامل چند محله اصلی دربند، خوارزم محله، آزغون محله و کبود گنبد است.

زبان مردم شهرستان کلات پارسی ، ترکی خراسانی و کردی کرمانجی و در برخی روستاها لکی است.

ref>A. Manafy. The Kurdish Political Struggles in Iran, Iraq, and Turkey: A Critical Analysis (illustrated ed.). University Press of America, 2005. p. 6. ISBN 0-7618-3003-0.</ref>[4]

نمایشنامهٔ بلند فتحنامهٔ کلات، از نوشته‌های مهم اوشاس، در کلات و ییلاق‌هایش می‌گذرد.

شبکه بهداشت و درمان شهرستان کلات

• همشهری آنلاین