گیاه‌خواری

گیاه‌خواری یا سبزی‌خواری به معنای پرهیز از خوردن گوشت جانوران است که ممکن است شامل پرهیز از غذاهایی مانند شیر، فراورده لبنی، تخم‌مرغ و عسل که خاستگاه جانوری دارند نیز بشود. چندین نوع گیاه‌خواری وجود دارد که بسته به نوع آن، جهت‌گیری گیاه‌خواران در برابر حیوانات دامی و فراورده‌های دامی متفاوت است. عده‌ای از گیاه‌خواران در کنار نخوردن یا کمتر خوردن فراورده‌های جانوری با آزار و کشتار آن‌ها نیز مخالفند.

برای مفهوم گیاه‌خواری در موجودات زنده، گیاه‌خواران را ببینید.
گیاه‌خواری
شرحرژیم گیاه‌خواری شامل مصرف محصولات گیاهی همراه یا بدون مصرف تخم‌مرغ و محصولات لبنی می‌باشد.
انواعاُوو، لاکتیو، اُوو لاکتیو، وگانیسم، خام گیاه‌خواری، فروگنیسم، گیاه‌خواری آیین هندو، گیاه‌خواری آیین بودایی، گیاه‌خواری آیین جین، گیاه‌خواری آیین یهودیت، گیاه‌خواری آیین مسیحیت
سبدی از میوه‌های تازه

برخی از گیاه‌خواران از پوشیدن لباس‌هایی مانند چرم، ابریشم و خز که از کشتن جانوران به دست آمده نیز پرهیز می‌کنند. در وگانیسم (Veganism) که گاهی «گیاه‌خواری مطلق» هم نامیده می‌شود از همه فراورده‌های جانوری، چه از کشتن جانوران به دست آمده باشند و چه با بهره‌گیری از آن‌ها (مانند لبنیات، تخم‌مرغ، عسل و…) پرهیز می‌شود.

امروزه در همهٔ کشورهای جهان گیاه‌خواران وجود دارند و در بعضی کشورها همانند هند، گیاه‌خواری دارای ریشه‌های تاریخی و مذهبی است.[1]

با این‌که در پیش گرفتن رژیم گیاه‌خواری به شیوه‌های گوناگونی امکان‌پذیر است اما وجه مشترک تمام این شیوه‌ها پرهیز از خوردن گوشت جانور خون‌گرم است.

دسته‌بندی

گیاه‌خواران بر اساس نوع طرز فکر و هدفشان از گیاه‌خواری به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.

وگانیسم (Veganism)

یک روش تغذیه و زندگی است که هدف آن حذف هر نوع محصول حیوانی چه در غذا و چه در مواد مصرفی است. مهم‌ترین دلایل گرایش به وگانیسم افراد، مسائل اخلاقی یا رعایت حقوق حیوانات، حفاظت محیط زیست، حفظ سلامتی، مسائل معنوی یا مذهبی است. بسیاری از افراد وگان با پرورش صنعتی حیوانات و آزمایش روی حیوانات مخالف هستند. از مهم‌ترین محصولات حیوانی که پاک گیاه‌خواران یا وگان‌ها از مصرف آن‌ها خودداری می‌کنند می‌توان به انواع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و…)، لبنیات، تخم‌مرغ، عسل، ابریشم، چرم، خز، و… و نیز محصولاتی که در آن‌ها از فراورده‌های حیوانی (مانند ژله که از ژلاتین به‌دست می‌آید) استفاده شده‌است اشاره کرد.

خام‌گیاه‌خواری (Raw Veganism)

در خام گیاهخواری هم افراد تقسیم بندی به گروه های مختلفی می شوند که اعتقادات متفاوتی دارند، اما به طور کلی در این روش گوشت، لبنیات و فراورده‌های آن و تخم‌مرغ به هیچ نوع و صورتی مصرف نمی‌شود(جزخام گیاهخواران عسلی که ازعسل ارگانیک استفاده میکنند ولی خام گیاهخواران وگان از هیچ نوع محصول حیوانی از جمله عسل استفاده نمیکنند) خام گیاه‌خواران از مواد محرکه مانند قهوه، چای، نوشیدنی‌های الکلی، یا سیگار خودداری می‌کنند و آن‌ها را به کار نمی‌برند. غذای مصرفی این افراد شامل انواع میوه، سبزی یا سالاد، آجیل و خشکبار مانند مغز گردو، پسته، فندق، بادام، کنجد و انواع جوانه‌ها از قبیل جوانه گندم، عدس، ماش، نخود، سویا و مواد قندی نظیر کشمش، خرما، انجیر و شکر قهوه‌ای و عسل و غیزه است ”البته خام گیاهخواران وگان به هیچ عنوان از عسل استفاده نمیکنندوعسل را غذای طبیعی انسان نمیبینند”که به صورت خام و طبیعی مصرف می‌نمایند و می‌توان آن‌ها را به صورت غذاهای ترکیبی درآورده و مصرف کرد.

فروگنیسم (Fruganism)

این دسته از وگان‌ها که تنها از میوه‌ها و محصولات گیاهان استفاده می‌کنند. فروگن‌ها بر این باورند که حیات گیاهان نیز به اندازهٔ حیات حیوانات محترم است. آن‌ها علاوه بر این که مصرف محصولات حیوانی را تحریم می‌کنند، آن دسته از محصولات گیاهی که باعث مرگ یا آسیب‌دیدگی گیاهان می‌شود را نیز مورد استفاده قرار نمی‌دهند. فروگن‌ها بر خلاف خام‌گیاه‌خواران از غذاهای پخته نیز بهره می‌برند.[2]

گیاه‌خواری حاوی شیر و تخم مرغ (Ovo-lacto vegetarianism)

گیاه‌خوارانی که انواع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و…) مصرف نمی‌کنند اما تخم‌مرغ و لبنیات مصرف می‌کنند.

زرده گیاه‌خواری (Ovo vegetarian)

گیاه‌خوارانی که انواع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و…) و لبنیات مصرف نمی‌کنند اما تخم‌مرغ مصرف می‌کنند.

شیر گیاه‌خواری (lacto-vegetarian)

گیاه‌خوارانی که انواع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و…) و تخم‌مرغ مصرف نمی‌کنند اما لبنیات مصرف می‌کنند.

گیاه‌خواری زیست‌محیطی (Environmental vegetarianism)

این گیاه‌خواران این رژیم غذایی را با هدف بهبود شرایط محیط زیست انجام می‌دهند.

نیمه گیاه‌خواری (Semi-Vegetarian یا flexitarian)

گیاه‌خوارانی که گاهی و به مقدار کم از انواع گوشت استفاده می‌کنند. پسکیترینیسم، پولوترینیسم و پولوپسکیترینیسم برخی از انواع نیمه گیاه‌خواری هستند.[3]

  • پسکیترینیسم (Pescetarianism)

گیاه‌خوارانی که گوشت دریایی مانند ماهی و صدف دریایی مصرف می‌کنند و به دو گروه تقسیم می‌شوند.

