خلیل‌آباد (خراسان رضوی)

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۲٬۷۵۱ نفر (در ۴٬۰۹۴ خانوار) بوده‌است.[3]

حدودا ۲۵۰ سال قبل خلیل خان فرزند جلیل بیگ از خاندان عرب میش مست قلعه‌ای به نام خودش بنا نهاد که بعدها خلیل‌آباد نام گرفت اما نام تاریخی این سرزمین، خارزنج است که در کتب تاریخی و معتبر از آن بسیار نام برده شده‌است. شهر خارزنج در ناحیه شمالی شهر خلیل‌آباد فعلی واقع شده بود که در اثر زمین لرزه تخریب و ساکنانش در دشتهای جنوبی پراکنده و اقدام به ساخت آبادی‌های متعدد نمودند، سرانجام به دلیل وجود ناامنی‌های حاصل از حمله افغان‌ها و ترکمن‌ها اقدام به ساخت قلعه معروف خلیل‌آباد نمودند و خلیل‌آباد مرکزیت یافت و بدین ترتیب مردم با این منطقه انس گرفته و هر روز بر جمعیت آن افزوده که در نهایت در سال ۱۳۴۳ به شهر و در سال ۱۳۸۲ به شهرستان تبدیل شد. براساس کتب تاریخی، پیشینه شهرستان به دوران زرتشت بر می‌گردد، به‌طوری‌که آثار و ابنیه زرتشتیان در اطراف شهرستان به چشم می‌خورد. اما رونق علمی وفرهنگی آن به قرون سوم و چهارم هجری که به نام خارزنج معروف بوده بازمی‌گردد.

از معروف‌ترین علما و بزرگان خارزنج می‌توان به احمد بن محمد خارزنجی صاحب کتاب تکلمه در لغت و یوسف بن حسن خارزنجی از فضلای زمان خود اشاره کرد. از دیگر شخصیت‌های تاریخی این شهرستان عمیدالملک کندری وزیر دربار طغرل بیک است.

از لحاظ اقتصادی شهرستان خلیل‌آباد بر پایه کشاورزی، دامپروری و صنایع دستی استوار است و سطح زیر کشت باغات انگور، انار و پسته در شهرستان ۷۹۸۳ هکتار و سایر محصولات کشاورزی شامل زیره، پنبه، جو، گندم و ۰۰۰، ۴۳۵۰ هکتار می‌باشد. انگور خلیل‌آباد در سطح کشور به لحاظ کیفیت رتبه نخست و از بعد کیمت رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. مهمترین معادن شهرستان معدن سنگ آهن، جیوه، مس، کائولن، گچ و آهک می‌باشد.

تقسیمات شهرستان خلیل‌آباد در سال ۲۰۲۱

شهرستان خلیل‌آباد در موقعیت جغرافیایی شرق کشور، غرب ناحیه مرکزی استان خراسان قرار گرفته و محدود است از:

شمال به شهرستان کوهسرخ

جنوب به شهرستان بجستان

شرق به شهرستان کاشمر

غرب به شهرستان بردسکن

جنوب شرقی به شهرستان مه ولات محدود می‌باشد.

این شهرستان از دو بخش «مرکزی» به مرکزیت خلیل‌آباد و بخش ششطراز به مرکزیت کندر تشکیل شده‌است. مساحت شهرستان ۵/۱۷۶۷ کیلومتر مربع می‌باشد. جمعیت شهرستان برطبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن (سال۱۳۸۵) ۴۵۰۰۸ نفر می‌باشد. تراکم جمعیت شهرستان ۸/۲۸ نفر در هر کیلومتر مربع می‌باشد. شهر خلیل‌آباد در ۵۸ درجه و ۱۷ دقیقه طول شرق نصف‌النهار مبدأ و ۳۵ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی از خط استوا در ارتفاع ۹۷۵ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است.[4]

