زبان اچمی

اَچُمی[4][5][6][7][8][9][10] لارستانی، لاری یا خودمونی زبان مردم اچمی ساکن در جنوب فارس، غرب هرمزگان و شرق بوشهر است.[11][12][13] این زبان همچنین در میان جوامع مهاجر ایرانی کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز رواج دارد.[14] اچمی زبان غالب شهرستان‌های لارستان، خنج، گراش و اوز در فارس و شهرستان بستک در هرمزگان است. این زبان به جامانده پارسی میانه است و دستور زبان خاص خود را دارد.[15][16]

اچمی
لارستانی، لاری، خودمونی
زبان بومی درایران، قطر، بحرین، امارات متحده عربی، کویت و عمان
منطقهفارس، هرمزگان و بوشهر
شمار گویشوران
۲۰۰٬۰۰۰  (۲۰۱۴)[1]
الفبای فارسی[2]
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹lrl
گلاتولوگlari1253[3]

امروزه زبان اچمی به خاطر تفاوت‌های زیادش با زبان پارسی معیار به عنوان یک زبانِ مستقل از شاخهٔ زبان‌های ایرانی‌تبار جنوب غربی قلمداد می‌شود. گویش‌های زبان اچمی همانند فارسی و لری نواده پارسی میانه محسوب می‌شوند. این زبان به خاطر نگه داشتن واژگان بسیاری از پارسی میانه، از فارسی نو خالص‌تر است و حتی هنوز ارتباط نزدیکی با پارسی باستان دارد.[17]

نام

زبان اچمی دارای نام‌های بسیاری است. افزودن بر اچمی، از این زبان با نام‌هایی همچون لارستانی، لاری، گرمسیری و خودمونی یاد می‌شود. دو دیدگاه اصلی پیرامون واژه اچم وجود دارد:

  1. این واژه برآمده از آمیخته الف و چم است؛ چم در زبان پهلوی به معنی مفهوم و درون‌مایه است.[18][19] برابر دستور زبان اچمی مجموع این آمیخته یعنی بامعنا، بامفهوم و آشکار.
  2. این واژه همریشه با واژه عجمی است.[20]گرچه در زبان عربی واژه عجم در معنای هسته و درون نیز آمده‌است.[21][22]

پراکندگی جغرافیایی

بیشتر ساکنان جنوبی استان فارس و غرب هرمزگان شامل شهرستان‌های لارستان، گراش، بستک، اوز و خنج بدین زبان سخن می‌گویند. اچمی در شهرها و روستاهای لار، گراش، اوز، خنج، بستک، خور، لطیفی، جناح، ارد، جویم، بنارویه، شرفویه، دهتل، دهفیش، بیدشهر، بست قلات، بیغرد، کوره، لاغران و کاریان، احمدمحمودی، بلغان، چاه طوس، و بخش‌هایی از بریز، دهکویه، بندرلنگه، گاوبندی (پارسیان)، بندر خمیر، رویدر، بردستان، نهند، کوهیج، گلار و… رایج است.

واج‌شناسی

واکه‌ها

اچمی دارای ۱۰ واکه ساده است که از این نظر با فارسی تفاوت چشمگیری دارد. واکه‌های ساده اچمی a، ā، e، ē، o، ō، u، ū، I و Ī هستند. ۴ واکه مرکب ey، ow، oy و ay نیز در اچمی یافت می‌شوند.[23]

همخوان‌ها

همخوان‌های اچمی همانند فارسی است با این تفاوت که واج /h/ در این زبان وجود ندارد و افزون بر واج /v/، واج /w/ هم در آن یافت می‌شود.[23]

همخوان‌های اچمی
لبی لثوی پساکامی کامی نرم‌کامی زبانکی چاکنایی
خیشومی م mن n
انسدادی واک‌دار ب bد dگ gق q
بی‌واک پ pت tک kء ʔ
انسایشی واک‌دار ج d͡ʒ
بی‌واک چ t͡ʃ
سایشی واک‌دار و vز zژ ʒ
بی‌واک ف fس sش ʃخ x
لرزشی ر r
ناسوده و wل lی j

لهجه‌ها

زبان اچمی دارای چندین لهجه است.[24] تفاوت این لهجه‌ها بیشتر در تلفظ واژگان است.[25] برای نمونه «رفتم» در برخی از مناطق رفتُم و در برخی دیگر چِدُم تلفظ می‌شود. لاری، گراشی، خنجی، اوزی، بستکی، کوخردی، بیدشهری و بیخویه‌ای از مهم‌ترین لهجه‌های اچمی هستند.

عمده کلماتی که در لهجه‌های اچمی به کار برده می‌شود، بر اساس مناطق مختلف دارای تلفظ‌های متفاوت می‌باشد. مثلاً در برخی روستاها و شهرها به اول افعال حرکت اَ و برخی با حرکت اُ و دیگر مکانها با صدای اِ تلفظ می‌گردد. حال ممکن است این اصوات در پایان یا میانه‌های یک کلمه نیز وجود داشته باشد. برای مثال همین کلمه اچم را می‌توان به صورتهای زیر مشاهده نمود: اَچَم، اَچُم، اُچَم، اُچُم، اَچِم یا در برخی موارد ممکن است تلفظ برخی از حروف نیز تغییر یابد مانند: اَشِم یا اَشَم که همان معنی برویم را می‌دهد.

