هپکو

هپکو در سال ۱۳۵۱ در اراک با هدف تولید ماشین‌آلات سنگین، توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) (۵۵٪) و برادران رضایی (۴۵٪) تأسیس شد. در آن زمان، یکی از برادران رضایی ۱۲۰ هکتار زمین بین کارخانه آلومینیوم ایران و ماشین‌سازی اراک خرید و ساخت بزرگ‌ترین کارخانه تولید ماشین‌آلات راه‌سازی و معدنی خاورمیانه را با نام هپکو آغاز کرد. رضایی موفق شد با شرکت کاترپیلار آمریکا قرارداد ببندد و اولین گروه از کارکنانش را برای آموزش تخصصی به آلمان و آمریکا بفرستد. از سال ۱۳۵۴ هپکو با همکاری شرکت‌های نویستار اینترنشنال آمریکا، پوکلِین فرانسه، صنایع‌سنگین ساکائی ژاپن، دایناپاک سوئد، و لوکومو فنلاند رسماً شروع به فعالیت نمود.

این ابرشرکت خیلی سریع توانست نخبگان بسیاری را به اراک جذب کند که پس از گذراندن دوره آموزشی در کارخانه به اروپا و آمریکا اعزام می‌شدند و پس از آموزش‌های تخصصی به کارخانه بازمی‌گشتند. رضایی در سخنرانی خود در مراسم افتتاح رسمی این کارخانه در سال ۵۵ از «کارخانجات هپکو» سخن گفت، زیرا او قصد داشت در آینده تولیدات این ابرشرکت را به حوزه خودروهای سواری و باری نیز گسترش دهد.[7][8]

پس از انقلاب، در جریان مصادره اموال و دارایی‌ها، اموال خانواده رضایی که در آن زمان بالغ بر ۱۲۰ میلیون دلار برآورد می‌شد، همگی مصادره و هپکو به‌طور کامل در اختیار دولت قرار گرفت. از این رو خانواده رضایی نیز ناچار به ترک ایران شدند.[7][8]

پس از انقلاب، به دلیل تحریم‌ها قرارداد با کاترپیلار لغو شد.[9] همچنین پس از انقلاب توجه به ساخت ماشین‌آلات ساخت‌وساز و ماشین‌آلات معدنی دوباره در دستور کار قرار گرفت و با همکاری شرکت لیبهر آلمان طرح توسعه هپکو با تأسیس سالنی به مساحت ۶۰۰۰۰ متر مربع با اعتبار ارزی ۱۰۰ میلیون دلار همراه با مجموعه‌ای از مدرن‌ترین ماشین‌آلات، و با ظرفیت تقریبی ۳۰۰۰ دستگاه در سال ۱۳۶۳ آغاز گردید.[10] در سال ۱۳۸۹ شرکت‌های کمات‌ماشین‌شرق و فرتاک‌ماشین زیرمجموعهٔ هپکو تأسیس شدند.

کاترپیلار: به‌منظور تأمین و انتقال فناوری ماشین‌آلات راه‌سازی در سال ۱۳۵۴ قراردادی بین هپکو و کاترپیلار بسته شد که بر اساس آن، تولید گریدرهای سری G کاترپیلار در هپکو آغاز شد.[11] البته مدل‌های کنونی گریدر هپکو، از مهندسی معکوس موفق‌ترین مدل‌های گریدر از چندین برند مطرح جهان به‌ویژه کاترپیلار و میتسوبیشی حاصل شده‌است.

نویستار اینترنشنال: بر اساس نخستین قرارداد، تولید بلدوزر TD25E، لودرهای سنگین و متوسط A-530 و H-65 اینترنشنال (موسوم به اینترناش) در هپکو تحت‌نظارت مستقیم مستشاران شرکت اینترنشنال صورت گرفت.

لیبهر: در جهت ارتباط نزدیک‌تر با مشتریان و تأمین نیاز آنان به ماشین‌آلات عمرانی و معدنی، هپکو در سال ۱۳۶۴ اقدام به شروع همکاری با شرکت لیبهر آلمان نمود و این همکاری با تولید مشترک دو مدل بیل‌مکانیکی آغاز شد.

