رادکان (چناران)

در شمال شرق ايران ، استان خراسان رضوي در شهرستان چناران و در بخش مركزي ، دهستاني قرار دارد كه به بلنداي تاريخ قدمت دارد و نامش « رادكان » ( Radkan ) است و در فاصله 75 كيلومتري شمال غربي شهر مشهد واقع گرديده است . اين منطقه دردامنه هاي جنوبي سلسله جبال هزارمسجد و درحاشيه دشت كشف رود قرار دارد. اگر بخواهيم به رادكان سفر كنيم ، بايد 15 كيلومتربعد از شهر چناران از جادة اصلي اين شهربه  سمت قوچان در قسمت شمال ، جاده فرعي آسفالته اي را كه 9 كيلومترطول دارد، طی طریق کنیم  به شهرحكايتهاي تاريخ و سرگذشتها ، رهنمون مي شويم  .

نام این شهر را در اصل «راتکان» یا ریشه پهلوی آن، «آرتاکانا» می‌دانند.[2]

براساس كاوشها ويافته هاي باستان شناسي وبا توجه به شرايط اقليمي مناسب وحاصلخيزبودن خاك ، وجود رودخانه دائمي وچشمه ساران فراوان وييلاقهاي مفرح در حدودچهار هزار سال وبه قولي هفت هزارسال قبل زندگي اجتماعي ومدني در اين منطقه شكل گرفته است . منطقه «رادكان » همواره پر رونق ومورد توجه حكومت گران وامراء بوده است وبرپايي زندگي اجتماعي در رادكان موجب شكل گيري وتحكيم شالوده هاي فرهنگي گرديده است. رادكان در دوران باستان ودوره اسلامي يكي از شهرهاي مهم توس بوده وهمچنين بنا به برخي از نوشته هاي قديمي « توس »  نام ناحية اي از خراسان بزرگ كه مركز آن « رادكان » بوده و در اين ناحية  هفتادهزار نفرجمعیت داشته است . برخي هم رادكان را تا قبل از سلطه مغول مركز خراسان دانسته اند وپس از برافتادن حکومت ایلخانان در ولایات مختلف وتسلط وحاکمیت دولت سربداران مدتها تحت حکومت امرای این دولت شيعه مذهب در خراسان بوده است .« مرغزار يا النگ رادكان »(Radkan olang ) چمنزاري طبيعي بوده كه به سرسبزي وزيبايي به « بهشت خراسان » شهرت داشته  و محلي براي شكار وتفريح و نيز محل همايش ها ، تجمع وآموزشهاي نظامي وارتش حكام وپرورش اسب بوده  و رودخانه مهم « كشف رود » (رودكاسك kask) از داخل آن مي گذشته وامروز به دليل حفر بي رويه چاه هاي عميق كشاورزي كاملاً خشكيده و اثري از آن سرسبزي ديده نمي شود .همین مرکزیت وامتیاز ممتاز باعث شد که هرگوشه وکنار این سرزمین نمودار دوره ای از تاریخ وبخشی از تمدن ایران زمین را که همواره برکانون اصیل ترین فرهنگها وارزشهای اخلاقی تکیه داشته واز حیث فرهنگهای گوناگون ،که به ویژگیها ی برجسته وفضائل علمی واخلاقی ونشاط وکوشش وهنرهای ظریفه وعشق وزیبایی آراسته  بوده است که نبوغ ممتاز وفرهنگ عالی وذوق هنری و روشهای نیک اجتماعی مردمان بردبار واستوار این مرزو بوم مورد تحسین وزبانزد جهانیان بوده را شکل می داده است .

