باشو، غریبه کوچک

باشو، غریبه‌ی کوچک فیلمی است به کارگردانی و نویسندگی بهرام بیضایی، ساختهٔ سالِ ۱۳۶۴. این فیلم، پس از چند سال توقیف، نخستین بار در ۲۳ بهمن ۱۳۶۸ به نمایش عمومی درآمد.[1]

باشو، غریبه‌ی کوچک
پوستر، کارِ منوچهر عبدالله‌زاده، با عکس‌هایی از شهاب‌الدّین عادل
کارگردانبهرام بیضایی
تهیه‌کنندهعلیرضا زرّین
فیلمنامه‌نویسبهرام بیضایی
بازیگرانسوسن تسلیمی
عدنان عفراویان
پرویز پورحسینی
فرّخ‌لقا هوشمند
اکبر دودکار
رضا هوشمند
اعظم رهبر
محمد فرخواه
معزز بنی دخت
عزیزاله سلمانی
موسیقیبهرام بیضایی (انتخاب و تدوین موسیقی)
فیلم‌بردارفیروز ملک‌زاده
تدوین‌گربهرام بیضایی
شرکت
تولید
گروه فیلم لیسار
توزیع‌کنندهکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
تاریخ‌های انتشار
۲۳ بهمنِ ۱۳۶۸
مدت زمان
۱۲۱ دقیقه
کشورایران
زبانگیلکی و عربی خوزستانی و فارسی
از سلسله مقالات دربارهٔ
فهرست‌های کارها
دیـگر
  • گروه لیسار

باشو، غریبه‌ی کوچک در رأی‌گیری‌های گوناگونی بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شده‌است – از جمله در رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۷۲ مجلّهٔ سوره سینما از ناقدان (همراهِ آرامش در حضور دیگرانِ ناصر تقوایی)[2] و رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۷۸ مجلّهٔ دنیای تصویر[3] و رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۸۱ مجلّهٔ نقد سینما (همراهِ گوزنهای مسعود کیمیایی)[4] و دو رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۷۵ بهترین فیلم‌های ایرانی پس از انقلابِ ۱۳۵۷ توسّطِ مجلّهٔ فیلم (از سینماگران[5] و از نویسندگانِ سینمایی)[6] و یکی دیگر توسّطِ تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی در ۱۳۹۷.[7]

خلاصه داستان

در یکی از بمباران‌های جنوب ایران در جریان جنگ ایران و عراق پسرکی به نام «باشو»، که ویرانی خانه و خانواده خود را به‌چشم دیده، خود را به پشتِ کامیونی می‌اندازد و در آن خوابش می‌برد و هنگامی که چشم می‌گشاید کامیون به شمال ایران رسیده‌است. او از ترس انفجارهایی که برای عملیات راه‌سازی است می‌گریزد و در آن سوی بیشه به شالیزارِ زنی به نامِ «نایی» می‌رسد که با دو فرزندش و در غیاب شوهر زندگی و کار می‌کند. نایی به باشو نان و آب می‌دهد و می‌کوشد بداند کیست و زبانش را بفهمد. امّا زبان پسرک برای او قابل فهم نیست؛ همچنان که باشو هم نمی‌تواند زبان محلی او را دریابد. باشو در عوضِ محبت‌های نایی می‌کوشد به او در کارها کمک کند و گمان می‌کند این خواستِ شویِ در سفرِ نایی هم هست؛ غافل از آن که شوهر نایی با حضور این غریبه در خانه‌شان مخالف است. باشو، با کشف این موضوع، از خانه می‌رود؛ ولی نایی او را زیر باران می‌یابد و با کتک بازمی‌آورد. کمی بعد نایی بیمار می‌شود و باشو به‌جایش خانه را می‌گرداند و چون از بهبودش نگران است برایش به شیوهٔ جنوبی خود تشت می‌زند. نایی در نامه‌ای به شوهرش می‌گوید باشو را به جای پسر پذیرفته و نان او را از غذای خود خواهد داد. روزی سرانجام شوهر بازمی‌گردد و باشو با او روبرو می‌شود. پدر، که دست راستش را در سفر از دست داده، می‌پذیرد که باشو به جای دست او باشد و همهٔ خانواده یک‌صدا می‌روند که گراز را از مزرعه برانند.

