مرتضی انصاری

مرتضی انصاری[11] با نام کامل مرتضی انصاری شوشتری[12][13][14][15] [16] [17] [18][19] و در متون عربی مرتضی الأنصاري التستري [20][21][22][23] [24][25] [26][27][28] (زادهٔ سال ۱۲۱۴ قمری – درگذشتهٔ سال ۱۲۸۱ قمری) معروف به شیخ انصاری و ملقب به شیخ اعظم و خاتم الفقهاء و المجتهدین از فقها و مراجع تقلید معروف شیعه بود. وی در نسخه خطی کتاب فرائدالاصول خود را مرتضی الانصاری التستری (به فارسی: مرتضی انصاری شوشتری) نامیده است.[29] وی بعد از درگذشت محمدحسن نجفی (مشهور به صاحب جواهر) مرجعیت عامه شیعیان را بر عهده گرفت.[30][31][32][33][34] مرتضی انصاری را به‌دلیل آثار وی در زمینهٔ علوم اصول و فقه «خاتم الفقهاء و المجتهدین» (به معنی پایان‌دهنده و تکمیل‌کننده فقاهت) لقب داده‌اند.[35][36]

مرتضی انصاری شوشتری
شناسنامه
نام کاملمرتضی انصاری شوشتری [1][2][3] [4][5][6][7][8]
لقبشیخ اعظم
خاتم الفقهاء والمجتهدین
تاریخ تولد۱۲۱۴ ه‍. ق
زادگاهدزفول[9] ایران
محل تحصیلدزفول، نجف، کربلا، کاشان
محل زندگیدزفول، شوشتر، نجف، کربلا، کاشان، بروجرد، مشهد، تهران [10]
تاریخ مرگ۱۲۸۱ ه‍. ق
مدفنحرم علی بن ابیطالب
اطلاعات آموزشی
شاگردانمیرزا محمدحسن شیرازی
سید محمدهاشم خوانساری
جعفر شوشتری
میرزا حبیب‌الله رشتی
سید حسین کوه‌کمری تبریزی
ملا باقر شوشتری
سید ابوالقاسم موسوی خوانساری
سید محمدحسین شهرستانی
محمدحسن ممقانی
محمدکاظم خراسانی
ملا حسینقلی همدانی
میرزا حسین خلیلی تهرانی
و…
تالیفاتکتاب فرائد الاصول (رسائل)
کتاب المکاسب
کتاب الصلاة
کتاب الطهارة
رساله‌ای در تقیه
رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن
رساله‌ای در قضا میت
رساله‌ای در مواسعه و مضایقه
رساله‌ای در عدالت
رساله‌ای در مصاهره
رساله‌ای در ملک اقرار
و…
دستخط منسوب به مرتضی انصاری، خط مربوط به قرن ۱۳ قمری

انصاری از اساتید سرشناس، دروس حوزوی را فراگرفت و شاگردان وی نیز از روحانیون معروف دوران خود بوده‌اند که از آن‌ها می‌توان به میرزای شیرازی (صاحب فتوای تحریم تنباکو) و سید جمال‌الدین اسدآبادی نام برد.[37]

انصاری از معماران و نظریه‌پردازان مبحث ولایت فقیه بوده‌است.[38]

نسخه خطی کتاب فرائدالاصول که نام نویسنده مرتضی الانصاری التستری (مرتضی انصاری شوشتری) ذکر شده است.[39]

زندگی‌نامه

تولد و کودکی

او در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۴ ه‍. ق، در روز غدیر، در دزفول به دنیا آمد. والدینش به مناسبت روز تولد، او را مرتضی نامیدند. از دوران کودکی قرآن و معارف اسلامی را فراگرفت. پس از خواندن قرآن و ادبیات عرب به خواندن فقه و اصول پرداخت و در این دو رشته، در جوانی به درجه اجتهاد رسید.[40][41][42]

نسب

نسب مرتضی انصاری به جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه محمد، پیامبر اسلام می‌رسد. نذیر پسر جابر بن عبدالله انصاری در جنگ شوشتر شرکت داشت و پس از این جنگ در شوشتر ساکن شده بود.[43] مرتضی فرزند محمد امین بن شمس الدین بن احمد بن نورالدین بن محمد صادق شوشتری است. [44][45][46][47][48][49]

پدرش محمد امین (درگذشته ۱۲۴۸) از مبلغین اسلام و مادرش (درگذشته ۱۲۷۹ ه‍. ق) دختر یکی از علمای عصر خود بوده‌است. ادعا شده مادر مرتضی انصاری قبل از تولد وی، شبی جعفر صادق، امام ششم شیعیان را در عالم رؤیا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را و عطای قرآن را به فرزندی صالح و بلندمرتبه تعبیر کردند.[50]