    • کسانی که -جز گوشت محصولات دریایی- محصولات گوشتی و غیر گوشتی دیگر حیوانات را مصرف نمی‌کنند.
    • کسانی که -جز گوشت محصولات دریایی- محصولات گوشتی حیوانات را مصرف نمی‌کنند اما محصولات غیر گوشتی حیوانات را مصرف می‌کنند.
  • پولوترینیسم (pollotarianism)

گیاه‌خوارانی که گوشت مرغ و سایر طیور اهلی را مصرف می‌کنند.

  • پولوپسکیترینیسم (pollo-pescetarianism)

گیاه‌خوارانی که دلایلی چون دلایل اخلاقی و زیست‌محیطی، گوشت مرغ و ماهی مصرف می‌کنند اما گوشت قرمز نمی‌خورند و می‌توان آن‌ها را غیرپستاندار خوار نامید.

گیاه‌خواری اقتصادی

کسانی که به دلیل اجبار اقتصادی یا انتخاب عمدی شکل زندگی ساده، به گیاه‌خواری رو آورده باشد، در دستهٔ گیاه‌خواران اقتصادی جای می‌گیرند.

گیاه‌خواری اخلاق محور

از جمله مهم‌ترین و سابقه‌دارترین دلایل برای گیاه‌خواری ملاحظات اخلاقی است. بیشتر کسانی که گیاه‌خواری را برمی‌گزینند، می‌گویند: «ما انسان‌ها حق نداریم بدون دلیل موجه به سایر حیوانات رنج وارد کنیم یا نباید به صرف عادت و علاقه، رژیم غذایی‌ای را انتخاب کنیم که محیط زیست را به خطر می‌اندازد.»[4] سید حسن اسلامی اردکانی به ابعاد دیگری مانند کاهش خشونت هم اشاره کرده‌است.

کنفسیوس فیلسوف چینی نیز می‌گوید: «هرکس یک بار فریاد حیوانی در حال کشته شدن را شنیده باشد، هرگز گوشت نمی‌خورد».

بسیاری از گیاه‌خواران، سلاخی کردن حیوانات را باعث رنج و شکنجه آنان و به دور از اصول اخلاقی می‌دانند.[5][6][7]

انسان نقش برادر بزرگ‌تر را برای حیوانات دارد؛ نه حق دژخیمی و ستمگری بر آنان را.
صادق هدایت[8]

«
»

گیاه‌خواری زیست‌بوم محور
  • گیاه‌خواری زیست‌بوم محور واکنشی ست به این دغدغه که تولید گوشت و فراورده‌های حیوانی برای مصرف گسترده، به ویژه از طریق مزرعه‌های صنعتی از نظر زیست‌محیطی ناپایدار است. طبق پژوهش‌های سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶، صنعت دامداری یکی از بیشترین نقش‌ها را در زوال زیست‌محیطی در سطح جهانی ایفا می‌کند و فعالیت‌های نوین پرورش حیوانات برای مصارف غذایی آن هم در مقیاس عظیم به آلودگی هوا و آب‌ها، فرسایش زمین‌ها، تغییرات آب و هوایی، و از دست رفتن تنوع زیستی منجر می‌شود. این پژوهش‌ها نشان داد که بخش دامداری یکی از دو یا سه بخشی ست که بیشترین سهم را در ایجاد مشکلات زیست‌محیطی جدی -چه در مقیاس منطقه‌ای و چه در مقیاس جهانی- ایفا می‌کند.[9]
  • در سال ۲۰۰۹ شرکت نایک و تیمبرلند خرید چرم از بخش‌های جنگل‌زدایی شدهٔ جنگل‌های آمازون را متوقف کردند.[10] این عمل تنها چند هفته پس از گزارش سازمان صلح سبز صورت گرفت که نشان می‌داد گله‌های دامداری‌های منطقهٔ آمازون باعث تخریب جنگل‌های آمازون می‌شوند. طبق پژوهش آرنولد نیومن هر همبرگری که می‌خریم باعث از بین رفتن ۶٫۲۵ متر مربع از جنگل‌های بارانی می‌شود.[11]
  • علاوه بر این، دامداری یک منبع عظیم تولید گازهای گلخانه‌ای ست و مسئول ۱۸٪ از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان است. اگر بخواهیم مقایسه‌ای انجام دهیم می‌توان گفت، تمامی نظام حمل و نقل در سطح جهان (شامل تمامی ماشین‌ها، ماشین‌های سنگین، اتوبوسها، قطارها، کشتی‌ها و هواپیماها) تنها مسئول ۱۳٫۵٪ از انتشار دی‌اکسیدکربن هستند. به عبارت دقیق تر، ۶۵٪ نیترواکسید و ۳۷٪ متانی که توسط فعالیت‌های انسان تولید می‌شود ناشی از فعالیت‌های مربوط به دامداری هستند. برای روند گرمایش زمین (GWP)، انتشار متان ۲۱ بار و انتشار نیتروکسید ۲۹۶ بار خطرناک تر از انتشار دی‌اکسید کربن است.[12]
  • حیوانات توسط غله تغذیه می‌شوند و علاوه بر این، آن دسته از حیواناتی که وابسته به گله‌چرانی هستند مقدار بسیار بیشتری آب در مقایسه با مقدار آب مورد نیاز برای کاشت غلات نیاز دارند.[13] طبق پژوهش‌های وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا، تولید غلهٔ مورد نیاز برای تغذیه دام‌ها نیاز به چیزی در حدود نیمی از ذخایر آب آمریکا و ۸۰٪ زمین‌های کشاورزی آن دارد. علاوه بر این، در آمریکا، ۹۰٪ دانه‌های سویا، ۸۰٪ ذرت و به‌طور کلی ۷۰٪ غلهٔ آمریکا را حیواناتی که برای غذا پرورش داده می‌شوند مصرف می‌کنند.[14]
  • وقتی میزان غذای مصرف شده برای تولید حیوانات از علوفه تا مصرف آن، مورد بررسی قرار می‌گیرد حاکی از آن است که ناکارآمدی گوشت، شیر و تخم مرغ از نسبت ۴ به ۱ تا ۵۴ به ۱ (نسبت انرژی صرف شده به پروتئین تولید شده) متغیر است:[15]
  1. علوفه پیش از آنکه توسط دام خورده شود بایستی رشد کند.
  2. مهره داران خون‌گرم نیاز به مصرف مقدار بسیاری زیادی کالری دارند تا بتوانند بدن خود را گرم نگه دارند (برخلاف گیاهان یا حشرات).
  • مقیاسی که می‌تواند به عنوان یک معیار سنجش مورد استفاده قرار گیرد عبارت است از «کارایی تبدیل» غذای وارد شده به تودهٔ بدن که نشان می‌دهد به عنوان مقال، که تنها ۱۰٪ غذای وارد شده به بدن دام گوشتی به توده بدن تبدیل می‌شود، در مقابل ۱۹ تا ۳۱٪ در بدن کرم ابریشم و ۴۴٪ در بدن سوسک آلمانی.[15]

