گویش الیکایی

گویش الیکایی گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد که در شهرستان‌های آرادان و گرمسار در استان سمنان و ورامین در استان تهران گویش می‌شود.[1] گویش الیکایی در ساختمان فعلی به گویش مرکزی مازندران شباهت دارد و برخی خصوصیات نحوی آن به گویش شمیرانی شباهت دارد و از نظر واژگان با گویش قصرانی، گویش دماوندی و گویش مرکزی مازندرانی دارای شباهت می‌باشد و در حروف اضافه با گویش شهمیرزادی و گویش مرکزی مازندران دارای شباهت است. به نقل شبکه اطلاع رسانی دانا گویش الیکایی شبیه به مازندرانی به ویژه گویش ساروی است.[2] به اعتقاد موسویان گویش الیکایی یک رشته زبان طبری آمیخته به لهجه ی مردم جبال است و شباهت نزدیکی با زبان مردم دماوند دارد.[3] گویش الیکایی نام گویش مردمی با همین نام است.[4] علی ذبیحی گویش الیکایی را گویشی از زبان مازندرانی می داند و به گفتهٔ وی عشایر الیکایی به زبان مازندرانی صحبت می کنند.[5] گویش الیکایی در دو شهرستان آرادان و گرمسار گویش می شود.[6] به گزارش خبرگزاری صداوسیمای استان سمنان و به نقل از علیرضا شاه حسینی، گویش الیکایی برگرفته از زبان مازندرانی و طبری است.[7]

الیکایی
زبان بومی درایران
استان سمنان
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–

محدوده جغرافیایی

گویش الیکایی در شهرستان‌های آرادان و گرمسار در استان سمنان و فیروزکوه، دماوند و ورامین در استان تهران گویش می‌شود.[8]

ایل الیکایی

الیکایی نام ایل بزرگی است که درمناطق گرمسار، آرادان، ورامین، فیروزکوه، دماوند، چالوس، نوشهر، شمیرانات و شاهرود زندگی می‌کنند. این ایل طبری‌تبار در قدیم به صورت عشایری زندگی می‌کردند.

الیکایی‌های گرمسار به طوایف قندالی، شاه حسینی، عاشوری، ابولی، گیلوری، قنبری، گلینی، قاسمی، کریمی، علی بیگی، مؤمنی، ذوالفقاری، عرب، قشقایی و کاشانی تقسیم می‌شوند. الیکایی‌های فیروزکوه غندالی و ایلکا هستند و در ورامین الیکایی‌ها بافامیلی علیکاهی شناخته شده‌اند. در روستای آهار واقع در رودبار قصران شمیران تهران نیز یکی از طوایف الیکایی سکونت دارند.

الیکایی‌ها که عمدتاً در اوایل قرن حاضر در روستاهای دشت گرمسار اسکان یافته‌اند، بنیان روستاهای متعدد از جمله فروان، عدل آباد، نورالدین آباد، ده پیران، حاجی‌آباد، سهرابخانی، کهن تل (گندل)، احمدآباد، حسین‌آباد کردها، غیاث آباد (نوده خالصه) را نهادند. بخشی از جمعیت الیکایی نیز شهرنشین شده و در شهرهای گرمسار و آرادان یا شهرهای خارج از شهرستان به سر می‌برند. در حال حاضر مهم‌ترین گروه عشایری شهرستان گرمسار را الیکایی‌ها تشکیل می‌دهند، که براساس سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده (تیرماه ۱۳۷۷) ۲۷۵ خانوار با جمعیت ۱۲۵۵ نفر به زندگی نیمه کوچ نشینی می‌پردازند. ییلاق آن‌ها شامل ارتفاعات شمال گرمسار معروف به گیلور و مناطق ییلاقی فیروزکوه و دماوند (کوه پایه‌های قبل دماوند ،پلور، سد لار، حصاربن وزون، چال چال، گل زرد، زرد پشته، ورارو، مناطق سرسبز و زیبای بخش ارجمند در فیروزکوه) در استان تهران و قشلاق آن‌ها حواشی کویر شرق و غرب گرمسار است. الیکایی‌های مازندران نیز در مناطق چالوس و نوشهر در مناطق لاشک و کجور حضور دارند. منشأ این ایل روستای الیکا در استان مازندران مرز بین استان تهران و استان مازندران می‌باشد.