ولوو: هپکو به دنبال توسعه ارتباط با برترین سازندگان ماشین‌آلات سنگین دنیا، همچنین به منظور گسترش زنجیرهٔ تولید ماشین‌آلات خود با توجه به نیاز شرکت‌های راه‌سازی، ساخت‌وساز و معدنی، در سال ۱۳۶۴ همکاری خود را با ولوو سوئد آغاز نمود که نتیجه آن تولید لودر متوسط در داخل ایران بود.

نیوهلند و کیس: هپکو به منظور تأمین ماشین‌آلات سنگین کشاورزی و نیز ماشین‌آلات سبک خدمات شهری موردنیاز کشور، همکاری خود را با شرکت بین‌المللی CNH در سال ۱۳۷۸ آغاز نمود و در این راستا تولید دروگر نیشکر کیس به منظور ارائه به شرکت‌های کشت‌وصنعت نیشکر در جنوب کشور، همچنین از سال ۱۳۸۲ تولید بکهولودر، تراکتور و کمباین‌های نیوهلند در دستور کار قرار گرفت.

کوماتسو: در سال ۱۳۸۳ به منظور تأمین نیاز مشتریان به ماشین‌آلات ساخت‌وساز و ماشین‌آلات معدنی با هدف افزایش سهم بازار فروش خود با کوماتسو ژاپن وارد مذاکره شد و توافقنامه‌ای را به امضا رساندند که در آن تولید مشترک بلدوزر و لودر سنگین در مجموعهٔ هپکو تحت نظارت مستقیم کوماتسو صورت پذیرفت.

به‌علاوه هپکو با لاندینی، اینگرسول‌رند، اکس‌سی‌ام‌جی، آسترا، فوتون‌موتور، زیمنس، آلستوم، گروه اس‌ام‌اس، باب‌کت، تیرکس، بوماگ، هیستر و صنایع‌سنگین دوسان نیز همکاری‌هایی داشته‌است.

شرکت مهندسی و قطعات هپکو ایران در سال ۱۳۷۲ با هدف تأمین قطعات و مجموعه‌های موردنیاز تجهیزات سنگین، ماشین‌آلات کشاورزی، کامیون‌ها، لیفتراک‌ها، جرثقیل‌ها، خودروهای ریلی، تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی به‌عنوان شرکت تابعه هپکو، تأسیس گشته است.[12] با وجود فضای ۱۰۰ هکتاری و حدود ۷۰٪ فضای بدون‌استفادهٔ ابرشرکت هپکو، یکی از کارگاه‌های ساخت قطعات هپکو به مساحت نیم‌هکتار در غرب شهرتهران قرار گرفته‌است.[13]

هپکو از آغاز، در زمینهٔ قطعات از تأمین‌کنندگان برتر جهان نظیر کامینز، زداف فریدریشسهافن، دویتس آگ، بوش‌رکسروت، لُمباردینی، هاتس، دنفاس، زَوئر، کارارو و برکو استفاده می‌نماید.[12]

به‌دلیل وابستگی هپکو از منظر قطعات به کشورهای اروپایی، آسیای شرقی و ایالات‌متحده؛ عدم بومی‌سازی پلتفرم‌ها و عدم تولید قطعات اصلی مانند موتور و گیربکس در خود مجموعهٔ هپکو، این ابرشرکت همواره با کاهش حاشیهٔ سود یا قیمت بالای محصولات مواجه شده که توان رقابت آن را با رقبای چینی کاهش داده و به همین دلیل مدیریت تکنوکرات آن هدف انتقادات کارشناسان قرارگرفته است.[14][15][16][17]

اما در آذرماه ۱۳۹۹، هپکو قراردادی را با یکی از شرکت‌های اروپایی صاحب‌نام تولید دامپتراک و هال‌تراک بست که برمبنای آن قرار شد انتقال فناوری قطعات اصلی دامپتراک و هال‌تراک مانند موتور، گیربکس و اکسل به هپکو انجام گیرد و پس از تولید ۵۰ دستگاه، موتور و دیگر قطعات اصلی نیز در مجموعهٔ هپکو ساخته شود.[18]