دیوید پیمنتال، بوم‌شناس عنوان کرده‌است، «اگر تمام غله‌ای که در حال حاضر در آمریکا به مصرف دام‌ها می‌رسد به‌طور مستقیم توسط انسان‌ها به مصرف می‌رسید، این مقدار برای تغذیهٔ نزدیک به ۸۰۰ میلیون نفر کافی بود».[16]

  • آن‌گونه که این پژوهش‌ها نشان می‌دهند، تولید غذای دام نوعاً در مقایسه با کشت غلات، سبزیجات، بذرها و میوه‌ها کارایی بسیاری پایین‌تری دارد. با این وجود، ذکر سه نکته لازم به نظر می‌رسد:
  1. این مسئله برای حیواناتی که بیشتر از آن‌که به آن‌ها غذا داده شود می‌چرند صادق نیست، به ویژه حیواناتی که در زمین‌هایی می‌چرند که برای مصارف دیگر مناسب نیستند.[15]
  2. این مسئله همچنین در مورد حشراتی که به عنوان غذا پرورش داده می‌شوند صادق نیست. چرا که این روش می‌تواند از نظر زیست‌محیطی از خوردن غذایی که از دامداری‌ها می‌آید پایدارتر باشد.[15]
  3. گوشتی که در آزمایشگاه تولید شده (in vitro meat) نیز می‌تواند از نظر زیست‌محیطی از گوشتی که به صورت معمول تولید می‌شود پایدارتر باشد.[17]
  • بر اساس نظریهٔ پویایی غذایی (trophic dynamics)، از نظر میزان مصرف غلات، برای تغذیهٔ حیواناتی که برای گوشت‌شان پرورش داده می‌شوند در مقایسه با تغذیهٔ همان تعداد انسان که گیاه‌خوار هستند ۱۰ برابر غلهٔ بیشتری مورد نیاز است. در حال حاضر، ۷۰٪ تمامی، گندم، ذرت و سایر غلات تولید شده صرف تغذیهٔ دام‌ها می‌شود.[18] این مسئله باعث شده‌است که بسیاری از طرفداران گیاهخواری به این نتیجه برسند که از نظر بوم شناختی مصرف گوشت یک بی مسئولیتی ست.[19] با این وجود، ذکر این نکته نیز لازم است که پرورش تعداد نسبتاً کمی از حیوانات چرنده می‌تواند سودمند باشد. همان‌طور که شبکه پژوهش‌های غذایی و آب و هوایی در دانشگاه سوری (Surrey) گزارش می‌دهد که: «بخش کوچکی از تولید دام احتمالاً برای محیط زیست سودمند است.»[20]

سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) برآورد کرده‌است که میزان انتشار مستقیم گازهای گلخانه‌ای در روند تولید گوشت حدود ۱۸٪ کل انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان است. از این رو من می‌خواهم این حقیقت را مورد تأکید قرار دهم که در میان گزینه‌هایی که برای تغییرات آب و هوایی داریم، تغییر رژیم‌های غذایی یکی از چیزهایی ست که باید در نظر گرفته‌است.[21]

راجاندرا پاچاوری رئیس هیئت میان دولتی در زمینهٔ تغییرات آب و هوایی

  • در مه ۲۰۰۹، شهر قنت (Ghent) در بلژیک گزارش کرد که «اولین شهری در جهان است که می‌رود تا یک روز در هفته گیاه‌خوار شود». و این زمانی بود که مسئولان محلی به دلایل زیست‌محیطی، تصمیم گرفتند تا یک روز بدون گوشت را در هفته به اجرا بگذارند. مسئولان دولتی با به رسمیت شناختن گزارش سازمان ملل متحد، یک روز در هفته وعده‌های غذایی گیاهی می‌خورند. در این راستا، پوسترهایی برای تشویق مردم به شرکت در روزهای گیاه‌خواری توسط مسئولان محلی در شهر نصب شد؛ و «نقشه خیابان‌های گیاهی» برای معرفی رستوران‌های گیاهی به چاپ رسید. در سپتامبر ۲۰۰۹، مدارس در شهر قنت نیز یک روز در هفته غذای گیاهی دارند.[22]

گیاه‌خواری اقتصاد محور

گیاه‌خواری اقتصادمحور مفهومی شبیه به گیاه‌خواری زیست‌بوم محور ست. یک گیاه‌خوار اقتصادمحور، فردی است که یا به دلیل دغدغه‌های فلسفی نظیر بهداشت عمومی و مهار گرسنگی در سطح جهان، بر این باور است که مصرف گوشت از نظر اقتصادی غیرمعقول است و کنار گذاشتن گوشت را بخشی از حرکت به سوی ساده‌زیستی می‌داند؛ یا به‌طور کلی مصرف گوشت را غیرلازم می‌بیند. طبق پژوهش‌های مؤسسهٔ وردواچ (Worldwatch Institue)، «کاهش عظیم در مصرف گوشت در جوامع صنعتی:[23][24]

  • باعث تسهیل مراقبت‌های بهداشتی و همین‌طور تقویت بهداشت عمومی می‌گردد.
  • کم شدن تعداد دام‌ها و دامداری‌ها باعث برداشته شدن فشار از روی زمین‌های زراعی و زمین‌های کشت غلات خواهد شد.
  • به منابع کشاورزی پایه امکان خواهد داد تا احیا شوند.
  • امکان استفاده کارآمد از زمین‌های زراعی و منابع آبی را فراهم می‌آید. درست در زمانی که جمعیت جهان در حال رشد است. علاوه بر این از این طریق می‌توان این بخش عظیمی از غله را که تاکنون صرف تولید گوشت می‌شده‌است را صرف بهبود وضعیت گرسنگی مزمن جهانی کرد.»