دستور زبان

ضمایر

در گویش الیکایی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[9]

ضمیر۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
فاعلی، الیکاییatuviamâšemâōšun/unâhân
مفعولی، الیکاییmeyreteyreveyreameyrešemeyreōšunre
ملکی، الیکاییmeyteyveyneameyšemeyōšune/unâhâne

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش الیکایی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[10] (نمونه زیر بر اساس گویش آرادان تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -baxord = خورد
  • بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد
گذشته۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
شناسهemaia/∅emieninenan
شناسه (پس از واکه)maia/∅mininnan

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -xo = می‌خورَد
حال ساده۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
شناسهema/embaeni/endiena/endaemi/embieninenan
شناسه (پس از واکه)ma/mbani/ndina/ndami/mbininnan

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -baxor = بخورد
حال التزامی۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
شناسهami/∅aiminan
شناسه (پس از واکه)mi/∅aiminn

صرف فعل

در جدول زیر فعل خوردن (baxordan) بر اساس گویش الیکایی آرادان در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[11](نمونه زیر براساس گویش آرادان می‌باشد)

زمان/شخص۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
گذشته سادهbaxordemabaxordibaxordabaxordemibaxordeninbaxordenan
گذشته کاملbaxorda-bimabaxorda-bibaxorda-biabaxorda-bimibaxorda-bininbaxorda-binen
گذشته التزامیbaxorda-bumbaxorda-buibaxorda-bubaxorda-buimbaxorda-buinbaxorda-bun
گذشته التزامی کاملbaxorda-bi-bumbaxorda-bi-buibaxorda-bi-bubaxorda-bi-buimbaxorda-bi-buinbaxorda-bi-bun
گذشته استمراریxordemaxordixordaxordemixordeninxordenan
گذشته در حال انجامdaštama-xordemadašti-xordidašta-xordadaštemi-xordemidašetnin-xordenindaštenan-xordenan
حال ساده/آیندهxomaxonixonaxomixoninxonan
حال در حال انجامdarma-xomadari-xonidara-xonadarmi-xomidarnin-xonindarnan-xonan
حال التزامیbaxorambaxoribaxorabaxorimbaxorinbaxoran
آیندهxâma baxoramxâni baxorixâna baxoraxâmi baxorimxânin baxorinxânen baxoran

نشانه جمع

در گویش الیکایی از نشانه‌های [un] و [kun] برای جمع استفاده می‌شود.[12]

بچه‌هاyâl un
دخترهاkijâ un
پسرهاrikâ kun

صفت ملکی

صفت ملکی در گویش الیکایی.[13]

ضمیر۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
ملکی، الیکاییmeyteyveyneameyšemeyōšune/unâhâne
برادرمmey berâr
خانه‌اتtey xona
پسرشveyne rikâ
بچه‌مانamey yâl
تخم مرغ‌تانšemey čulu
شتر‌شانōšune ešter
فارسی معیارالیکایی
برادرت گرمسار هستtey berâr garmsâr dara
پسرم چالوس رفتmey rikâ čâles burda
بچه اش از تهران آمدveyne yâl tehrâne jân bumma

صرف فعل

صرف فعل گذاشتن (bešten/bielden) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویش های فیروزکوهی و چالوسی.[14]

زمان حالگویش الیکاییگویش فیروزکوهیگویش چالوسی
اول شخص مفردeylembaelembeeleme
دوم شخص مفردeylendielenieleni
سوم شخص مفردeylendaeleneelene
اول شخص جمعeylembielembielemi/elemin
دوم شخص جمعeyleninelennielenni
سوم شخص جمعeylenanelenneelenne