تحصیلات

مرتضی ادبیات عرب و مقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول گذراند و فقه و اصول و دوره سطح را نزد شیخ حسین انصاری آموخت. او در سال ۱۲۳۲ در بیست سالگی به همراه پدرش به عتبات (کربلا و نجف) سفر کرد. شیخ مرتضی چهار سال از درس سید مجاهد و شریف العلماء و دیگران استفاده کرد. وی هنگام محاصرهٔ کربلا توسط دولت عثمانی به کاظمین و سپس به شوشتر رفت. او پس از دو سال مجدداً به عراق رفت و در نجف سکنی گزید. [51]

بازگشت به ایران

در سال ۱۲۴۰ عازم مشهد شد. او در این مسافرت، از حوزه‌های علمیه بروجرد، اصفهان و کاشان نیز دیدن کرد و در برخی از آن حوزه‌ها مدتی اقامت گزید و در کاشان حدود ۴ سال نزد ملا احمد نراقی درس آموخت.

مرتضی پس از ۴ سال اقامت در کاشان به اتفاق برادرش منصور به مشهد رفت. پس از زیارت و ۴ ماه اقامت در آنجا، به تهران رفت و مدتی نیز در آنجا مقیم بود. پس از شش سال مسافرت به دزفول بازگشت و چند سالی در آنجا اقامت گزید.[52]

پس از مدتی در سال ۱۲۴۹ عازم نجف شد و به تدریس در حوزه آن دیار مشغول شد.[53]

مرجعیت

از سال ۱۲۶۲ مرجعیت عامه به محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر منتقل شد. در سال ۱۲۶۶ او در لحظات آخر عمرش در جمع علمای شیعه خطاب به مرتضی انصاری گفت:[54]

«هذا مرجعکم من بعدی: این مرجع شما بعد از من است»

و پس از درگذشتش، مرتضی انصاری مرجعیت عام شیعه را یافت.

انصاری پس از علی کاشف الغطا، برادرش حسن کاشف الغطا و همچنین صاحب جواهر، ریاست و اداره حوزه علمیه نجف را از سال ۱۲۶۶ تا ۱۲۸۱ به مدت ۱۵ سال به عهده داشت و شیعیان جهان از وی تقلید می‌کردند.

مرتضی انصاری به همراهی میرزا حبیب‌الله رشتی، صاحب جواهر، میرزای شیرازی، حسین محدث نوری، شیخ فضل‌الله نوری، میرزاحسن آشتیانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، سید جمال الدین اسدآبادی، محمدتقی نجفی اصفهانی، محمدحسین نائینی، علی لنکرانی، حسن آقا مجتهد تبریزی، محمد خمامی رشتی، رستم‌آبادی، سید احمد طباطبایی، قربانعلی زنجانی، محمد آملی، عبدالنبی نوری، عبدالکریم حائری، سید حسین قاضی طباطبایی تبریزی، سید علی اکبر فال اسیری، محمد بروجردی، میرزا لطف‌الله، نورالله مجتهد عراقی، علی اکبر مجتهد، سید علی قطب نخجوانی، محمد علی پیشنماز، جمال الدین لافجه‌ای، عبدالکریم حائری یزدی، علی اکبر طالقانی و برخی دیگر از بنیانگذاران عصر اول احیای روشنفکری، نواندیشی و خردگرایی مذهب شیعه و شکل دهندگان جنبش مشروعه در قرن ۱۲ هجری-قمری بودند.

استادان

انصاری از درس استادان متعددی بهره جسته‌است که نام چند تن از آنان چنین است:

شاگردان

نزد او شاگردان زیادی که شمار آن‌ها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر در کتب رجالی و تاریخی ثبت کرده‌اند، تربیت یافتند. در میان آنان اشخاص سرشناسی قرار داشتند که از آن جمله‌اند:

آثار
  • کتاب رسائل (در علم اصول فقه) معروف به فرائد الاصول
  • کتاب المکاسب (در خصوص مسائل کسب و تجارت)
  • کتاب الصلاة (در مورد مسائل نماز)
  • کتاب الطهارة
  • رساله‌ای در تقیه
  • رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن
  • رساله‌ای در قضا میت
  • رساله‌ای در مواسعه و مضایقه
  • رساله‌ای در عدالت
  • رساله‌ای در مصاهره
  • رساله‌ای در ملک اقرار
  • رساله‌ای در تبیین قاعده لاضرر و لاضرار
  • رساله‌ای در خمس
  • رساله‌ای در زکات
  • رساله‌ای در خلل صلوة
  • رساله‌ای در ارث
  • رساله‌ای در تیمم
  • رساله‌ای در قاعده تسامح
  • رساله‌ای در باب حجیت اخبار
  • رساله‌ای در قرعه
  • رساله‌ای در متعه
  • رساله‌ای در تقلید
  • رساله‌ای در قطع و جزم
  • رساله‌ای در ظن
  • رساله‌ای در اصالة البرائه
  • رساله‌ای در مناسک حج
  • حاشیه‌ای بر مبحث استصحاب
  • حاشیه‌ای بر نجاة العباد (رساله عملیه)
  • کتابی در علم رجال (از وجیزه علامه مجلسی بزرگتر است)
  • تألیفی در اصول الفقه
  • حواشی بر عوائد نراقی
  • حاشیه‌ای بر بغیة الطالب
  • اثبات التسامح فی ادلة السنن
  • التعادل و التراجیح
  • رساله‌ای در تقیه
  • رساله‌ای در التیمم الاستدلالی
  • رساله‌ای در خمس