گیاه‌خواری کارگر محور

برخی گروه‌ها، نظیر بنیاد مردمی رعایت اصول اخلاقی در برابر حیوانات (PETA) با این دلیل به ترویج گیاه‌خواری می‌پردازند که از این طریق اعتراض خود را در برابر برخورد افتضاح و شرایط ضدانسانی که در صنعت گوشت با کارگران صورت می‌گیرد اعلام کنند. این گروه‌ها به مطالعاتی اشاره می‌کنند که نشان می‌دهد شرایط کار در صنعت گوشت باعث چه آسیب‌های روانشناختی در کارگران می‌شود. این گروه‌ها عنوان می‌کنند که صنعت گوشت حقوق انسانی کارگرانش را از طریق مجبور کردن آن‌ها به انجام کارهای دشوار و آشفته‌کننده و عدم ارائهٔ نکات و آموزش‌های لازم نقض می‌کند.[25] با این وجود، باید این نکته را نیز در نظر گرفت که شرایط کاری کارگران بخش کشاورزی نیز به‌ویژه کارگران غیردائم از شرایط کاری سایر بخش‌های اقتصاد پایین‌تر، بی‌کیفیت‌تر و ضدانسانی‌تر است.[26][27][28][29]

حوادثی نظیر مسمومیت‌های ناشی از سموم میان کشاورزان و کارگران مزارع و مجتمع‌های کشاورزی در افزایش خطرات تهدیدکننده سلامتی و افزایش میران مرگ‌ومیر در میان ایشان نقش دارد.[30] در واقع، طبق پژوهش‌های International Labour Organization، کشاورزی در سطح جهان سومین شغل پرخطر برای کارگرانی ست که در این شغل فعالیت می‌کنند،[31][32]

فواید
خوردنی‌های گیاهی گوناگون

از آن‌جایی که بیشتر گیاه‌خواران از منابع یا غذاهای حیوانی استفاده نمی‌کنند و نیز با توجه به این‌که کلسترول یکی از انواع چربی‌هایی است که تنها در منابع حیوانی وجود دارد، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سطح کلسترول خون گیاه‌خواران پایین بوده و این امر می‌تواند سبب جلوگیری از بیماری‌هایی همچون فشار خون، انسداد عروق و سکته قلبی شود. امروزه ثابت شده کسانی که به مقدار زیاد از فراورده‌های گوشتی بهره می‌برند بیشتر مستعد ابتلاء به بیماری‌های قلبی، کلیوی و سرطان‌ها هستند.[33]

همچنین کمبود چربی در رژیم گیاه‌خواری سبب جلوگیری از چاقی و چربی خون و همچنین پیامدهای ناشی از آن از جمله سرطان پروستات می‌شود و نیز به علت بالا بودن میزان فیبر غذایی از یبوست و بروز سرطان روده بزرگ جلوگیری می‌کند.

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند رژیم‌های غذایی مبتنی بر گیاه‌خواری می‌تواند کلید زندگی طولانی باشد.[34][35] بر پایهٔ این بررسی‌ها، کاهش مصرف مواد پروتئینی مانند گوشت می‌تواند روند پیر شدن را در انسان کاهش داده و امید به زندگی را نیز به‌طور قابل توجهی افزایش دهد. دانشمندان سال‌هاست که اعتقاد دارند رژیم‌های غذایی کم کالری که میزان مصرف کالری در آن‌ها تقریباً ۶۰ درصد رژیم‌های امروزی است می‌تواند منجر به افزایش عمر انسان‌ها شود. اما دانشمندان انگلیسی کشف کردند که کلید زندگی طولانی کاهش میزان مصرف پروتئین است و نه کاهش مجموع کالری دریافتی انسان‌ها. به این ترتیب بر اساس کشف جدید، مردم بدون نیاز به کاهش میزان کالری که در طول روز مصرف می‌کنند می‌توانند با مصرف کمتر مواد پروتئینی مانند گوشت، ماهی و… عمر خود را افزایش دهند. پزشک ماتیو پایپر از دانشگاه کالج لندن در این‌باره گفت: «رژیم‌های غذایی مبتنی بر گیاه‌خواری یکی از روش‌های رسیدن به این هدف است. پژوهش‌های ما نشان می‌دهند که کاهش ۳۰ درصدی میزان کالری مصرفی در طول روز می‌تواند خطر ابتلاء به سرطان و حملات قلبی را نزدیک به ۵۰ درصد کاهش داده و طول عمر انسان‌ها را یک سوم افزایش دهد.» دانشمندان با انجام پژوهش‌هایی روی مگس‌های میوه متوجه شدند اسیدهای آمینه تأثیر زیادی روی طول عمر انسان‌ها دارند. به‌ویژه تغییر در میزان مصرف یک آمینو اسید به نام متیونین بسیار در افزایش طول عمر مؤثر بوده‌است. اگرچه بین انسان‌ها و مگس‌ها تفاوت‌های زیادی وجود دارد، اما محققان معتقدند نتایج این آزمایش‌ها در دستهٔ عمده‌ای از حیوانات گوناگون و هم‌چنین روی انسان‌ها صدق می‌کند. متیونین در شکل‌گیری بسیاری از پروتئین‌ها لازم است. این ماده به‌طور طبیعی در غذاهایی مانند ماهی، گوشت و تنقلات وجود دارد.

به باور انجمن تغذیه آمریکا (ADA) رژیم‌های غذایی گیاه‌خواران، شامل گیاه‌خواران کامل یا وگان‌ها، سالم هستند و نه‌تنها مواد مغذی لازم برای بدن را تأمین می‌کنند بلکه در پیشگیری و درمان بیماری‌هایی همچون چاقی، دیابت و برخی سرطان‌ها نیز سودمندند.[36]

طول عمر
خوردنی‌های گیاهی گوناگون

یک فراتحلیل در سال ۱۹۹۹[37] نتایج ۵ پژوهش غربی را در این زمینه ترکیب کرد. این فراپژوهش، میزان مرگ‌ومیر را این‌گونه گزارش کرد (اعداد کوچک‌تر به معنای مرگ‌ومیر کم‌تر می‌باشد): در بین افراد ماهی‌خوار ۰٫۸۲، گیاه‌خواران ۰٫۸۴، گوشت‌خواران گه‌گاهی ۰٫۸۴، گوشت‌خواران منظم و وگان‌ها هم بیشترین میزان مرگ‌ومیر به اندازهٔ ۱ را داشتند. این مطالعه تعداد مرگ‌ها را در هر دسته گزارش کرده‌است و انتظار طیف‌هایی از خطاها را دارد که برای هر نسبت و تنظیماتی که روی داده‌های صورت گرفته‌است، ممکن است روی دهد. به هر حال «مرگ‌ومیر کم‌تر، بسیار بخاطر رواج (به نسبت) کم دخانیات در این گیاه‌خواران بوده‌است.» در دلایل اصلی مرگ که پژوهش شده‌اند، تنها یک تفاوت در میزان مرگ‌ومیر به رژیم غذایی نسبت داده می‌شود که: «گیاه‌خواران در مقایسه با گوشت‌خواران به میزان ۲۴٪ مرگ‌ومیر کم‌تری بر اثر بیماری‌های ایسکمیک قلب داشته‌اند و هیچ ارتباطی بین رژیم غذایی گیاه‌خواری با دیگر دلایل عمدهٔ مرگ برقرار نشد.»[37]