ساخت

بیضایی در گفتگویی با ماهنامهٔ فیلم دربارهٔ چگونگی شکل‌گیری ایده اولیه فیلم می‌گوید که در سال‌های جنگ ایران و عراق، هرگاه به شمال کشور سفر می‌کرده و پناهندگان و مهاجران جنگی را که از جنوب کشور بدان‌جا مهاجرت کرده بودند، می‌دیده؛ از خود می‌پرسیده که اولین جنوبی که به شمال آمده، چه احساسی داشته، چه افکاری در ذهن او گذشته، چگونه حرفهایش را به دیگران منتقل کرده و چطور با آن محیط سازش پیدا کرده‌است؟ وی در همان مصاحبه می‌گوید که ایده اصلی فیلم از سوسن تسلیمی است که مضمون اولیه را در طرح کوتاهی، با بیضایی در میان می‌گذارد و بیضایی از او می‌خواهد که خودش داستان آن را بنویسد.[8] سوسن تسلیمی داستان کوتاهی می‌نویسد که تفاوت‌هایی با فیلم‌نامه فعلی داشته و از جمله، تأکید بیشتری بر وقایع جنگ جنوب داشت. بیضایی که تصور می‌کرده در آن برهه، نیازی به چنین داستانی نیست، بر اساس همان طرح اولیه، داستان دیگری می‌نویسد و به کانون پرورش فکری می‌دهد که تصویب می‌شود.[1]

محمّدرضا سرشار داستانِ فیلم را برگرفته از مهاجر کوچکِ خودش دانسته، و مسعود فراستی برگرفته از مادرِ لیوبا ورونکوا.[9]

گزینشِ بازیگر نیز از مراحلِ حسّاسِ ساختِ این فیلم بود. غیر از سوسن تسلیمی، که از آغاز در جریانِ کار بود، عدنان عفراویان و پرویز پورحسینی بازیگرانِ مهمِّ این فیلم بودند. عفراویان در اهواز کشف شد و پورحسینی نیز برگزیدهٔ بیضایی بود. تسلیمی سپس‌تر هر دوی این انتخاب‌ها را ستود.[10]

نمایش

باشو غریبه‌ی کوچک پس از چند سال توقیف در ایران و چند مملکت دیگر به نمایش درآمد. تلویزیون‌های معتبری چون آرته[11] و ZDF و شبکهٔ اوّلِ توکیو[12] و نیز تلویزیون ایران هم این فیلم را بارها نشان داده‌اند. این فیلم بارها در جشنواره‌های گوناگونی نیز به نمایش درآمده − مثلاً باری در آستانهٔ بهارِ ۱۳۸۸ در جشنواره‌ای در ماینِ فرانسه.[13]

در نظر دیگران

باشو، غریبه‌ی کوچک از ستوده‌ترین فیلم‌های ایرانی بوده است. فرّخ غفّاری[14] و والتر شوبرت[15] و آرونا واسودف[16] و محمّدرضا شجریان[17] و آیدین آغداشلو[18] و بهاءالدّین خرّمشاهی[19] فیلم را ستوده‌اند، و مسعود فراستی تسلّطِ تکنیکی بیضایی را در انتقال حسّ مهر آفرین کرده.[20] احمد کامیابی مسک به یاد آورده که در نمایشش در پاریس تماشاکُنان با چشمان اشکبار از تالار بیرون می‌آمده‌اند چندان که مسئولان سینما برای تماشاکنان این فیلم دستمال اختصاص داده بودند. باشو در هفتهٔ اوّلِ نمایش در رُم (با زیرنویسِ ایتالیایی) پُرفروش‌ترین فیلم شد.[21] و حمید دباشی آن را گویاترین نمونهٔ سینمایی نوزایی فرهنگی ایرانی دانسته است. دیگرانی هم بوده‌اند که این فیلم را نپسندیده‌اند، مانند هوشنگ کاووسی[22] و فریدون گُله[23] و مرتضی آوینی.[24]

عبّاس امانت قسمت شنبه‌سرایی را سربازِ جنگ می‌داند که به خاطر فشار سانسور به صورت مسافری تصویر شده که نتوانسته در شهر کار بیابد.[25] ولی، چنان که از تصوّر دیگرانی چون غزاله علیزاده پیداست، «پدر خانواده» آشکارا «در جبهه است»،[26] هرچند در دیالوگ‌های فیلم چیزی در این معنی گفته نمی‌شود.