اما اهمیت و شهرت رادکان به قرون صدر اسلام و متاخر منحصر نمی شود، بلکه بر اساس یافته های باستان شناسی رادکان از هفت هزارسال پیش مسکون بوده است. در بررسیهای پیمایشی با محوطه باستانی وسیع و مهمی به نام «تپه قیاس آباد» در سه کیلو متری شرق رادکان مواجه شدیم و پس از بررسی میدانی و مطالعه سفالهای پراکنده بر روی تپه به این نتیجه رسیدیم که در حدود هزاره پنجم پیش از میلاد آن محل مسکون بوده است. باستان شناسانی که بعدها جهت مطالعه فرهنگ های پیش از تاریخ دشت طوس را مورد مطالعه و بررسی قرار دادند ضمن تایید فرضیه قدمت هفت هزارساله رادکان، سفالهای پراکنده بر سطح تپه قیاس آباد را با سفالهای«تپه چشمه علی» ری و «تپه اسماعیل آباد» کرج متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد قابل مقایسه و همزمان تشخیص دادند. اما آنچه اکنون از رادکان دوره اسلامی باقی مانده، بقایای درهم ریخته و ویرانه محصور شهر کهن رادکان معروف به «قلعه گبری» و میل یا برج رادکان در فاصله یک کیلومتری جنوب غرب قلعه گبری است.

رادکان یکی از شهرهای ولایت توس به شمار آمده و در کتب تاریخی از آن یاد شده است.

اصطخری در نیمه اول قرن چهارم می نویسد:

«اگر طوس را در شمار نیشابور گیریم شهرهای طوس عبارتست از رادکان، طابران ، بزدغور ، نوقان

ابن حوقل در نیمه دوم همین قرن می نویسد:

« طوس در مجموع نیشابور باشد شهرهای آن عبارتست از رادکان، طبران ، نوقان، تروغوز

صاحب حدود العالم ولایت توس را توصیف کرده و می نویسد:

«طوس ناحیتی است و اندر وی شهرکهاست چون طوران ، نوقان، بروغون، رایکان، بنوازه و اندر میان کوههاست و اندر کوههای وی معدن پیروزه و معدن مس و سرب و سرمه و شبه و دیگ سنگین و سنگ خان و شلواربند و جوراب خیزد».

مقدسی صاحب احسن التقاسیم در نیمه دوم قرن چهارم هجری ولایت طوس را چنین توصیف نموده است:

«طوس خزانه ایرانشهر است که قصبه اش طابران ، نوقان، رادکان، جنابذ ، استورقان و تروغبذ است ».

در کتاب سفرنامه ناصرالدین شاه به خراسان ص 205 و209سال 1283هجری قمری چنین امده است ناصرالدین شاه؛در ربیع الاول سال 1281 هجری ق به شهر رادکان رسیدیم وازچمن گوباغ تا شهر رادکان یک فرسنگ راه است وبرج قدیم رادکان در این راه واقع است.

شهر رادکان قلعه بزرگ ومحکم دارد که هزارخانوار در ان مسکن دارند واین شهر دارای بازار ودکان وحمام عالی واطراف قلعه رادکان خندقی است عمیق که غالبا پراز آب در دومین سفر درسال 1300ه ق چنین میگوید؛روز 7شوال سال 1300ه ق موکب همایونی بار دیگر به شهر رادکان فرود آمد رادکان جای بسیار خوبی است . در کتب تاریخی زیادی همچون تاریخ نامه هرات.حبیب السیر.روضه الصفا.تاریخ جهانگشای جوینی...اشاره به چمنزار(النگ)شده که اکثر حاکمان جشنها و تاج گذاری و...را دراین منطقه برگزار میکردند و در این کتب اشاره شده درزمان نادر شاه افشار چمن رادکان (النگ)مرکز پرورش اسب و تامین خوراک ارتش اوست. عبدالرزاق سمرقندی در کتاب مطلع السعدین نوشته است: امیرتیمور گورکانی در جلگه وسیع رادکان باهزاران نیرو فرود امده. سمرقندی علاوه بر اطراق امیر تیمور،تعدادی از سربداران با فرماندهی میرسید خواجه علی در موسم بهار در مرغزار رادکان فرود آمدند.

• آرامگاه خواجه رادکان
• ارگ رادکان
• تپه رادکان
• میل رادکان
• خرابه قلعه رادکان
• مسجد جامع رادکان
• حمام رادکان
• یخدان رادکان
• بستنی رادکان

خواجه نظام الملک طوسی

امام محمد غزالی طوسی

محمدرضا شجریان(ایشان چندسالی در رادکان معلم بوده اند و نقشه ایران را که کشیده و بر دیوار مدرسه نصب کرده بود، هنوز وجود دارد.)

این شهر در دهستان رادکان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۲۶۰۹ نفر (۷۸۴ خانوار) بوده‌است.[3]

• فهرست روستاهای ایران