در «مرگ‌ومیر گیاه‌خواران بریتانیایی»،[38] نتیجهٔ مشابهی به دست آمد: «گیاه‌خواران بریتانیایی مرگ‌ومیر کم‌تری در مقایسه با مردم عادی دارند. نرخ مرگ آن‌ها مانند افراد غیرگیاه‌خوار قابل مقایسه (هم‌تراز) با آن‌هاست که نشان می‌دهد، بیشتر این برتری می‌تواند به فاکتورهای سبک زندگی نامربوط به رژیم غذایی نسبت داده شود، مثل رواج کم‌تر دخانیات و وضعیت اجتماعی، اقتصادی عموماً بالای آن‌ها، یا جنبه‌های رژیم غذایی آن‌ها غیر از پرهیز از گوشت و ماهی.»[39]

پژوهش بهداشت و تندرستی اَدوِنتیست، پژوهش در جریانی است از امید به زندگی در بین ادونتیست‌های روز هفتم. این تنها پژوهشی است در بین دیگر پژوهش‌ها که گواه مثبتی را برای گیاه‌خواری دارد. محققین یافته‌اند که ترکیب سبک‌های زندگی مختلف می‌تواند امید به زندگی را تا به اندازهٔ ۱۰ سال تحت تأثیر قرار دهد. در بین سبک‌های زندگی مختلف بررسی شده، رژیم غذایی گیاه‌خواری، تخمین زده شد که حدود ۱٫۲ تا ۲ سال به زندگی بیفزاید.[40]

پژوهش بهداشت و تندرستی ادونتیست، در یک پژوهش دیگر نیز به کار گرفته شده‌است با نام «آیا مصرف کم گوشت، امید به زندگی را در انسان‌ها افزایش می‌دهد؟» که توسط ژورنال آمریکایی تغذیهٔ پزشکی منتشر شده‌است. این فراپژوهش نتیجه گرفت که مصرف کم گوشت (کم‌تر از یک‌بار در هفته) و دیگر انتخاب‌های سبک زندگی به میزان قابل توجهی امید به زندگی را افزایش می‌دهد.[41] این پژوهش نتیجه گرفت «یافته‌ها از یک دستهٔ بزرگسالان سالم این احتمال را بالا می‌برد که پیروی طولانی مدت (≥۲ دهه) از یک رژیم گیاه‌خواری می‌تواند بعداً به میزان قابل توجه ۳٫۶ سال افزایش در امید به زندگی ایجاد کند.» به هرحال این مطالعه همچنین نتیجه گرفت «بعضی از چند سانی‌ها در مزیت بقا در گیاه‌خواران ممکن است بر اثر تفاوت‌های چشم‌گیر در بین پژوهش‌ها در این موارد بوده باشد: تطبیق‌های آماری، تعریف گیاه‌خواری، خطای اندازه‌گیری، توزیع سن، تأثیر داوطلب سالم و خوردن غذاهای گیاهی خاص توسط گیاه‌خواران». این پژوهش جلوتر می‌گوید: «این مسئله، این احتمال را بالا می‌برد که یک الگوی غذای کم گوشت و پرگیاه ممکن است عامل محافظتی علّی درست باشد، به جای تنها حذف گوشت از رژیم غذایی» در یک مرور اخیر بر پژوهش‌های مربوط به الگوهای رژیم کم‌گوشت در ارتباط با مرگ ومیر به هر علتی، سینگ (Singh) یادآور می‌شود که «۵ تا از ۵ پژوهش اشاره می‌کنند که بزرگسالانی از یک الگوی کم گوشت و پرگیاه پی‌روی کرده‌اند، نسبت به الگوهای دیگر خوردن، کاهش قابل توجه یا به‌طور حاشیه‌ای قابل توجهی (marginally significant) در ریسک مرگ و میر را تجربه می‌کنند»

مطالعه‌های آماری، همچون مقایسهٔ امید به زندگی با محل زندگی و رژیم غذایی محلی در اروپا هم، امید به زندگی را به میزان قابل توجهی در جنوب فرانسه بیشتر یافته‌اند، که در آن‌جا رژیم غذایی مدیترانه‌ای کم گوشت و پر گیاه معمول است، در مقایسه با شمال فرانسه که در آن رژیم با محتوای گوشتی زیاد معمول است.[42]

یک پژوهش توسط انستیتو داروهای پزشکی و پیش‌گیرنده و انستیتو شیمی تنکرد شناختی به مشاهدهٔ یک گروه ۱۹ نفره گیاه‌خواران (شیرزرده گیاه‌خوار) پرداخت و از یک گروه مقایسهٔ ۱۹ نفره از همه‌چیزخواران انتخاب شده از همان منطقه استفاده کرد. یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده این است که این گروه گیاه‌خواران (شیرزرده گیاه‌خوار) در مقایسه با گروه غیر گیاه‌خوار، میزان کربوکسی متیلیزین (carboxymethyllysine) پلاسما و محصول‌های نهایی گلیکاسیون پیشرفته (advanced glycation endproducts) (AEGs) قابل توجهی بیشتر داشته‌اند.[43] کربوکسی متیلیزین یک محصول گلیکاسیون (glycation) است که نشان‌دهندهٔ یک معیار استرس اکسیدگر و آسیب طولانی مدت به پروتئین‌ها در افزایش سن آترواسکلروزیس (atherosclerosis) و دیابت است. «محصول نهایی گلیکاسیون پیشرفته (AEG) ممکن است نقش مهم معکوسی بازی کنند در آترواسکلروزیس، دیابت، افزایش سن و خرابی مزمن کلیه (chronic renal)»

بزرگترین پژوهش (تا به حال) رژیم غذایی در مقابل طول عمر و یک میزبان (host) بیماری‌های غربی، پروژهٔ چین (China Project) بوده‌است که یک «بررسی نرخ مرگ برای ۱۲ نوع مختلف سرطان برای بیش از ۲۴۰۰ بخش و ۸۸۰ میلیون نفر (۹۶٪) از شهروندان این بخش‌ها» بوده‌است که ترکیب شده بود برای مطالعهٔ رابطهٔ بین نرخ‌های مرگ‌ومیر مختلف و انواع رژیم غذایی، سبک زندگی و ویژگی‌های زیست‌محیطی در ۶۵ بخش بیشتر شهرنشین چین که به صورت اشتراکی توسط دانشگاه کُرنِل (Cornell) و دانشگاه آکسفورد و آکادمی داروهای پیش‌گیرندهٔ چین در طول ۲۰ سال انجام شد. رابطه‌ای قوی میان میزان مصرف و نتیجه (dose-response relationship) بین میزان غذای حیوانی در رژیم غذایی و دلایل اصلی مرگ‌ومیر مانند بیماری قلبی، دیابت و سرطان یافت شد.

