سدیم

سُدیم یا ناتریم (به انگلیسی: Sodium) یک عنصر شیمیایی جدول تناوبی است که نشان شیمیایی آن Na و عدد اتمی آن ۱۱ است. سدیم یک فلز واکنش‌دهنده نرم و مومی‌شکل است که به گروه فلزات قلیایی که از نظر ترکیبات طبیعی فراوان هستند (بویژه آب نمک و هالیدها) تعلق دارد. این عنصر بسیار واکنش‌دهنده است و با شعله زرد رنگی می‌سوزد در آزمایش‌های مربوط به هوا اکسید می‌شود و به شدت با آب واکنش می‌دهد از این رو باید همیشه در زیر نفت یا روغن نگهداری شود. فلز سدیم در واکنش‌ها به یون مثبت تبدیل می‌شود و یک الکترون از دست می‌دهد تا به آرایش گاز نجیب قبل از خود برسد.

سدیم، 11Na
سدیم
ظاهرنقرهy white metallic
جرم اتمی استاندارد (Ar، استاندارد)۲۲٫۹۸۹۷۶۹۲۸(۲)[1]
سدیم در جدول تناوبی
Li

Na

K
نئونسدیممنیزیم
عدد اتمی (Z)11
گروه1: هیدروژن و فلزهای قلیایی
دورهدوره 3
بلوکبلوک-s
دسته Alkali metal
آرایش الکترونی[Ne] 3s1
2,8,1
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب370.87 K (97.72 °C, 207.9 °F)
نقطه جوش1156 K (883 °C, 1621 °F)
چگالی (near r.t.)0.968 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)0.927 g/cm3
نقطه بحرانی(extrapolated)
2573 K, 35 MPa
حرارت همجوشی2.60 kJ/mol
آنتالپی تبخیر 97.42 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی28.230 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) 554 617 697 802 946 1153
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش−1, +1 (a strongly basic اکسید)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 0.93
انرژی یونش
  • 1st: 495.8 kJ/mol
  • 2nd: 4562 kJ/mol
  • 3rd: 6910.3 kJ/mol
  • (بیشتر)
شعاع اتمیempirical: 186 pm
شعاع کووالانسی pm 166±9
شعاع واندروالسی227 pm
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری سدیم
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوری (bcc)
سرعت صوت thin rod3200 m/s (at 20 °C)
انبساط حرارتی71 µm/(m·K) (at 25 °C)
رسانندگی گرمایی142 W/(m·K)
رسانش الکتریکی47.7 n Ω·m (at 20 °C)
رسانش مغناطیسیparamagnetic
مدول یانگ10 GPa
مدول برشی3.3 GPa
مدول حجمی6.3 GPa
سختی موس0.5
سختی برینل0.69 MPa
شماره ثبت سی‌ای‌اس7440-23-5
ایزوتوپ‌های سدیم
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
22Na ایزوتوپ پرتوزای ناچیز 2.602 y واپاشی بتاγ 22Ne*
22Ne
εγ 22Ne*
22Ne
واپاشی بتا 22Ne
23Na 100% 23Na ایزوتوپ پایدار است که 12 نوترون دارد
آرایش اتمی سدیم

ویژگی‌های مهم

سدیم در دمای معمولی اتاق آنقدر نرم است که با چاقو بریده می‌شود. رنگ سدیم سفید مایل به نقره‌ای است و درهوای آزاد واکنش داده و تیره رنگ می‌شود. سدیم عنصری بسیار واکنش دهنده‌است و از این جهت هرگز به صورت آزاد در طبیعت یافت نمی‌شود. سدیم در آب غوطه ور شده و آن را تجزیه کرده هیدروژن آزاد می‌کند و هیدرواکسید می‌سازد. سدیم در آب فوراً آتش می‌گیرد ولی در آزمایش‌های مربوط به هوای معمولی در دمای زیر ۳۸۸ کلوین آتش نمی‌گیرد. رنگ سدیم در فشار بالا تغییر می‌کند، در فشار ۱/۵ بار سیاه رنگ، در فشار ۱/۹ بار به یک ماده قرمز شفاف تبدیل می‌شود و پیش‌بینی می‌شود برای تبدیل شدن به ماده‌ای کاملاً شفاف به فشار ۳ بار ی نیاز است. دگرشکلی سدیم در فشار بسیار بالا اتفاق می‌افتد.

