انتشارات آگاه

انتشارت آگاه ناشر ادبیات و علوم انسانی و عمده حوزه توجه و تمرکز نشر علوم اجتماعی است. حسین حسینخانی[1][2]و محسن بخشی و رضا حسینخانی بنیانگذاران انتشارت آگاه هستند. از این دو ناشر در مراسم‌هایی در دانشگاه تهران و نمایشگاه کتاب تهران تجلیل به عمل آمده‌است.[3][4][5][6]محمدرضا شفیعی کدکنی داریوش آشوری، عبدالله کوثری، محمدرحیم اخوت، مرتضی کلانتریان، محمدامین قانعی‌راد سیروس علی‌نژاد و… از نویسندگان و مترجمان‌اند که همکاری مستمری با انتشارت آگاه داشتند. قریب ۳۵۰۰ عنوان کتاب در انتشارت آگاه منتشر شده‌است.[7]

نوعانتشارات
سرنوشتفعال
بنا نهاده۱۳۵۱
بنیانگذارانحسین حسینخانی
محسن بخشی
رضا حسینخانی
دفتر مرکزیتهران
محدودهٔ فعالیتایران
محصولاتکتاب
خدماتتولید و فروش کتاب
وبگاه

تاریخچه

جلد نخستین شماره مجله نقد آگاه که سال ۱۳۶۱ منتشر شد.

انتشارت آگاه سال ۱۳۵۰ به‌طور رسمی با افتتاح کتابفروشی آگاه روبروی دانشگاه تهران با شراکت حسین حسینخانی و محسن بخشی و رضا حسینخانی فعالیتش را آغاز کرد.[8] پیش‌تر در اواخر دهه چهل با نشر چندین کتاب از جمله کتاب استثنا و قاعده اثر برتولت برشت به ترجمه م.ا. به‌آذین فعالیت انتشارت آگاه به‌طور غیررسمی کلید خورده بود.[9] حسین حسینخانی و محسن بخشی در کتاب‌فروشی نیل با یکدیگر آشنا شدند.[8] حسین حسینخانی از مدیران ارشد یکی از بانک‌های خصوصی بود و به‌دلیل علاقه به کار نشر کتاب پس‌اندازش را به عنوان سرمایه اولیه انتشارت آگاه گذاشت. به روایتی پیشنهاد نام «آگاه» برای این نشر از سوی محمود کیانوش بوده‌است.[8] روایت دیگر انتخاب‌کننده نام را محسن بخشی می‌داند.[9] براساس تقسیم کاری که صورت گرفته بود حسین حسینخانی پذیرش کتاب و آماده‌سازی قبل از چاپ و برادرش رضا حسینخانی مسئولیت چاپ و تولید را بر عهده داشت، اما با مرگ ناگهانی او در تیرماه ۱۳۶۰ فعالیتش در انتشارت آگاه پایان یافت. در نهایت مسئولیت عرضه و فروش کتاب هم محسن بخشی بر عهده داشت.[9] و[8] آشنایی محسن بخشی با م.ا. به‌آذین، محمد قاضی، مصطفی رحیمی و… دیگر شاعران و نویسندگان از نشر نیل رقم خورده بود.[9] به واسطه آشنایی او، از همان آغاز آگاه توانست از نویسندگان و شاعران مطرح اثر و آثاری برای چاپ بگیرد.[8]

کتابفروشی

بنیان‌گذاران آگاه پس از دو سه ناشر دیگر، در شمار نخستین ناشران و کتاب‌فروشی‌هایی هستند که فروشگاه کتاب آگاه را در راسته انقلاب بازکردند. آن‌ها اواخر ۱۳۵۰ در راستهٔ انقلاب سرقفلی فروشگاهی را خریدند و با تجهیز آن سرانجام سال ۱۳۵۱ کتابفروشی آگاه افتتاح شد.[9] پیش از انتشارت آگاه، نشر سپهر ناشر کتاب‌های پزشکی و نشر مروارید هم محدوده انقلاب، روبه‌روی دانشگاه تهران را به عنوان محل کسب و کارشان انتخاب کردند. نخستین فروشگاه‌های کتاب در محدود انقلاب این‌گونه ایجاد شد.[8]