جنسیت

یک پژوهش در سال ۱۹۹۲ که توسط بنیاد پژوهش‌های یانکلوویچ صورت گرفت حاکی از آن بود که از ۱۲٫۴ میلیون نفری که در آمریکا خودشان را گیاه‌خوار معرفی می‌کنند، ۶۸٪ زن و ۳۲٪ درصد مرد هستند. دلیل تعداد بیشتر زنان گیاه‌خوار نسبت به مردان گیاه‌خوار آن است که مهم‌ترین دلیل گرایش به گیاه‌خواری مسئله تندرستی است؛ چیزی که توجه به آن در زنان بیشتر از مردان است.[44]

مسئله جنسیت گیاه‌خواران همچنین مورد چندین بررسی علمی قرار گرفته‌است. از دیدگاه انسان‌شناسانه، از آن‌جا که اغلب مردان بوده‌اند که به شکار می‌رفتند و این نیاز به انرژی و پروتئین بیشتر داشته‌است، بخش بزرگتری از شکار را اختیار می‌کردند و در اصطلاح، «تکه بزرگ گوشت» را می‌خوردند.[45] تصور «مردانه» بودن خوردن گوشت باعث شده‌است که در بعضی جوامع، گیاه‌خواری به عنوان عملی «زنانه» تلقی شود که در کنار فمینیسم و هواداری از محیط زیست قرار می‌گیرد. در چنین دیدگاهی، «مردان راستین» خود را از خوردن گوشت منع نمی‌کنند.[46]

نقدها بر گیاه‌‌خواری

بنا بر برخی دلایل، عده‌ای رژیم گیاه‌خواری را توصیه نمی‌کنند و با آن مخالفت می شود.

  • به علت عدم مصرف محصولات حیوانی، به‌خصوص در گیاه‌خوارانی که از هیچ‌یک از فراورده حیوانی استفاده نمی‌کنند، احتمال کمبود ویتامین‌های ب۱۲ و دی، آهن، روی، کلسیم و آمینواسیدهای ضروری افزایش می‌یابد و گیاه‌خواران را نیازمند مصرف مکمل برای جبران این نیازها می‌کند.[47]
  • در همهٔ مطالعاتی که در سال‌های اخیر برای تأیید سودمندی گیاه‌خواری در مقابل همه‌چیزخوار انجام گرفته باید توجه کرد که علت اصلی این تفاوت‌ها، مصرف گوشت یا محصولات جانوری نیست بلکه مصرف بالای چربی‌های اشباع، کلسترول، خوردن غذاهای ناسالم و فرآوری شده و از همه مهم‌تر سبک زندگی امروزی، یعنی کم شدن فعالیت بدنی است و مصرف درست و به اندازهٔ پروتئین حیوانی همانند پروتئین گیاهی موجب کاهش وزن، بهبود سلامت ماهیچه‌ها و استخوان‌ها، کاهش فشار خون و دیابت می‌شود.[47]
  • بسیاری از محققان بر این عقیده‌اند که دلیل اصلی کاهش انواع بیماری‌های مزمن در گیاه‌خواران، صرفاً گیاه‌خواری و پرهیز از محصولات گوشتی نیست، بلکه به این خاطر است که معمولاً کسانی که سبک زندگی گیاه‌خواری را برمی‌گزینند نگرش متفاوتی به زندگی و سلامت دارند. یعنی به تغذیه خود بیشتر توجه می‌کنند، محصولات غذایی سالم‌تری می‌خورند، بیشتر ورزش می‌کنند و بیشتراز نوشیدنی الکل و سیگار پرهیز می‌کنند.[47]
  • برخی استدلال می‌کنند که آناتومی بدن انسان از جمله شکل آرواره‌ها و دستگاه گوارش شبیه به جانوران گیاه‌خوار یا حتی پستانداران گیاه‌خوار است. اما حیوانات گیاه‌خوار، لوله گوارش طولانی‌تری نسبت به همه چیز خواران و گوشت‌خواران دارند و قادر هستند سلولز (ماده اصلی دیواره سلول گیاهی) را هضم کنند. مطالعات نشان می‌دهند که اجداد انسان امروزی همه‌چیزخوار بوده و از تمام محصولات غذایی؛ گوشت، دانه‌های روغنی، میوه و سبزیجات استفاده می‌کرده‌است. یکی از دلایل رشد مغز انسان به نسبت سایر پستانداران از جمله نخستی‌سانان، به عنوان نزدیک‌ترین راسته جانوری به انسان، مصرف مواد غذایی سرشار از پروتئین بوده‌است.[47]
  • به تصور برخی، گیاه‌خواری می‌تواند باعث نجات کره زمین و محیط زیست از گرمایش و فرسایش شود. اما اگر تولید صنعتی مواد غذایی برای سیر کردن جمعیت هفت میلیارد نفری جهان با ملاحظات زیست‌محیطی همراه نباشد مشکل حل نمی‌شود. استفاده وسیع از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی، سیستم آبیاری اشتباه و عوامل دیگر هم نقش زیادی در آسیب زدن به منابع کره زمین دارند. به فرض گیاه‌خوار شدن تمامی ساکنان زمین، باید محصولات حیوانی را با گیاهی جایگزین کرد که خود این گیاهان هم، خاک، آب، منابع کره زمین و زیستگاه‌هایی جانوری را در معرض خطر قرار می‌دهد.[47] (یادداشت: در این استدلال گفته نشده‌است که غذای اصلی حیواناتی که گوشت و سایر فرآورده‌هایشان مصرف می‌شود، از گیاهان است. برای مثال در زمینی که علوفه برای دامداری‌ها کاشته می‌شود تا دام‌ها مصرف کنند و فربه شوند، می‌توان گیاهان مورد نیاز انسان‌ها را کاشت)

بررسی دانشگاه کرنل آمریکا نشان می‌دهد، استفاده از عادت‌های طولانی مدت گیاه‌خواری در چند نسل سبب جهش ژنتیکی می‌شود و به دنبال آن خطر ابتلا به سرطان و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. جهش ژنی سبب تولید اسید آراشیدونیک (اسیدهای چرب اشباع نشده) می‌شود که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان و بیماری‌های عفونی را افزایش دهد. جهش ژنی همچنین مانع از تولید اسید چرب امگا ۳ می‌شود که از قلب حفاظت می‌کنند. گیاه خواران ۴۰ درصد بیشتر از گوشت خواران در معرض ابتلا به سرطان روده قرار دارند.[48]

دین

آیین هندو
سالاد میوه هندی

دلیل گیاه‌خواری در هندوئیسم به منظور رعایت آهیمسا (عدم خشونت) است. بنابر اصل آهیمسا، لطف انسان‌ها می‌بایست تمام مخلوقات خداوند را دربر گرفته و تنها محدود به همنوع نباشد و بنابراین کشتن جانوران برای رفع گرسنگی هیمسا (خشونت) محسوب می‌شود.