پی‌رنگ زن روستائی فیلم و کل مناسبات او با جامعه‌ی ده سفت و سنجیده از کار درنیامده است. . . . اگر شما تعداد زیادی از این لکّه‌های خطا را از روی فیلم پاک کنید، چه می‌ماند؟ فی‌الواقع همان محاسبات هندسی، ریتم‌های مکانیکی، فلاشبک‌ها و آکروباسی دوربین، که در غیاب «انسان» کلاً از مقوله‌ی صنعت‌اند و به جای خود هیچ بد نیستند. ولی اگر بخواهید یک مشت فوت و فن و تردستی را به نام هنر به من تحمیل کنید، نه، بنده با احترامات فائقه زیر بار نمی‌روم.[پانویس 1]

از ۲۵ سال پیش که از ایران آمده‌ام فقط باشو غریبه کوچک ساخته بهرام بیضایی را دیدم که خیلی دوست داشتم و موقع تماشا گریه کردم. او استاد بزرگی است.

از باشوی بیضایی خوشم آمد. . . . فیلمی بود که نفس می‌کشید و اوّل و آخر و وسط درستی داشت.

. . . من اونجا دستِ آقای بیضایی رو می‌بوسم با فیلم باشو، غریبه‌ی کوچکاش. یعنی می‌آد وارد این بحث می‌شه اتّصال این دو تا رو به هم معنی می‌کنه. اون هم به شمال می‌ره، ولی از جنوب می‌آد به شمال می‌رسه. معنی داره اون موقع. اون می‌گم روشنفکری که . . .

. . . از بیضایی فقط باشوی غریبه را دیدم که در آن تحسینم که به پشیزی هم نمی‌ارزد نصیب او و بازیگرش شد.

در فرهنگِ عامّه

دامون نوردین ترانه‌ای به نام «رگبار» خوانده که در آن به فیلم‌های بیضایی، از جمله باشو، غریبه‌ی کوچک، اشاره می‌شود.[پانویس 2]

بازیگران
  • سوسن تسلیمی در نقش «نایی جان»
  • عدنان عفراویان در نقش «باشو»
  • پرویز پورحسینی در نقش «قسمت شنبه‌سرایی»
  • اعظم رهبر در نقش «ئوشین»
  • محمد فراخواه در نقش «گل‌به‌سر»
  • معزّز بنی‌دخت در نقش «مادر باشو»
  • نعمت یمینی در نقش «پدر باشو»
  • خدیجه نجات در نقش «خواهر باشو»
  • اکبر دودکار در نقش «مرحمت»
  • فرّخ‌لقا هوشمند در نقش «خواهرشوهر نایی‌جان»
  • رضا هوشمند در نقش «شوهر او»
  • ذبیح‌الله سلمانی در نقش «لقمان»
  • گلشن انوشه در نقش «زن لقمان»
  • لیلا سبحانی در نقش «دختر لقمان»
  • محترم خوشرو
  • گلشن کلانتری

دیگر عوامل

حواشی فیلم

این فیلم تا پنج سال پس از ساخت توقیف بود و در سال ۱۳۶۹ به نمایش درآمد.[1] سرگذشت عدنان عفراویان بارها در رسانه‌هایی علیه کارگردان فیلم استفاده شد و پاسخ‌هایی از بیضایی را هم در پی داشت. فرهاد حسن‌زاده نیز رمانی به نامِ آهنگی برای چهارشنبه‌ها (۱۳۷۷) در این باره نوشته است.[33]

جایزه‌ها
  • کاندیدای بهترین پوستر از جشنواره فیلم فجر ۱۳۶۸
  • برنده جایزه بهترین فیلم در جشنواره بین‌المللی فیلم هنر و تجربه اوبرویلیه فرانسه ۱۹۹۰
  • برندهٔ جایزه اول جشنواره فیلم و هنر فرانسه ۱۹۹۱
  • برنده جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم آدانا ترکیه ۱۹۹۱
  • برنده دیپلم افتخار منتقدان حرفه‌ای بلژیک به خاطر انتخاب به عنوان یکی از پنج فیلم برتر سال ۱۹۹۲
  • جایزه ویژه جشنواره فیلم پروین اعتصامی ۱۳۷۰

جستارهای وابسته

پانویس

توضیحات
  1. رادی این گفته‌ها را از چاپِ بعدیِ کتابش حذف کرد. (رادی، اکبر؛ امیری، ملک‌ابراهیم. مکالمات. تهران: انتشارات ویستار. ۱۳۷۹.)
  2. فیلم در یوتیوب