نشریه‌ها

انتشارت آگاه دو نشریه نقد و کتاب آگاه را در نقد و بررسی کتاب منتشر کرد که با اقبال مخاطب‌ها روبرو شد.[10]چهار جلد نخست نقد آگاه که در فاصلهٔ زمانی پاییز شصت‌ویک تا اسفند شصت‌وسه انتشار یافته بود با اقبال علاقه‌مندان به مباحث نظری و انتقادی همراه بود.[11]

به بهانه تجدیدچاپ نقد آگاه پس از ۲۵ سال

فصل‌های نقد آگاه عمدتاً به مباحثی اختصاص دارد که دریافت‌های جهانی را به‌سوی اندیشه، هنر و ادبیات ایرانی جهت می‌دهد.

فصل آخر نیز که ترجمه است ویژهٔ ادبیات شرقی است که به لحاظ افق‌های مشترک تاریخی و در مواردی نیز دینی، ممکن است به غنای ادبیات ما بیفزاید. با گرامی‌داشت خاطرهٔ همکاران به خاموشی پیوستهٔ دورهٔ نخست نقد آگاه…

سایت نشر آگاه[11]

نشریه‌های ادواری در شکل و شمایل کتاب به نام نقد آگاه و کتاب آگاه در هشت شماره به مدیریت حسین حسینخانی در انتشارت آگاه منتشر می‌شد.[12][11] نجف دریابندری، باقر پرهام، احمد اشراف، فیروز توفیق، هوشنگ گلشیری، محسن یلفانی محمدرضا باطنی و چنگیز پهلوان در نقد آگاه همدیگر را یافتند به همت انتشارت آگاه زیر یک سقف نشستند.[10]نجف دریابندری مخالف حضور هوشنگ گلشیری در جمع هیئت تحریریه بود حتی گفته می‌شد برخی اعضای تحریریه موافق حضور باقر پرهام نیز نبودند. اما کوشش مسئولان انتشارت آگاه آن بود جمع بتوانند تمرین دموکراسی کنند.[10]

در نخستین شماره نقد آگاه آثاری از باقر پرهام، هوشنگ گلشیری، نجف دریابندری، محسن یلفانی، علی‌اشرف صادقی، علی‌محمد حق‌شناس، پرتو نوری‌علا، داریوش آشوری، فرشته داوران منتشر شد. آثار محمود دولت‌آبادی و احمد محمود مورد نقد و بررسی قرار گرفت.[12][11] از دیگر نویسندگانی که در شماره‌های بعدی نقد آگاه با آن همکاری داشتند و آثاری از آن‌ها در این نشریه منتشر شد می‌توان به عباس میلانی، کریم قصیم، هرمز همایون پور، محمود آزاد، فیروز توفیق محمدعلی سپانلو و رضا سیدحسینی اشاره کرد.[13] حسین حسینخانی مهم‌ترین انگیزه‌اش از نشر نقد آگاه را معرفی و نقد و بررسی کتاب‌های خوبی بود که در تب و تاب سال‌های دهه شصت متأثر از انقلاب و جنگ دیده نمی‌شد. بازار کتاب راکد بود.[13] با استقبال محسن یلفانی از ایده حسینخانی کار نقد آگاه کلید خورد[13] ضرورت داشتن هیئت تحریریه و نیز انتخاب هیئت تحریریه از نحله‌های مختلف فکری دو شرط مهم تشکیل تحریریه عنوان شده‌است.[13] به پیشنهاد باقر پرهام نام نشریه به نقد آگاه در آرا و آثار تغییر و تکمیل شد. نشریه و کتاب‌هایی که به آن پرداخته می‌شد مورد استقبال بسیاری قرار گرفت.[13]