یکی از خواص زبان اچمی دارا بودن یک صدا در برخی گویش‌های آن است. این تلفظ میانه گ و ن می‌باشد که به صورت غنه (تلفظی در ادای کلمات عربی) ادا می‌گردد. در گویش بیدشهری حرف-ُ-در کلمه اَچُم به صورت اَچام تلفظ می‌شود که حرف ا بینُ و آ بیان می‌گردد.

عمدهٔ این گویش‌ها مربوط به ایالت ایراهستان قدیم بوده‌است. این گویش‌ها در جای‌جای منطقه جنوب به شکل‌های متنوعی خود را نشان داده و نمود کرده‌است که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. زبان اچمی لهجه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد که در بسیاری از مناطقی که به این گویش صحبت می‌کنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار می‌برند. این کلمات در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای هندی، انگلیسی، پرتغالی و عربی است که به علت مراودات گستردهٔ مردم این مناطق با کشورهای مختلف شکل گرفته‌است. گویش لاری به علت حضور تاریخی یهودیان دارای پیچ و خم‌های زبان عبری نیز هست.

پژوهش‌ها

احمد اقتداری و لطفعلی خنجی بر دستور این زبان پژوهش‌های مبسوطی انجام داده‌اند.[26] امیرحسین خنجی نیز در پژوهشی مجموعۀ واژگان، متون نثر و نظم و دستور زبان لارستانی را گرد آوردی و بازشناسی کرده است. [27] همچنین ما لچانوا، زبان‌شناس معاصر روس، عقیده دارد که کومزاری نیز یکی از لهجه‌های اچمی است.[28]

منابع
  1. "larestani". EveryTongue. 22 March 2014. Retrieved March 22, 2014.
  2. "Ethnologue report for language code: lrl". Ethnologue.
  3. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Larestani". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  4. «زبان ابزارحفظ و توسعه میراث ملموس وناملموس».
  5. «بستک شهر فرهنگ و ادب».
  6. «لارستان شهر آفتاب شهر دوستی‌ها».
  7. «تابناک».
  8. «یادواره عارف نابینای خنجی در خنج برگزار شد».
  9. «تجارت نیوز».
  10. «شبکه اطلاع‌رسانی دانا».
  11. «مردم استان بوشهر دارای چه زبان و گویش‌هایی هستند؟».
  12. «تارنمای استانداری بوشهر». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۸ مارس ۲۰۲۱.
  13. «تارنمای دادگستری کل استان بوشهر».
  14. Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern
  15. Anonby, E. J. 2003b. Update on Luri: How many languages? Journal of the Royal Asiatic Society 13.2:171–197.
  16. Ethnologue report for language code: lrl
  17. D. N. Mackenzie, R. E. Emmerick, Dieter Weber (1991) "Corolla iranica", 1991, Published by P. Lang, ISBN 3-631-43589-4, 9783631435892
  18. برهان قاطع، تبریزی، محمدحسین بن خلف، چ معین، امیرکبیر۱۳۵۷، سات ۶۵۷.
  19. فرهنگ کوچک زبان پهلوی، مکنزی، دیویدنیل، پیرامون واژه [cheim].
  20. «فرهنگ واژگان زبان عربی کنونی».
  21. منتهی الارب فی لغه العرب، صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم (به فارسی و عربی).
  22. المغرب فی ترتیب المعرب، مطرزی، ناصر بن عبدالسید(مطرزی خوارزمی) (به عربی).
  23. لیلا دیانت. «فرایند همگونی در زبان لاری» (PDF). دوفصلنامه زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی دانشگاه شیراز.
  24. Rahimi, Ali; Tayebeh Mansoori (2016). "A Study of Personal Pronouns of Achomi Language as an Endangered Iranian Language". doi:10.13140/RG.2.1.1342.0566.
  25. "ICEHM: International Centre of Economics, Humanities and Management" (PDF). icehm.org. doi:10.15242/icehm.ed0115115. Retrieved 2020-12-10.
  26. دارالحدیث، موسسه علمی فرهنگی. «نگرش تفصیلی بر زبان لارستانی و گویش خنجی (خنجی لطفعلی)». کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی (ع). بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۸-۳۱.
  27. وب‌سایت ویستا نیوز. «گویش لارستانی: واژه‌نامه، متن‌های نثر و نظم، دستور زبان، تلاشی برای بازشناسی یک گویش کهن ایرانی». Vista News Hub.
  28. Moridi, Behzad (2009). "The Dialects of Lar (The State of Research)". Iran and the Caucasus. Brill Academic Publishers. 13 (2): 335–340. doi:10.1163/157338410x12625876281389. Retrieved 2015-08-31.‌
  • فرهنگ فولکلور مناطق جنوبی ایران، فرید ج. محقق فرهنگهای بومی
  • بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی
  • حبیبی، احمد. (ادبیات فولکلور جنوب) نشر قلم، قم، انتشار ۱۳۷۸ خورشیدی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.