ارجاعات
  1. «گفتگو با بهرام بیضایی: غریبه‌ای در پی تفاهم» - ماهنامه سینمایی فیلم، شماره ۸۷، سال هشتم - اسفند ۱۳۶۸، صفحهٔ ۴۴
  2. چهل‌وچهار منتقد و چهل فیلم‌ساز، «بهترینهای یک عمر»، ۸۸.
  3. پوریا و زین‌العابدین، «جذابیت پنهان انتخاب»، ۱۸.
  4. فراستی، «بهترینهای عمر ما»، ۷۳.
  5. −، «پاسخ به چند پرسش»، ۱۵۰.
  6. −، «برگزیدگان این سال‌ها»، ۱۶۶.
  7. «باشو غریبه کوچک: فیلم برگزیده بعد از انقلاب در نظرسنجی تماشا». بی بی سی فارسی. ۸ بهمن ۱۳۹۷.
  8. پایگاه خبری-تحلیلی پارسینه غیرمنتظره بهرام بیضایی در اختتامیه جشنواره پروین اعتصامی
  9. فراستی، «لذت نقد»، ۳۳۵.
  10. عبدی، «پرویز پورحسینی به روایت سوسن تسلیمی»، ایسنا.
  11. شهرزاد، «نامه‌ای به دونده»، ۱۲۰.
  12. طالبی‌نژاد، «در حضور سینما»، ۱۰۱.
  13. اطبایی، «اشاره به دور»، ۷۳.
  14. غفّاری و جاهد، «از سینماتِکِ پاریس تا کانونِ فیلمِ تِهران»، ۱۳۸.
  15. خسروشاهی، «بازتاب سینمای نوین ایران در جهان»، ۴۲-۴۳.
  16. −، «نظر چند تن از میهمانان خارجی جشنواره دربارهٔ فیلمهای ایرانی»، ۶۹.
  17. خادمی، «شجریان به روایت شجریان»، ۶.
  18. http://cinemapress.ir/news/40475/آغداشلو-بیضایی-بر-می-گردد-چون-به-ایران-تعلق-دارد
  19. خرّمشاهی، «فرار از فلسفه»، ۵۸۴.
  20. فراستی، «لذت نقد»، ۳۳۴.
  21. −، ««باشو» بالاتر از رقص با گرگها»، ۱۲.
  22. عشقی، «زبان ستیزنده و طنازی کلام»، ۱۶.
  23. گله، ضابطیان و راضی، «شانزده سال است کسی را ندیده‌ام»، ۶۶.
  24. آینه‌ی جادو
  25. Amanat, Iran: a Modern History, 888.
  26. علیزاده، «عکس و آینه»، ۱۷۱.
  27. رادی و امیری، «بشنو از نی»، ۱۵۶-۱۵۹.
  28. شهید ثالث، «آخرین گفتگو با سهراب شهید ثالث دربارهٔ یک اتفاق ساده»، ۴۴۶.
  29. مهرجویی و حقیقی، «مهرجویی: کارنامه‌ی چهل‌ساله»، ۲۶۳.
  30. گفتگوی فریدون جیرانی با ابراهیم حاتمی‌کیا در برنامه اینترنتی سی‌وپنج (دقیقهٔ ۴۰). یوتیوب. ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ فروردین ۱۳۹۹.
  31. گلستان، «ابراهیم گلستان از بیضایی می‌گوید»، ۱۴.
  32. «پرونده یک فیلم: باشو غریبه کوچک» - ماهنامه سینمایی فیلم، شماره ۸۷، سال هشتم - اسفند ۱۳۶۸، صفحهٔ ۴۰
  33. http://www.ibna.ir/fa/shortint/281427/ایده-اولیه-آهنگی-چهارشنبه-ها-بازیگر-باشو-غریبه-کوچک-گرفتم

منابع
  • Amanat, Abbas (2017). Iran: A Modern History. Yale University Press.
  • Dabashi, Hamid. "Bahram Beizai: Bashu, the Little Stranger" in Masters & Masterpieces of Iranian Cinema
  • Dabashi, Hamid. "Mythmaker, Mythmaker, Make me a Myth" in Iran: The Rebirth of a Nation
  • Ghani, Cyrus (2004). My Favorite Films. Mage Publishers. ISBN 0-934211-87-6.
  • Mottahedeh, Negar (2008). Displaced Allegories: Post-Revolutionary Iranian Cinema. Durham: Duke University Press. ISBN 978-0822342755.

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به باشو، غریبه کوچک در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویدئوهای بیرونی
گفتگو با بیضایی پس از نمایشِ باشو، غریبه‌ی کوچک در فستیوال فیلم‌های ایرانی دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس (۱۹ مه ۲۰۱۸) در یوتیوب
گفتاری تصویری دربارهٔ باشو، غریبه‌ی کوچک با علاء محسنی از دههٔ ۱۳۹۰ برای «۴۰ سال ۴۰ فیلم» تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی در یوتیوب
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.