گویش‌های استان فارس

گویش‌های منطقهٔ فارس مجموعه‌ای از گویش‌ها هستند که در روستاهایی از منطقهٔ فارس بدانها صحبت می‌شود. منطقهٔ فارس که شامل استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، کهگیلویه بویراحمد و بخشی از خوزستان بوده‌است را خاستگاه زبان فارسی می‌دانند. این گویش‌ها اگرچه همه (بجز چند مورد) از شاخهٔ زبانهای ایرانی‌تبار هستند اما در پاره‌ای حالات صرفی و اصطلاحات با فارسی رایج در استان فارس متفاوت بوده و حتی شیوه‌های صرفی پارسی میانه را در خود نگاهداشته‌اند.[1][2][3][4][5][6]:

دسته بندی‌ها

گویش‌های استان فارس را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

گویش‌های تاجیکی، لری، فارسی (غیرارگاتیو)

گویش‌های پهلوی

گویش‌های پهلوی گویش‌هایی هستند که پهلوی‌اند و هنوز حالت پارسی میانه را در خود حفظ کرده‌اند. مهمترین ویژگی آنها داشتن حالت کنایی و اسپلیت ارگاتیو است و مانند صرف فعل پهلوی ساسانی هنوز شناسه‌های صرفی پیش از فعل قرار می‌گیرند. گاهی ریشه فعلی هم مانند دیگر زبانهای ایرانی نسبت به پارسی معیار متفاوت است. هر چند تفاوتهایی در فعل‌ها و گاهی در اسم‌ها هست، اشتراکات بسیاری با پارسی معیار دارند. این گویش‌ها در استان فارس و منطقهٔ دشتی (حد واسط بین لارستانی و لهجه‌های جنوبی پارسی) در بوشهر و بهبهان در خوزستان و روستاهای معدودی در کهگیلویه بویر احمد و استان هرمزگان به جز شرق استان که زبان بلوچی کاربرد دارد رایج است. برای برخی از این زبان‌ها از جمله گویش‌های لارستانی و گویش‌های نزدیک به آن شناسه‌های غیرارگاتیو برای فعل‌های لازم نیز نسبت به پارسی معیار متفاوت است. عمدهٔ متکلمان گویش‌های پهلوی در استان فارس در روستاهای منطقهٔ کوهمرهٔ ارژن و دشتک مرودشت و روستاهای اطراف کازرون و بیشاپور و منطقهٔ لارستان بسر می‌برند. زبان شیرازی قدیم و کازرونی قدیم که حافظ و سعدی به آنها شعرهایی دارند نیز به گونه‌ای از همین گویش است که مانند زبان فارسی باقیماندهٔ زبان پهلوی جنوبی (منظور پارسی میانه است یا گویش‌های جنوبی پارسی میانه) می‌باشد.[2][7] این حالت در پهلوی نیز رایج بوده‌است. برای نمونه مثلاً در اینگونه گویش‌ها برای گفتن مفهوم «مگر خوردی؟» می‌گویند: «مگرت خورد؟» و واک «ت» در این عبارت شناسهٔ دوم شخص مفرد است که پیش از بن فعل «خورد» آمده یا به خود بن می‌چسبد یا به کلمه‌های پیش از آن متصل می‌گردد. در کتاب پهلوی شکند گمانیک ویچار در درسیزدهم بند سی و سوم اینگونه می‌آید: «مگرت از آن درخت دانشنی‌ام گفت کو مخورید خورد؟» ترجمهٔ فارسی امروزی این جمله می‌شود: «مگر از آن درخت دانشی که «گفتم نخورید» خوردی؟» در این عبارت پارسی میانه «ت» در مگرت شناسهٔ فعل خورد در پایان جمله‌است و و «ام» شناسهٔ فعل گفت که در کل (ام گفت) می‌شود: گفتم.

گویش‌های شمال غربی

گویش‌های شمال غربی: که شامل سه گویش سیوندی و کوروشی و عبدویی می‌باشد، که هرسه از خانوادهٔ زبانهای شمال غربی هستند. زبان سیوندی زبان روستای سیوند در مجاورت پاسارگاد است که زبانی بسیار قدیمی می‌نماید و شباهت‌هایی میان آن و زبان مادی وجود دارد. زبان کروشی گویشی بلوچی است و گویش عبدویی و گویش کرونی که در اطراف کازرون رواج دارد نیز از شاخه کردی است.