خانواده و فرزندان

شیخ مرتضی انصاری شوشتری فرزند محمدامین بود و دو عمو به نامهای محمود و احمد داشت. وی دارای سه همسر و سه دختر بود. از هر همسر شیخ انصاری یک فرزند دختر به دنیا آمد. اولین همسر او دختر شیخ حسین انصاری بود. دومین همسرش دختر میرزا مرتضی مطیعی دزفولی و همسر سومش از اهالی رشت یا اصفهان بوده است.[64] از دامادها و دختران شیخ انصاری فرزندانی در شهرهای مختلف به جای مانده‌است.

تعیین وصی و درگذشت

ارتباط شیخ انصاری و آیت الله سید علی شوشتری آن چنان تنگاتنگ بوده است که عده‌ای نوشته‌اند که این دو در سفر و حضر هرگز از هم جدا نمی‌شده‌اند. از آنجایی که شیخ انصاری فرزند پسر نداشت، سید علی شوشتری را وصی خود قرار داد.[65] شیخ انصاری در ۱۸ جمادی‌الثانی سال ۱۲۸۱ در سن ۶۷ سالگی در نجف درگذشت و در حجره ای متصل به باب قبله حرم علی بن ابیطالب دفن شد و سید علی شوشتری بر پیکر وی اقامه نماز نمود[66][67][68]