آیین زرتشت

در دین مزدیسنا در ماه ۴ روز (به‌طور تقریبی هر هفته یک روز) وجود دارد که پیروان این آیین در آن روز از شکار، کشتن و خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. در این روز زرتشتیان غذاهای گیاهی پخته و بیشتر از میوه و سبزیجات استفاده می‌کنند. به این روزها نبر می‌گویند که در تقویم زرتشتی مشخص شده‌است. این کار با هدف حفظ حیوانات از نابودی و احترام به حقوق آن‌ها و سلامتی بدن انسان انجام می‌گیرد.

آیین اسلام

در دین اسلام گیاه‌خواری وجود ندارد و راجع‌به آن هیچ صحبتی نشده‌است. خوردن گوشت جانوران حلال گوشت در صورتی که جانور مردار نباشد و «از راه مشروع» کشته شود( ذبح اسلامی )مجاز می‌باشد.

از علی بن ابی‌طالب که از بزرگان این آیین است نقل شده که «شکم خود را گورستان جانوران نکنید».[49][50] البته همچنان این موضوع که این منابع طبق چه اسنادی چنین نقل کرده اند مورد بحث است.[51]

پیامبر اسلام در احادیث زیادی از پرخوری گوشت مسلمانان را منع کرده‌است، مثلاً جایی نقل است که به فرزندان خود بیشتر از یک‌بار در هفته گوشت ندهید.

در میان عارفان اسلامی نیز کسانی همچون رابعه عدویه از کشتن و خوردن جانوران سر باز می‌زده‌اند.[52]

مسلمانان از دیدگاه دین و شریعت آزاد هستند تا گوشت‌خوار یا گیاه‌خوار باشند و نیز دارای سازمان جهانی گیاه‌خواران مسلمان‌اند.[53] عده‌ای از مسلمانان نیز ترجیح می‌دهند برای پرهیز از خوردن گوشتی که به حلال بودن آن اطمینان ندارند، در رستوران‌های کشورهای نامسلمان گیاه‌خواری کنند.

آیین یهودیت

گیاهخواری یهودی تعهدی به گیاهخواری است که به اخلاق یهود یا هویت یهودی مرتبط است. گیاهخواران یهودی غالباً اصول یهودیان راجع به رفاه حیوانات ، اخلاق محیطی ، خصوصیات اخلاقی و سلامتی را از دلایل پذیرش گیاه خواری یا رژیم وگان عنوان می کنند.[54]

تعدادی از دانشمندان دین یهودیت مانند یوسف آلبو گیاه‌خواری را به عنوان یک کمال مطلوب از نظر اخلاقی، نه فقط به دلیل نگرانی برای رفاه حیوانات، به دلیل این‌که بر شخصیت کسی که حیوانات را ذبح می‌کند تأثیر منفی می‌گذارد معرفی کرده‌اند.

یهودیان نیز دارای سازمان جهانی گیاه خواران یهودی هستند.[55]

آیین بهائیت

عبدالبهاء (فرزند بنیانگذار بهائیت) می‌گوید: «حقیقتش این است که خوردن حیوانی شایسته نیست؛ امّا انسان خود را بی‌جهت مبتلا کرده و عادّی شده‌است. این است که نهی آن عجالتاً ممکن نیست.»[56]

«در مستقبل ایّام خوراک انسان عبارت از میوه‌ها و حبوبات خواهد بود. وقتی خواهد آمد که دیگر گوشت تناول نشود. علم پزشکی کنونی در مرحلهٔ طفولیت است. با وجود این مبرهن گشته که غذای طبیعی ما چیزی است که از زمین پرورده شود.»[57]

«وقتی نوع بشر کاملاً پیشرفت نماید و ترقّی کند خوردن گوشت به تدریج متوقف گردد.»[58]

«... انسان محتاج و مجبور به خوردن گوشت نیست. اگر ابداً گوشت نخورد، باز در نهایت خوشی و قوّت زندگانی نماید… فی‌الحقیقه ذبح حیوانات و خوردن گوشت قدری مخالف رحمت و شفقت است. اگر کسی بتواند به حبوبات و فواکه و روغن‌ها و مغزها از پسته و بادام قناعت کند، البتّه بهتر و خوشتر است.»[59]

«وقتی بیان جمالِ مبارک [بهاءالله] این بود که اگر کسی حیوانات ذبح نکند و به نباتات قناعت نماید البته بهتر است ولی نهی نفرمودند زیرا ممکن نیست که انسان حیوانی نخورد چه که در هر آب و گیاهی و میوه ای حیواناتی که انسان از خوردن ناگزیر است موجود نهایت ضعف و شدّتی دارد.»[60]