نمونه

گویش‌های فارسی - تاجیکی

گویش گزاره[3][4][5][6]
EnglishEveryone who saw me greeted me.
فارسیhar ke marâ did, be man salâm kard
فارسی معیارhar ki mano did,be man salâm kard
فارسی آبادانیhar ki mo'ne did , be mo selâm kerd
فارسی شیرازیhar ki moy midid,azom selam mikerd
گویش کرونیhar ka me-ni di, va me salâm kerd.
تاجیکی کلانیhar k̂i may di, salâm ike
لری کلانیhar ka mo midi, salâm ike
لری ممسنیhar k̂e me na di, vam salâm k̂e
بلیانیhar k̂e mo di, salâm-am ke
حیاتیhar k̂i mo-na dið, salâm-om kerd
لردارنگانیhar k̂i mo-na dið, az mo salâm kerd
دژگاهی(گوری)har k̂a mo dið, salam kerd
ریچیhar k̂e mo-na di, salâm-am k̂-e
دژگاهیhar ke mo miði, salâm-am mik̂e
زخرویه‌ایhar ke mo dið, salâm-om k̂erd

گویش‌های پهلوی
گویش گزاره
گویش دوانیhar k̂i-š ma di-š, salâm k̂e
بهبهانیhar kiš miditam, a mey salâm mike/har ke mây di, vešâmey salâm mike/har kiš ma di, vešâmeney salâm ke/ har kiš me di, a mey salâm ke/ har ki meš di, vešâmey salâm ke.
دهله‌ایhar k̂iš ma di, eš salâm ama k̂e
کنده‌ایhar k̂i om dið-eyi, salâm kârd-ey
کوزرگیhar k̂i me-š di, salâm oš k̂e
ماسرمیhar k̂a me eš- di, salâm-ša k̂erda
بیروکانیhar k̂i seyl-em eš ki, salâm-eš ki
دادنجانیhar k̂i ma-š di, salâm-eš ki
مهبودیhar k̂i ke ma-š di, salâm-eš ke
بنافیhar k̂i eš ma di eš, salâm-am k̂e
پاپونیhar k̂i mo-š di, salâm-eš k̂e
دوسیرانیhar k̂i mo oš di, salâm-oš a mo k̂e
سمغانیhar k̂i mo-š di, salâm-eš k̂e
گاوکشکیhar k̂e-â midim, salâm na-šk̂e
مسقانیhar k̂e ma eš di, salâm-eš k̂e
نودانیhar k̂i mo-š di, salâm-eš ke
اسیریhar ke mo-š di, salâm-om oš-ke
اهله‌ایhar ke mo-š di, salâm-om oš-ke
خنجیhar ka mo-š di, salâm-oš kerd-om
گراشیhar ke mo-š di, salâm-e mo-š ke
کلاتیhar-ka-š ded-om, salâm-oš kerd-om
کاریانیhar ke mo-š di, salâm-oš ke
شورابیhar ke me oš-di, salâm-eš ke

گویش‌های منفرد شمال غربی
گویش گزاره
گویش کوروشیhar k̂a man-a didi, ba man salâm iko
سیوندیhar kâmišâ merâ diyešâ avinim wâtešâ salâm
گویش عبدوییhar k̂asi k̂e may di, selâm-i k̂e
گویش دشتیhar k̂i-š mo di, eš selâm-om k̂e

پانویس
  1. Skjaervo, Prods Oktor (2006-10-25), "IRAN vi, continued", Columbia University, New York More than one of |کتاب= and |عنوان= specified (help) Retrieved on 2009-04-08.
  2. SWindfuhr, Gernot, "FARROḴZĀD,FORŪḠ-ZAMĀN", Columbia University, New York More than one of |کتاب= and |عنوان= specified (help) Retrieved on 2009-04-08.
  3. Salami, A., 1383 AP / 2004 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). First Volume, فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-32-X (فارسی)
  4. Salami, A., 1384 AP / 2005 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Second Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-39-7 (فارسی)
  5. Salami, A., 1385 AP / 2006 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Third Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-54-0 (فارسی)
  6. Salami, A., 1386 AP / 2007 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Forth Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 978-964-7531-73-3 (فارسی)
  7. Payne, ‎J.R. (1987), The World's Major Languages, به کوشش Bernard Comrie., Oxford: Oxford University Press, p. ۵۱۴, ISBN 978-0-19-506511-4
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.