پانویس
  1. «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
  2. «لغتنامه دهخدا،مدخل مرتضی انصاری شوشتری». موسسه لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران.
  3. «الوصایا و المواریث، نویسنده: مرتضی انصاری شوشتری». مؤتمر العالمي بمناسبة الذكرى المئوية الثانية لميلاد الشيخ الأنصاري.
  4. «الشیعة فی الاسلام، خمسة من نوابغ الشیعة، نوشته علامه طباطبایی». بيت الكاتب للطباعة والنشر.
  5. «نائينى، ميرزا محمد حسين غروى. منية الطالب في حاشية المكاسب؛ ج‌1، ص: 32». نشر مسجد جمکران.
  6. «کتاب دارالسلام در احوالات حضرت مهدی، نویسنده: محمود بن جعفر عراقی». نشر مسجد جمکران.
  7. «متن کتاب فرائدالاصول تالیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
  8. «ارتحال شیخ "مرتضی انصاری" / ورود روس‌ها به تبریز پس از قیام مشروطه». خبرگزاری تسنیم.
  9. "ANṢĀRĪ, SHAIKH MORTAŻĀ". Encyclopaedia Iranica. Born in Dezfūl
  10. «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری». موسسه دهخدا،دانشگاه تهران.
  11. «دانشنامه ایرانیکا، Morteza Ansari».
  12. «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
  13. «لغتنامه دهخدا، مدخل مرتضی انصاری شوشتری». موسسه لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران.
  14. «الوصایا و المواریث، نویسنده: مرتضی انصاری شوشتری». مؤتمر العالمي بمناسبة الذكرى المئوية الثانية لميلاد الشيخ الأنصاري.
  15. «الشيخ مرتضى الأنصاري التستري.القضاء و الشهادات».
  16. «الشيخ مرتضى الأنصاري التستري.أحكام الخلل في الصلاة. جلد 1 صفحه 1».
  17. «كتب درسى حوزه هاى قديم 5.جلد 10. نشریه حوزه». دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  18. «خميني، سيد روح الله. تقريرات فلسفه. جلد 3 صفحه 345».
  19. «علامه طباطبایی. شيعه در اسلام. جلد 1 صفحه 106».
  20. «الشیعة فی الاسلام، خمسة من نوابغ الشیعة، نوشته علامه طباطبایی». بيت الكاتب للطباعة والنشر.
  21. «کتاب دارالسلام در احوالات حضرت مهدی، نویسنده: محمود بن جعفر عراقی». نشر مسجد جمکران.
  22. «متن کتاب فرائدالاصول تالیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
  23. «الشيخ مرتضى الأنصاري التستري.أحكام الخلل في الصلاة. جلد 1 صفحه 1».
  24. «الشيخ مرتضى الأنصاري التستري.القضاء و الشهادات».
  25. «کتاب درسی پایه هفتم حوزه های علمیه.کتاب فرائدالاصول. نویسنده مرتضی الانصاری التستری (مرتضی انصاری شوشتری)». طلبه یار.
  26. «مطهرى، مرتضى. الإسلام و إيران، عطاء و امتنان.جلد 11 صفحه 425».
  27. «السبحاني، الشيخ جعفر. تذكرة الاَعيان.جلد 1 صفحه 343».
  28. «مقدمه فوائدالاصولیه، نویسنده اصلی: مرتضی انصاری شوشتری، با مقدمه محقق مراغی».
  29. «متن کتاب فرائدالاصول تالیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
  30. «عضو خبرگان رهبری: شیخ مرتضی انصاری از مفاخر جهان اسلام است». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
  31. «همایشی برای بزرگداشت شیخ مرتضی انصاری». مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۸.
  32. «شیخ مرتضی انصاری کیست؟ +عکس». مشرق نیوز. ۲۰۱۹-۰۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
  33. «خاتم الفقهاء و المجتهدین». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
  34. «خمینی، سید روح‌الله. فصل فی مفاد جملة الترکیبیة». دفتر حفظ آثار و اندیشه‌های امام خمینی، پرتال امام خمینی.
  35. «شیخ مرتضی انصاری؛ خاتم فقهاء و مجتهدین». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۴-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۲۵.
  36. «خاتم الفقها لقب چه کسی بود». مشرق نیوز. ۲۰۱۵-۰۴-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
  37. «خاتم الفقهاء و المجتهدین». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
  38. «ولایت فقیه از دیدگاه فقیهان نام‌آور». kayhan.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
  39. «متن کتاب فرائدالاصول تالیف مرتضی الانصاری التستری، از سایت الحسنین». سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
  40. «گلشن ابرار، ص ۳۳۲».
  41. «خبرگزاری فارس - «شیخ انصاری»، عالمی که امام علی (ع) در گوشش سوره حمد خواند». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۳-۰۵-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
  42. «واکاوی ولایت در کلام شیخ انصاری». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۲.
  43. «مقدمه فوائدالاصولیه، نویسنده اصلی: مرتضی انصاری شوشتری، با مقدمه محقق مراغی».
  44. «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
  45. «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری».
  46. فرهنگ فارسی، دکتر معین.
  47. خاتم الفقهاء و المجتهدین ایرنا
  48. رحلت شیخ مرتضی انصاری ( ۱۲۸۱ ق)اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه
  49. زندگینامه شیخ مرتضی انصاری تبیان
  50. «گلشن ابرار، ص ۳۳۱».
  51. «لغتنامه دهخدا، مرتضی انصاری شوشتری». موسسه دهخدا،دانشگاه تهران.
  52. «شیخ مرتضی انصاری». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
  53. اعیان الشیعه ص۴۵۵–۴۵۶
  54. «فقهای نامدار شیعه، ص ۳۴۱ و ۳۴۲».
  55. «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
  56. زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص ۱۷۹.
  57. همان، ص ۱۹۰.
  58. همان، ص ۱۸۲.
  59. همان، ص ۱۹۷.
  60. همان، ص ۱۸۸.
  61. حاشیه بر رسائل شیخ انصاری شیخ فضل‌الله نوری
  62. «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
  63. مجموعه تاریخی فرهنگی مذهبی تخت فولاد- میرزا یحیی مدرس بیدآبادی
  64. «مقدمه شیخ فارس تبریزی بر کتاب التقیه شیخ مرتضی انصاری شوشتری». مکتب الشیعه. 2010-05-09. دریافت‌شده در 09-05-2021. تاریخ وارد شده در |بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  65. «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
  66. وفات شیخ مرتضی انصاری حوزه
  67. «وفات شیخ مرتضی انصاری». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۷.
  68. «دانشنامه عرفان و حکمت». دانشنامه عرفان و حکمت. ۲۰۲۰-۰۵-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.

منابع
  • «شیخ مرتضی انصاری». کتابخانه طهور. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۰۸.
  • رفیعی پور علوی علویجه. سید عباس (۱۳۸۵)، «شیخ انصاری»، گلشن ابرار، نشر معروف، شابک &#۸۲۰۶;۹۶۴-۶۷۳۹-۴۰-۷ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پیوند خارجی در |فصل= وجود دارد (کمک)
  • عقیقی بخشایشی. فقهای نامدار شیعه. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ص ۳۴۱ و ۳۴۲.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.