کتاب آگاه

کتاب آگاه به پیشنهاد هرمز همایون‌پور ایجاد شد و مقاله‌های رسیده به دفتر آگاه که به کار نقد آگاه مربوط نمی‌شد، امکانی برای نشر بیایند و بر این اساس کتاب آگاه شکل گرفت. دبیر تحریریه هرمز همایون‌پور بود که با احمد اشرف، باقر پرهام، فیروز توفیق و دیگران در ارتباط بود. عمده مطالب کتاب آگاه در زمینه جامعه‌شناسی و مردم‌شناس بود.[13]

توقف انتشار

نشریه‌های نقد آگاه و کتاب آگاه در شرایطی متوقف شد که به گفته حسین حسینخانی بنیان‌گذار و سرمایه‌گذار این دو نشریه ادواری با بیش از یازده هزار شمارگان فروش رفت. هنوز برای نشر دست‌کم دو شماره دیگر از مجلدات نقد آگاه و کتاب آگاه مقاله و اثر در اختیار داشتند که با توقف نشریه‌ها هم فرصت تجدید چاپ و هم نشر مقاله‌های تدوین شده از دست رفت.[13] ناگهان زمستان ۱۳۶۴ خبر آمد انتشار نقد آگاه باید متوقف شود؛ بنابر تشخیص معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد، نقد آگاه یک نشریه بود و نه یک کتاب باید مجوز از آن نهاد می‌گرفت. گروه نویسندگان محمدرضا باطنی را به عنوان مدیرمسوول جهت دریافت مجوز به ارشاد معرفی کرد. اما بی‌فایده بود.[10]

دیگر نشریه‌ها

بر اساس گزارش‌هایی در آن دوران علاوه بر دو نشریه یاد شده مجله‌های انجمن‌های علمی جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و جمعیت‌شناسی نیز در انتشارت آگاه منتشر می‌شد. تدوین و تهیه مطالب و محتوای آن نشریه‌ها بر عهده اعضاء هیئت علمی و تحریریه نشریه‌های یاد شده بود اما ویرایش فنی و صوری و نیز کارهای اجرایی صفحه‌آرایی و چاپ آن‌ها در انتشارت آگاه صورت می‌گرفت.[13]

محدودیت و فشار دولتی

در دولت محمود احمدی‌نژاد و وزارت ارشاد سید محمد حسینی شماری از ناشران تحت فشار و محدودیت‌های شدید قرار گرفتند. از اول سال ۱۳۸۹ تا آبان‌ماه ۱۳۹۳ علاوه بر انتشارت آگاه، فعالیت ناشران دیگر از جمله نشر اختران، نشر چشمه، آهنگ دیگر، کوچک، نشر آبی، نشر دیگر و… نیز به حالت تعلیق درآمده بود. همچنین اعمال سخت‌گیری‌های بیشتر در قبال آثار ارائه شده از سوی این دست ناشران و نیز تأخیر در صدور مجوز کتاب‌ها از دیگر مصادیق اعمال محدودیت و فشار بر این ناشران عنوان شده بود.

تعلیق نشر

انتشارت آگاه از بهار ۱۳۸۹ فعالیتش به تعلیق درآمد. براساس گفته حسین حسینخانی مدیر انتشارت آگاه تعلیق فعالیت نشر هیچ‌گاه به صورت رسمی اعلام نشد. او در توضیح این موضوع گفته بود: «یکباره ارشاد از ما کتاب تازه قبول نکرد و اجازهٔ تجدید چاپ به ما نداد.»[14]

ممانعت از حضور در نمایشگاه کتاب

انتشارت آگاه و همچنین دیگر ناشران تعلیق شده در دولت محمود احمدی‌نژاد اجازه حضور و عرضه و فروش آثارشان در بیست و ششمین نمایشگاه کتاب تهران را نیز نداشتند. اعمال محدودیت و فشار بر ناشران قدیمی صنعت چاپ و نشر کتاب در سال‌های پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد به‌طور چشمگیری افزایش یافت.[15][16][17][18]