واحد جَک‌سازی

انبار قطعات ساخته‌شده، ابرشرکت هپکو

این واحد در زمینه طراحی و ساخت انواع جک‌های هیدرولیکی موردنیاز ماشین‌آلات و تجهیزات سنگین اعم‌از ماشین‌آلات هیدرولیک، جرثقیل‌ها، لیفتراک‌ها و کامیون‌ها، همچنین طراحی و ساخت سازه‌های هیدرولیکی، شیرآلات هیدرولیکی و انواع فیلترهای روغن و فیلترهای هوا فعالیت می‌کند.[20]

هم‌اکنون شرکت هپکو به تولید و تأمین تجهیزات، ماشین‌آلات ساخت‌وساز، راه‌سازی، صنعتی، معدنی و کشاورزی می‌پردازد. از جمله تجهیزات و ماشین‌آلاتی که در شرکت هپکو ساخته می‌شوند را می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:[22][23][24]

بیل چرخ‌زنجیری و بیل چرخ‌لاستیکی، بلدوزر، لودر، بهکو لودر، مینی‌لودر، لیفتراک، غلتک راه‌سازی، گریدر، شاول، دامپتراک (کمپرسی)، لوله‌گذار، هال‌تراک، کمباین، تراکتور، دروگر نیشکر، ژنراتور نیروگاه‌های آبی،[23] تجهیزات مکانیکال و هیدرومکانیکال سد، قطعات و تجهیزات توربین (توربوکمپرسورها، توربین‌های بخار، توربین‌های گاز و توربین‌های آبی)[24][25]، ماشین‌های ریخته‌گری مداوم[24] و دیگر تجهیزات صنایع فولاد و صنایع مس (کوره‌های صنعتی، کوره‌های قوس‌الکتریکی، کوره‌های القایی، کنورتورها و ماشین‌های نورد فولاد)، تجهیزات معادن، مخازن تحت‌فشار نیروگاه و صنایع نفت‌وگاز، برج‌های تقطیر، تجهیزات نیروگاه‌های حرارتی، گازی و سیکل ترکیبی (هارپ، سیستم اگزوز، داکت، آگزیلاری سیستم، دایورتر و گیوتین دمپر)، ماشین حفاری تونل، کامیون، کامیونت، بوژی لوکوموتیو و واگن، قالب بتن‌ریزی تونل (سگمنت)[26]، ماشین مکنده غلات بنادر[24]، شیرآلات صنعتی[27]، دستگاه سنگ‌بر، موتورجوش، فینیشر، فلنج، انواع جرثقیل و انواع واگن

• صادرات به بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی
• گواهینامه مدیریت ایمنی و بهداشت OHSAS 18001-2007
• گواهینامه سیستم مدیریت محیط زیست ISO 14001-2004
• گواهینامه سیستم مدیریت کیفیت ISO 9001-2008
• ساخت و نصب ماشین‌های ریخته‌گری مداوم (CCM) شرکت فولاد مبارکه به‌همراه ساخت قطعات، تجهیزات و سامانه‌های آنان[28][29][24]
• گواهی عضویت در انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه معادن
• ساخت بوژی لوکوموتیوهای ایران‌رانر متعلق به مپنا-زیمنس[30]
• گواهینامه رعایت الزامات کیفی جوش
• ساخت دریچهٔ اطمینان، سیستم اگزوز و محفظهٔ احتراق توربین‌های گازی اکثر نیروگاه‌های کشور[25][31][32]
• عضو طرح بانتا (شرکت‌های پژوهش محور)
• لوح طلایی از پژوهشگاه CERN اروپا (CMS) به‌دلیل ساخت بخش‌هایی از شتاب‌دهندهٔ هسته‌ای (میز ارتعاش) برای این پژوهشگاه توسط هپکو و تحت‌نظارت سرن

شرکت هسکو (به انگلیسی: Heavy Equipment Service Company) به عنوان خدمات پس از فروش هپکو، نخستین و بزرگ‌ترین شرکت خدمات ماشین‌آلات سنگین عمرانی، معدنی و کشاورزی در کشور ایران است که با بیش از چهل سال تجربه از سال ۱۳۵۶ با تأمین قطعات اصلی محصولات و خدمات گارانتی آغاز به‌کار کرد.[33] قطعات یدکی تولید شده توسط هپکو، حتی برای تعمیر و بازسازی ماشین‌آلات سنگین فرسودهٔ ساخت شرکت‌های دیگر نیز به‌کار می‌روند. این شرکت همچنین سازندهٔ شاسی‌های گوناگون است که در کشورهای اروپایی نیز به‌کار گرفته می‌شوند.