صرف فعل دادن (hedâen/hâdâen) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویش های فیروزکوهی و چالوسی.[15]

زمان حالگویش الیکاییگویش فیروزکوهیگویش چالوسی
اول شخص مفردdeymadembedeme
دوم شخص مفردdeynidenideni
سوم شخص مفردdeynadenedene
اول شخص جمعdeymidembidemi/demin
دوم شخص جمعdeynindennidenni
سوم شخص جمعdeynandennedenne

صرف فعل رفتن (burdan/burden/buārden) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویش های فیروزکوهی و چالوسی.[16]

زمان گذشتهگویش الیکاییگویش فیروزکوهیگویش چالوسی
اول شخص مفردburdemaburdemebuārdeme
دوم شخص مفردburdiburdibuārdi
سوم شخص مفردburdaburdebuārde
اول شخص جمعburdemiburdemibuārdemi
دوم شخص جمعburdeninburdenibuārdeni
سوم شخص جمعburdenanburdenebuārdene

جملات الیکایی

در جدول زیر برخی جملات گویش الیکایی با گویش ساروی و چالوسی مقایسه شده‌است.[17]

فارسی معیارگویش الیکاییگویش سارویگویش چالوسی
باران نیامده شولا را بر دوش گرفته‌استvâreš nomo šoylâ re doš haitevâreš niamo šoylâ re doš baeitevâreš nimâ šoylâ re doš baite
وسط دانه گندم خط وجود داردgandom vasateš xat dânegandeme vasat xat dârneganneme vasat xat dârne
پدرش را نمی‌شناسدdadiš nošnâseneše piyere nešnâseneše piyare našnâsene
شنیده‌است زن شکم دار (حامله) گل می‌خورد ولی چطور گل می‌خورد را نمی‌داندbošnota eškem dâr zan gel xone âmbâ nadonda ču jur gel xonebešnose eškem dâr zan til xerne âmâ nadonde čiti til xernebešnose eškem dâr zan gel xorne âmâ naone četi gel xorne

جستارهای وابسته

منابع
  1. گیلوری، حمزه؛ شاه‌حسینی، خالق (۱۳۹۷). فرهنگ واژگان گویش الیکایی. نشر حبله رود. ص. ۲.
  2. «الیکایی های گرمسار را بهتر بشناسید». شبکه اطلاع رسانی دانا. ۱۸ فروردین ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۸ فروردین ۱۳۹۵.
  3. موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۲۰۳۵.
  4. پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسه ی گویش های سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۵۶۵.
  5. حسینی، سید قاسم (۱۳۹۶). «بررسی فرایند «تکرار» در مازندرانی». زبانها و گویشهای ایرانی (ویژه نامه نامه فرهنگستان) (۷): ۱۶۶.
  6. گیلوری، حمزه؛ شاه‌حسینی، خالق (۱۳۹۷). فرهنگ واژگان گویش الیکایی. نشر حبله رود. ص. ۳.
  7. «جشنواره گویش الیکایی در آرادان».
  8. گیلوری، حمزه؛ شاه‌حسینی، خالق (۱۳۹۷). فرهنگ واژگان گویش الیکایی. نشر حبله رود. ص. ۲.
  9. پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسه ی گویش های سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۵۷۲.
  10. موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۲۰۳۵.
  11. موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
  12. پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسه ی گویش های سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۵۷۰.
  13. پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسه ی گویش های سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۵۷۳–۵۷۲.
  14. موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
  15. موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
  16. موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
  17. شاه حسینی، علیرضا (۱۳۹۴). ادبیات عامیانه ایل الیکایی (مثل‌ها، کنایات، تشبیهات و ترانه‌ها). نشر حبله رود. ص. ۱۹–۵۱.

پیوند به بیرون
معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.