رفع تعلیق

به‌رغم پیگیری‌های صنفی و اعتراض اهالی فرهنگ و قلم فعالیت آگاه و دیگر ناشران معلق تا پایان دولت محمود احمدی‌نژاد باقی ماند. نهایتاً با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، با رای کارگزاران فرهنگی این دولت محدودیت‌های اعمال شده منتفی و انتشارت آگاه فعالیتش را از سر گرفت.[19][20][21][22]

خانواده نشر

دو نسل از فعالان فرهنگی در انتشارت آگاه فعالیت کردند، نسل بنیانگذاران و فرزندان آنها در رشد و بالیدن این نشر مؤثر بودند.

بنیانگذاران
  • رضا حسینخانی از مدیران و بنیانگذاران نشر در دهه شصت خورشیدی درگذشت.
  • محسن بخشی مدیر فروشگاه آگاه و از بنیانگذاران نشر اول بهمن ۱۳۰۸ سال در خوانسار به دنیا آمد.[9] اوایل جوانی به تهران مهاجرت کرد.[23]کار نشر را با فعالیت در بنگاه چاپ و نشر علمی - از فعالان معروف کتاب ایران- در سال‌های دهه سی آغاز کرد.[9] چندی در نشر نیل کتابفروش بود و سرانجام از اواخر دهه چهل کار نشر کتاب را با حسینخانی در نشر آگاه آغاز کرد.[9] او نیمه آبان ۱۳۹۵ درگذشت. از او در نمایشگاه کتاب تهران و همچنین خانه کتاب به عنوان ناشر پیشکسوت تجلیل به عمل آمده‌است.[24][25][26]
  • حسین حسینخانی پس از نیم قرن فعالیت همچنان در این نشر فعالیت می‌کند. او در نیمه دهه نود خورشیدی دانشگاه تهران مورد تجلیل اهالی فرهنگ وهنر قرار گرفت.
ناشران مرتبط

فرزندان حسین حسینخانی و محسن بخشی بنیانگذاران انتشارت آگاه نیز به فعالیت در حوزه نشر روی آوردند. نشر آگه به مدیریت لیلا حسینخانی،[27] نشر بان و نشریه فرهنگ‌بان[28][29]به مدیریت علی حسینخانی،[30] نیز نشر دوران و دیدآور و کتابفروشی دیدآور[31][32]با مدیریت مهران و ناصر بخشی از مجموعه انتشارات آگاه برخاستند.[33][34]

کتاب‌ها

انتشارت آگاه طی نیم قرن فعالیت قریب ۳۵۰۰ عنوان کتاب در حوزه‌های مختلف ادبیات و علوم انسانی منتشر کرده‌است و نیز نویسندگان و مترجم‌هایی چون جلال‌الدین همایی، پرویز ناتل خانلری، محمدرضا شفیعی کدکنی داریوش آشوری، علی‌محمد حق‌شناس، محمدرضا باطنی، عبدالله کوثری، مصطفی اسلامیه، مرتضی کلانتریان، نجف دریابندری، باقر پرهام، مهرداد بهار، محمدعلی سپانلو، فروغ پوریاوری، عبدالوهاب احمدی، پرویز دوایی، مهران مهاجر، محمد نبوی، کاظم فیروزمند، شاپور اعتماد، حسین پاینده، بهمن فرزانه، غلامحسین صدری‌افشار، عنایت سمیعی، لیلی گلستان، مرتضی کاخی، رامین کریمیان، فرهنگ ارشاد، حسن مرتضوی، محمود متحد، فیروزه مهاجر، اکبر معصوم‌بیگی، سلامت رنجبر، مجید مددی، روح‌انگیز شریفیان، پرویز جاهد، پرویز اجلالی، عباس مخبر، محمد سعید ذکایی و بسیاری دیگر از اهالی قلم با آن همکاری داشتند. در ادامه به برخی عنوان‌های مهم منتشر شده در این نشر اشاره خواهد شد.