هپکو در سال ۱۳۸۵ با مشارکت بانک تجارت، اقدام به سرمایه‌گذاری به‌صورت ساخت، تملک و بهره‌برداری (B.O.O) در حوزه صنایع معدنی نمود که در این راستا یک شرکت صنعتی و معدنی به نام صنایع مس طارم در طارم استان قزوین ایجاد و تأسیس گردید. این شرکت صاحب معدنی به همین نام است که دومین معدن بزرگ مس در ایران می‌باشد. به‌علاوه بخش صنعتی آن شامل کارخانه‌های اسیدسازی و کاتدسازی مس است که بخش کاتدسازی خود شامل بخش‌های هيپ‌ليچينگ و الكترووینیگ می‌باشد. این شرکت سالانه ۱۰،۰۰۰ تن مس کاتدی خالص تولید می‌کند اما پس از واگذاری هپکو به برخی اشخاص نااهل، بخشی از سهام ابرشرکت هپکو در مس طارم، به‌نام مالکان پیشین هپکو یا مدیران منصوب آنان سند زده شد.[34][35]

در اواخر شهریور ماه سال ۱۳۹۸ کارگران این ابرشرکت در اعتراض به واگذاری ابرشرکت هپکو به بهای ۱۰ میلیون تومان،[36] پیگیری حقوق و مزایای معوقه خود دست به اعتصاب زده و مسیر راه‌آهن شمال به جنوب را مسدود کردند.[37] گفته می‌شود ۲۰ تن از معترضین بازداشت و ۱۵ نفر مجروح و به بیمارستان منتقل شده‌اند.[38] در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ نیز تظاهرات و اعتصابات مشابه‌ای توسط کارکنان هپکو انجام گرفته‌بود.[39]

از جمله عواملی که توسط کارشناسان به عنوان دلایل رکود چندین ساله تولید در هپکو برشمرده می‌شوند:[15][17][36][40]

1. نبود کارخانه تولید قطعات اصلی مانند موتور و گیربکس با تکیه بر توان داخلی، در ابرشرکت هپکو؛ و عدم سرمایه‌گذاری دولت‌های کنونی و پیشین در این حوزه
2. دومرتبه واگذاری ابرشرکت هپکو به بهای اندک به اشخاص نااهل، غیرمتخصص و غیربومی
3. ابرشرکت‌ستیزی، تلاش برای تجزیه ابرشرکت‌ها، عدم سرمایه‌گذاری در توسعه آنان و توجه به ایجاد صنایع کوچک؛ به‌ویژه در دهه‌های نخست پس از انقلاب اسلامی مانند دهه ۶۰ و دهه ۷۰
4. عدم اعتماد به متخصصان ایرانی و تاکید بر انتقال فناوری از کشورهای توسعه‌یافته
5. اعطای وام‌های ارزی از صندوق توسعه ملی به واردکنندگان ماشین‌آلات عمرانی، ماشین‌آلات معدنی، تجهیزات و ماشین‌آلات خطوط تولید فولاد، مس و دیگر صنایع؛ و بازپرداخت اقساطی آن‌ها به صندوق
6. واردات ماشین‌آلات عمرانی، ماشین‌آلات کشاورزی و ماشین‌آلات معدنی دسته‌دوم از کشورهای دیگر به کشور ایران
7. سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی، سهام عدالت و ارگان‌ها تنها در صنایعی مانند پتروشیمی و فولاد
8. دیدگاه سیاسی مسئولین و وزرای صنعتی و اقتصادی نسبت به صنایعی که پیش از انقلاب اسلامی احداث شده‌اند و تلاش برای ضعیف نشان‌دادن آنان

• 
  کمباین نیشکر کیس و کمباین غلات نیوهلند تولیدشده در هپکو
• 
  گریدر هپکو مدل HG180D
• 
  گریدر هپکو مدل HG180D1

• وبگاه رسمی