شهرستان جوین

شهرستان جوین، به مرکزیت شهر نقاب یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی است که مشتمل بر دو بخش مرکزی و عطاملک می‌باشد.[1] این شهرستان با مساحتی در حدود ۱۶۵۶٫۰۵ کیلومتر مربع، و با ارتفاع متوسط ۱٬۱۰۰ متر از سطح دریا، در دامنۀ شمالی رشته‌کوه جغتای و دامنۀ جنوبی رشته‌کوه‌های آلاداغ و شاه جهان، و در محدودۀ تقریبی ۲۵ٰ°۳۶ تا۵۰ٰ°۳۶ عرض شمالی و ۱۲ٰ°۵۷ تا ۵۳ٰ°۵۷ طول شرقی قرار دارد و از شمال با و شهرستان اسفراین، از شرق با شهرستان خوشاب، از جنوب با شهرستان سبزوار و شهرستان داورزن و از غرب با شهرستان جغتای، همجوار است.[2]

جوین یا گویان، از دیدگاه جغرافیای تاریخی: ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می‌شود.[3] در معجم‌البلدان یاقوت حموی مرزهای این ولایت وسیع، از بسطام تا نیشابور بوده و در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به جاجرم می‌رسیده‌است.[4] حیات تاریخی جوین به دورۀ اشکانیان می‌رسد اعتمادالسلطنه تاریخ بنای گویان را دورۀ پارتیان (اشکانیان) و بانی آن را گودرز (یکی از پادشاهان سلسلۀ اشکانی) معرفی نموده‌است. در دورۀ اسلامی و به ویژه از دورۀ طاهریان تا اواخر حکومت خوارزمشاهیان یعنی اوایل سدۀ سوم هجری تا اوایل سدۀ هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت آزادوار از ولایت‌های ربع نیشابور خراسان بود. ولایت جوین در دوران استیلای مغولان بر ایران در سدۀ هفتم هجری، تا پایان حکومت صفویان (اوایل سدۀ دوازدهم هجری)، به مرکزیت فریومد یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دورۀ افشاریان، به آق‌قلعه منتقل شد و تا پایان حکومت محمدشاه قاجار مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق‌قلعه به قلعۀ قارضی (جغتای (شهر) کنونی) منتقل گردید دوران مرکزیت قلعۀ قارضی از اواخر دورۀ حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار (تقریبا میان سال‌های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ ه‍.ش) بوده‌است. در همین سال‌ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و براساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقۀ جوین، چند سالی به تابعیت بجنورد درآمد. پس از آن ادارۀ منطقۀ جوین به یکی از کاندیداهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، ولایت جوین را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریباً از حدود سال‌های ۱۲۳۰ شمسی بود که سرزمین جوین، به عنوان یکی از مناطق یا بخش‌های تابعه ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ ه‍.ش)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقه جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ شمسی، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود.[3] و سرانجام طی مصوبۀ دولت در سال ۱۳۸۶، بخش‌های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند.[5] اما گرچه منطقۀ گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده‌است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان یا ولایت جوین است.[3]

• بخش مرکزی[6]
  • دهستان مرکزی
  • دهستان پیراکوه
• بخش عطاملک[6]
  • حکم‌آباد (جوین)
  • دهستان زرین

شهرها: حکم آباد و نقاب

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان جوین در سال ۱۳۸۵ ه‍.ش برابر با ۵۰۱۳۴ نفر بوده‌است. زبان بیشتر مردم فارسی و ترکی خراسانی است. مردم جوین شیعه دوازده امامی هستند.[7] جوین بزرگان و نامدارانی در ادبیات فارسی و عرفان و تاریخ دارد از جمله عطاملک جوینی، معین الدین جوینی، عزیزالله جوینی، امام الحرمین جوینی و ... داشته است.

شهرستان جوین، دشتی است که در میان دو رشته کوه قرار گرفته است. کوه های جغتای در جنوب و شاه جهان در شمال. جوین از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است که گذر راه‌آهن سراسری تهران – مشهد از مرکز این شهرستان و ایستگاه راه آهن مهم و استراتژیک نقاب، امتیاز ارتباطی ویژه‌ای را برای آن به ارمغان آورده‌است. از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی شهرستان جوین می‌توان به شهر تاریخی آق قلعه، بنای مقبره امامزاده قاسم در کلاته عرب، بقعه متبرکه و تاریخی هفت امامزاده کروژده، آرامگاه سعدالدین حمویه جوینی، آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری و از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی شهرستان جوین؛ آبشار بید، سد یام و مجموعه گردشگری روستای بیدخور و … می‌باشند.[8]

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای شهرستان جوین دارد.

• پرتال شهرستان جوین
• وب سایت شهرداری نقاب