آب وهوای حاکم بر منطقه بری و خشک است. زمستانها معتدل و تابستانهای گرم و خشک را دارد حد اکثر مطلق درجه حرارت ۴۵ درجه و حداقل ۱۶ درجه زیر صفر می‌باشد این اختلاف ۶۱ درجه‌ای که در کویر نمک به بیش از این نیز می‌رسد نشان دهنده طبیعت غالب کویری منطقه خلیل‌آباد می‌باشد. بارندگی منطقه به دلیل آب وهوای گرم چندان زیاد نیست و متوسط ۱۵ ساله آن در ایستگاه هواشناسی کاشمر رقم ۱۷۹ میلی‌متر را نشان می‌دهد و همین میزان اندک بارش از انضباط و یک‌نواختی برخوردار نبوده و دارای نوسانات زیادی می‌باشد. بادهای شهرستان بر سه نوع باد می‌باشد نوع اول بادهایی که در فصول سرد سال می‌وزند که از قسمت شمال وزیده و سرد می‌باشند، دوم بادهای که از سمت شرق می‌وزند و به اعتقاد مردم محلی بارانزا می‌باشند حال آنکه بادهای بارانزا از سوی شمال غربی می‌وزند، سوم تف بادها که در تابستان از طرف جنوب منطقه کویری به شمال می‌وزند که سوزان است و همراه خود گرد و غبار و ماسه روی مزارع می‌پراکند. منبع آب منطقه ۱- منابع آب سطحی که در شمال به دلیل کوهستانی بودن و ضخامت سفره‌های آب چندان زیاد نیست و به صورت سیلاب بهاره وجود دارند، در ناحیه غرب شهرستان خلیل‌آباد مسیر رود خانه دائمی به نام کال ششطراز می‌باشد که پس از عبور از مناطق کوهستانی در شمال روستای ایرج آباد وارد دشت کاشمر می‌شود. رود خانه ششطراز بزرگتریت رود خانه منطقه است و کیفیت آب این رود خانه برای مصرف آب شرب و کشاورزی مناسب است. ۲-منابع آب زیرزمینی که در حال حاضر توسط ۲۶۱ حلقه چاه عمیق و یک رشته قنات جهت کشاورزی و شرب تخلیه می‌گردد.[4]

با توجه به باران کم و نامنظم و تبخیر زیاد، به ویژه در مناطق جنوبی شهرستان پوشش گیاهی مستعدی در این ناحیه وجود ندارد. در این ناحیه تنها گیاهانی می‌توانند رشد کنند که در مقابل گرما و خشکی مقاوم بوده و با شرایط طبیعی منطقه مناسب و سازگار باشند؛ و این گیاهان با فاصله می‌باشند که می‌توان به پسته وحشی یا بنه اشاره کرد. در این منطقه به علت فوق گیاهان بایستی دارای دو ویژگی باشند. اولاً ریشه در عمیق داشته باشند. دوماً برگهایی داشته باشند که بتوانند جلوی تبخیر را بگیرند. پوشش گیاهی شهرستان در شمال به صورت کوهستانی و دارای درختان و درختچه‌های کوهپایه‌ای نظیر سرو، بادام، چنار، و درختان میوه و در مرکز ناحیه جلگه‌ای که بشتر به کشاورزی اختصاص دارد و در جنوب ناحیه کویری شهرستان که بیش از ۷۰٪ وسعت شهرستان را در اختیار دارد بعلت بارندگی کم و خشکی هوا و خاک کویری دارای گیاهانی از نوع اسپند، شور، خارشتر، و درختان گز و قیچ می‌باشد در قسمت جنوب غربی که قسمتی از کویر نمک در آن واقع است به گیاهان خاص مناطق کویری برمی‌خوریم.[4]

• مزار امامزاده هادی شوراب
• مزار امامزاده قاسم ارغا
• مزار میرآباد
• مزار بی بی حور و بی بی نور جابوز
• مزار و انبارخانه مهدی‌آباد
• مسجد جامع خلیل‌آباد
• قدمگاه حضرت علی
• آبگرم معدنی خلیل‌آباد و مسیر رودخانه خارزنج و تفرجگاه‌هایی که در این مسیر قرار گرفته‌است
• هفت آسیاب (آسیاب آبی) در مسیر رودخانه خارزنج
• منازل قدیمی در مرکز شهرستان و روستاهای اطراف
• قلعه کندر
• قلعه خان سعدالدین
• یخدان گلی
• قلعه بزنجرد
• حمام قدیمی خلیل‌آباد (حمام آقا)
• حوض ۴۰ پایه کندر
• حوض انبارهای خلیل‌آباد و روستاها
• باغ رئیسی

شبکه بهداشت و درمان خلیل آباد