ردیفنام کتابنویسندمترجم/مصححسال نشرتصویرتوضیح
۱تاریخ بیداری ایرانیانناظم‌الاسلام کرمانیعلی‌اکبر سعیدی سیرجانی------کتابی در مورد تاریخ نهضت مشروطیت ایران است که توسط ناظم‌الاسلام کرمانی نوشته شده‌است. بیشتر کتاب شامل خاطرات روزانه ناظم‌الاسلام از ذیحجه ۱۳۲۲ (قمری) تا رجب ۱۳۲۷ (قمری) است.
۲سمک عیار----پرویز ناتل خانلری------رمانی است مشهور و قدیمی به زبان فارسی که در سدهٔ ششم هجری نوشته شده‌است. داستان‌های این کتاب سه جلدی به دست فرامرز پسر خداداد پسر عبدالله نویسنده (کاتب) ارجانی جمع‌آوری شده‌است. وی داستان‌ها را از زبان یک راوی به نام صدقهٔ ابوالقاسم فراهم آورده‌است.
۳اسرارالتوحیدابوسعید ابوالخیرمحمدرضا شفیعی کدکنی----اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید ابی‌الخیر، کتابی است با موضوع تصوف که ۱۳۰ سال پس از مرگ ابوسعید ابی‌الخیر، در توسط یکی از نوادگان او به‌نام محمد بن منور در خراسان نگاشته شد.