کاربردها

سدیم در حالت فلزی عنصر لازم برای ساختن استرها و ترکیبات آلی است. این عنصر قلیایی بوجودآورندهٔ ترکیب حیاتی نمک طعام (سدیم کلرید یا NaCl) نیز هست. کاربردهای دیگر عبارت‌اند از:

استفاده در برخی از آلیاژها برای بهبودی ساختارشان استفاده در ساخت صابون و ترکیبش با اسیدهای چرب NaK آلیاژ سدیم و پتاسیم یک ماده مهم منتقل‌کننده حرارت است.

تاریخچه

مدت زمان زیادی است که سدیم (soda) به صورت ترکیبی شناخته شده‌است. این عنصر در سال ۱۸۰۷توسط Sir Humphry Davy از طریق عمل الکترولیز هیدروکسید سدیم جدا شد. در اروپای قرون وسطی ترکیبی از سدیم با نام لاتین Sodanum برای تسکین سردرد استفاده می‌شد. نماد جدید سدیم Na از لاتین جدید Natrium که در زبان یونانی نوعی نمک طبیعی است گرفته شده‌است.

پیدایش

سدیم در ستارگان فراوان است و این فراوانی در خطوط طیفی D در نور ستارگان مشهود تر است. سدیم حدوداً ۲٫۶٪ از پوسته زمین را به خود اختصاص داده‌است که چهارمین عنصر از نظر فراوانی در پوسته زمین و فروانترین فلز قلیایی است. این عنصر هم‌اکنون به صورت اقتصادی از عمل برقکافت (الکترولیز) کلرید سدیم تولید می‌شود. این روش ارزان‌تر از روش برقکافت هیدرواکسید سدیم است. قیمت هر پوند سدیم فلزی حدوداً ۱۵ تا ۲۰ سنت (در سال ۱۹۹۷) است؛ ولی هر پوند سدیم ACS آزمایشگاهی حدوداً ۳۵ دلار قیمت دارد که از نظر حجمی ارزان‌ترین فلز است.

ترکیبات

نمک طعام یا کلرید سدیم معمول‌ترین ترکیب سدیم است. اما سدیم در کانی‌های بسیار دیگری از قبیل آمفیبول کریولیت، هالیت، soda niter, زئولیت و … بوجود می‌آید. ترکیبات سدیم برای صنایع شمیایی شیشه سازی فلزی ساخت کاغذ صنعت نفت ساخت صابون و نساجی کاربرد دارد. صابون معمولاً یک نمک سدیم از اسیدهای چرب است.

سدیم کلراید (نمک طعام) محلول در آب است. هر ۳۵۹ گرم از آن در یک لیتر آب حل می‌شود. اگر محلول آب نمک را برقکافت (الکترولیز) کنیم از قطب مثبت Cl و از قطب منفی NaOH خارج می‌شود.

ترکیبات سدیم که برای صنایع گوناگون بسیار مهم هستند عبارت‌اند از: (NaCl)، خاکستر سود (Na2CO3)، سدیم خوراکی (NaH))CO3), سود سوزآور (NaOH), Chile saltpeter (Na((NO3), di- and tri-سدیم فسفات، sodium thiosulfate (hypo, Na2S))2O۳ * ۵H2O)، و بوره (Na2((B4O۷ * ۱۰H2O).

ایزوتوپ‌ها

برای این عنصر حدود ۱۳ ایزوتوپ شناسایی شده‌است که تنها ایزوتوپ پایدار آن Na-۲۳ است. سدیم همچنین دو ایزوتوپ پرتوزا (رادیواکتیو) نیز دارد که عبارت‌اند از: Na۲۲ با نیمه عمر ۲٫۶۰۵ سال و Na۲۴ با نیمه عمر ۱۵ ساعت.

هشدارها

سدیم در حالت پودر در آب خاصیت انفجاری خواهد داشت و با عناصر دیگر به راحتی تجزیه و ترکیب می‌شود. همیشه باید با این عنصر با مراقبت کامل کار کرد و باید در نفت یا روغن‌های مخصوص نگهداری نمود.

منابع

  1. Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". شیمی محض و کاربردی(نشریه). 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.