جستارهای وابسته

منابع
  1. Spencer, Colin: The Heretic’s Feast. A History of Vegetarianism, London: Fourth Estate 1993, p. 69–84. ISBN 1-85702-078-2.
  2. http://fruganism.ir
  3. «گیاه و گیاه‌خواری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۲ مه ۲۰۱۰.
  4. اردکانی، سید حسن اسلامی (۵ تیر ۱۳۹۲). «دو استدلال اخلاقی بر ضد مصرف گوشت صنعتی». دغدغه‌های اخلاق و دین. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۷.
  5. Activist Relies on Islam to Fight for Animal Rights, The New York Times
  6. Kosher Plant Is Accused of Inhumane Slaughter, The New York Times
  7. سیمای گیاه‌خواری در ایران از صادق هدایت تا پدیده‌ای فراگیر، رادیو زمانه
  8. سیمای گیاه‌خواری در ایران از صادق هدایت تا پدیده‌ای فراگیر، رادیو زمانه
  9. "Livestock's long shadow – Environmental issues and options". Fao.org. Retrieved 2009-08-09.
  10. "Amazon rain forest". Thedailygreen.com. 2009-07-29. Retrieved 2009-10-04.
  11. Michael Allen Fox (1999). Deep vegetarianism. Temple University Press. ISBN 978-1-56639-705-6.
  12. "Greenhouse gas neutral". Yogaindailylife.org.au. Retrieved 2009-10-04.
  13. Kirby, Alex for BBC NEWS 2004 Hungry world 'must eat less meat'
  14. Vesterby, Marlow and Krupa, Kenneth S. 2001 Major Uses of Land in the United States بایگانی‌شده در ۵ فوریه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine, 1997 Statistical Bulletin No. (SB973) September 2001
  15. Peterson, Mark (2008-05-29). "Eating Bugs". Time. Retrieved 2008-11-14. More than one of |periodical= and |work= specified (help)
  16. U.S. could feed 800 million people with grain that livestock eat, Cornell ecologist advises animal scientists. Future water and energy shortages predicted to change face of American agriculture, Cornell Science News, Aug. 7, 1997
  17. Olsson, Anna (2008-07-08). "Comment: Lab-grown meat could ease food shortage". New Scientist. Retrieved 2008-11-17.
  18. Ed Ayres, "Will We Still Eat Meat?" Time, 8 Nov. 1999
  19. Eco-Eating: Eating as if the Earth Matters (it does!)
  20. Why eating less meat could cut global warming Guardian
  21. "Shun meat, says UN climate chief", BBC, September 7, 2008
  22. "Belgian city plans 'veggie' days", Chris Mason, BBC, May 12, 2009
  23. Worldwatch Institute, News July 2, 1998, United States Leads World Meat Stampede بایگانی‌شده در ۱۷ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  24. http://vegankind.ir/index.php/component/k2/item/282-احشام-و-تغییرات-آب-و-هوایی-livestock-and-climate-change
  25. "Killing for a Living: How the Meat Industry Exploits Workers". Retrieved 2009-07-16.
  26. "Worker Health and Safety in the Meat and Poultry Industry". Hrw.org. Retrieved 2009-08-09.
  27. "Food Safety, the Slaughterhouse, and Rights". Ncrlc.com. 2004-03-30. Archived from the original on 23 December 2007. Retrieved 2009-08-09.
  28. Positive Safety Culture. The key to a safer meat industry, A literature review July 2000, safework.sa.gov.au
  29. "Factory Farming—Making People Sick". Hfa.org. Archived from the original on 7 August 2009. Retrieved 2009-08-09.
  30. Working conditions in agriculture International Labour Organization
  31. Working conditions in agriculture بایگانی‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine Berne Declaration
  32. World Development Report 2008: Agriculture for Development, Published by World Bank Publications p. 207
  33. همشهری سلامت http://www.hamshahrionline%5Bپیوند+مرده%5D. ir/News/?id=۹۱۱۷۷
  34. http://ajcn.nutrition.org/content/70/3/516s.full
  35. http://www.treehugger.com/health/vegetarians-live-20-longer-cut-greenhouse-gas-emissions-33-according-massive-study.html
  36. «موضع انجمن تغذیه آمریکا دربارهٔ گیاه‌خواری». Vegankind. دریافت‌شده در ۱۸ مهر ۱۳۹۳.
  37. Timothy J Key, Gary E Fraser, Margaret Thorogood, Paul N Appleby, Valerie Beral, Gillian Reeves, Michael L Burr, Jenny Chang-Claude, Rainer Frentzel-Beyme, Jan W Kuzma, Jim Mann and Klim McPherson (September 1999). "Mortality in vegetarians and non-vegetarians: detailed findings from a collaborative analysis of 5 prospective studies". American Journal of Clinical Nutrition. ۷۰ (۳): 516S–524S. PMID 10479225. Retrieved 30 October 2009.
  38. Key, TJ; Appleby, PN; Davey, GK; Allen, NE; Spencer, EA; Travis, RC (2003). "Mortality in British vegetarians: review and preliminary results from EPIC-Oxford". The American journal of clinical nutrition. ۷۸ (3 Suppl): 533S–538S. PMID 12936946.
  39. Appleby, PN; Key, TJ; Thorogood, M; Burr, ML; Mann, J (2002). "Mortality in British vegetarians". Public health nutrition. ۵ (۱): ۲۹–۳۶. doi:10.1079/PHN2001248. PMID 12001975.
  40. Loma Linda University Adventist Health Sciences Center, New Adventist Health Study research noted in Archives of Internal Medicine, Loma Linda University, 26 July 2001. Retrieved 9 January 2010.
  41. Does low meat consumption increase life expectancy in humans?—Singh et al. 78 (3): 526—American Journal of Clinical Nutrition Abstract
  42. Trichopoulou, A.; Orfanos, P; Norat, T; Bueno-De-Mesquita, B; Ock�, MC; Peeters, PH; Van Der Schouw, YT; Boeing, H; Hoffmann, K (2005). "Modified Mediterranean diet and survival: EPIC-elderly prospective cohort study". BMJ. ۳۳۰ (۷۴۹۸): ۹۹۱. doi:10.1136/bmj.38415.644155.8F. PMC 557144. PMID 15820966. Lay summary. replacement character in |last5= at position 4 (help)
  43. "Advanced Glycation End Products and Nutrition". PHYSIOLOGY RESEARCH. Retrieved ۲۰۰۸-۰۴-۱۱.
  44. «WHY ARE WOMEN MORE LIKELY TO GO VEGAN THAN MEN?». euronews. ۱۹ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۹ تیر ۱۳۹۹.
  45. Newmyer, Animals, Rights and Reason, 86.
  46. Newmyer, Animals, Rights and Reason, 86.
  47. «گیاه‌خواری، همه‌چیزخواری و باورهای رایج - بی‌بی‌سی فارسی، ۱۶ مهر ۱۳۹۵».
  48. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ آوریل ۲۰۱۶.
  49. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 26، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
  50. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 41، ص 148، دار احیاء التراث، بیروت، 1403 ق.
  51. Agency، شیعه نیوز | اخبار شیعیان جهان | Shia News (۱۳۹۸/۰۹/۱۰ - ۱۱:۰۸). «آیا حدیثی که توصیه می‌کند: «شکم‏هاى خود را گورستان حیوانات قرار ندهید»، روایتی معتبر است؟». fa. دریافت‌شده در 2020-12-22. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  52. الهی نامه عطار، داستان رابعه
  53. ivu. org/news/1-96/muslim. html IVU News - Islam and Vegetarianism
  54. Mary L. Zamore, ed. The Sacred Table: Creating a Jewish Food Ethic (New York: CCAR Press, 2011).
  55. «Judaism». Jewish Vegetarian Society (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۲۲.
  56. افروخته، دکتر یونس (۱۳۸۳)، خاطرات نه‌ساله عکّا، آلمان: عصر جدید
  57. بیان حضرت عبدالبهاء مندرج در صفحات ۹–۸ ده روز در نور عکّا، اثر جولیا ام گراندی، چاپ مؤسّسه ملّی مطبوعات، ویلمت، ۱۹۷۹.
  58. ترجمه بیان حضرت عبدالبهاء در صفحهٔ ۲۹ شمارهٔ ده سال سوم نجم باختر.
  59. امر و خلق، جلد ۳، صفحه ۳۱.
  60. (امر و خلق، جلد ۳، ص ۳۲)

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به گیاه‌خواری در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گیاه‌خواری موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.