منابع

  1. «ناشری که کتابِ خوب را خوب منتشر می‌کند». سایت مد و مه. ۱۳۹۶-۰۸-۱۴. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  2. حمیدرضا امیدی سرور (۱۳۹۶-۰۸-۱۳). «دربارهٔ حسین حسینخانی». سایت الف. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  3. «تجلیل از سال‌ها فعالیت در حوزه نشر». روزنامه ایران. ۱۳۹۶-۰۸-۰۸. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  4. «تجلیل از حسین حسینخانی در نشر آگاه». روزنامه ایران. تهران: ایرنا (۶۶۳۱): ۲۴. ۱۳۹۶-۰۸-۰۸. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  5. داریوش آشوری (۱۳۹۶-۱۰-۰۵). «شوالیه میدان نشر». سایت الف. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  6. حمید شعبانی مدیر نشر دف (۱۳۹۶-۰۸-۱۵). «در حاشیه مراسم بزرگداشت حسینخانی». مگ ایران به نقل از روزنامه شرق. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  7. «فهرست یکصد و ده عنوان کتاب نشر آگاه». بانک اطلاعات کتابخانه ملی. آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۴.
  8. همایون، حسن (دی ۱۳۹۵). «گفتگو با حسین حسینخانی دربارهٔ نشر آگاه». مهرنامه. تصویر کورش (۵۰): ۲۳۲. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۹.
  9. نویسندگان، گروهی از (پاییز ۱۳۹۶). به یاد حاج محسن بخشی. طراح جلد یارتا یاران. تهران: آگاه. ص. ۱۸۴. شابک ۹۷۸۹۶۴۴۱۶۳۸۷۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  10. منتجبی، اکبر (دی ۱۳۹۲). «یادداشت دربارهٔ نشریه‌های کتاب و نقد آگاه». مهرنامه. تصویر ابراهیم یزدی (۳۳): ۱۸۰. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۹.
  11. «نقد آگاه». سایت آگاه. فروردین ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۴.
  12. «پس از ربع قرن؛ بار دیگر نقد آگاه». دویچه وله فارسی. ۲۰۰۹-۱۱-۱۸. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۴.
  13. منتجبی، اکبر (دی ۱۳۹۲). «گفتگو با حسین حسینخانی دربارهٔ نشریه‌های کتاب و نقد آگاه». مهرنامه. تصویر ابراهیم یزدی (۳۳): ۱۸۳–۱۹۰. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۹.
  14. «در حاشیه رفع تعلیق انتشارت آگاه و اختران؛». ایلناا. ۱۳۹۲-۰۹-۱۴. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  15. «غایبان نمایشگاه کتاب بیست‌وششم». روزنامه شرق. ۱۳۹۲-۰۲-۱۹. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  16. سالم، علی (اردیبهشت ۱۳۹۲). «آنها که نیامدند، آنها که نمی‌توانند بیایند». روزنامه شرق. تهران (۱۷۲۸): ۰۸. دریافت‌شده در ۲۵ آذر ۱۳۹۹.
  17. «غایبان نمایشگاه بیست وششم». مگ ایران به نقل از روزنامه شرق. ۱۳۹۲-۰۲-۱۹. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  18. «چندین ناشر دیگر از حضور در نمایشگاه کتاب تهران محروم شدند». رادیو زمانه. ۲۰۱۲-۰۵-۰۱. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  19. دیبا داوودی (۱۳۹۲-۰۷-۰۲). «پیرامون خبرهایی خوش در حوزه کتاب». مگ ایران به نقل از اعتماد. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  20. داوودی، دیبا (۱۳۹۲-۰۷-۰۲). «پیرامون خبرهایی خوش در حوزه کتاب». روزنامه اعتماد. تهران: الیاس حضرتی (۲۷۸۵): ۱۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  21. لیلی گلستان (۱۳۹۲-۰۸-۱۵). «به بهانه رفع تعلیق نشر آگاه و اختران». مگ ایران به نقل از روزنامه اعتماد. دریافت‌شده در ۱۳۹۲-۰۹-۲۵.
  22. گلستان، لیلی (۱۵ آبان ۱۳۹۲). «به بهانه رفع تعلیق نشر آگاه و اختران». روزنامه اعتماد. تهران: الیاس حضرتی مدیرمسئول (۲۷۲۰): ۱۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  23. «دیدار و گفت‌وگو با محسن بخشی بنیانگذار نشر آگاه». ایبنا (خبرگزاری کتاب). ۱۳۹۴-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  24. «بزرگداشت بنیانگذار نشر آگاه در نمایشگاه کتاب». سایت نمایشگاه کتاب. ۱۳۹۶-۰۲-۱۹. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  25. «روایت محسن بخشی از کتابفروش شدنش». ایسنا. ۱۳۹۴-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  26. «از خوانسار به تهران فرار کردم تا کتابفروش شوم». خبرگزاری مهر. ۱۳۹۴-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  27. «گفت وگو با لیلا حسینخانی». فرهنگ امروز. ۱۳۹۲-۰۸-۳۰. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۳-۲۵.
  28. «فرهنگ‌بان جدید منتشر شد». ایسنا. ۱۳۹۹-۰۳-۲۵. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  29. «فرهنگ‌بان جدید منتشر شد». ایسنا. ۱۳۹۸-۱۱-۱۴. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  30. «دومین شماره فرهنگ‌بان منتشر شد». ایسنا. ۱۳۹۸-۰۶-۲۵. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  31. «طهوری رفت دیدآور آمد». ایبنا. ۱۳۹۹-۰۵-۱۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  32. «افتتاح کتابفروشی دیدآور». ایبنا. ۱۳۹۹-۰۵-۱۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  33. «فصلنامه فرهنگ‌بان به ایستگاه پنجم رسید». خبرگزاری مهر. ۱۳۹۹-۰۶-۱۹. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۹-۲۵.
  34. «پیوستن «فرهنگ بان» به خانواده مطبوعات». شرح آن‌لاین. ۱۳۹۷-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۱۳۹۹-۰۶-۱۹.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.