سید حسین طباطبایی قمی

سید حسین طباطبایی قمی در ۲۶ آذر ۱۲۴۴ (۲۸ رجب ۱۲۸۲ هجری قمری) در قم به دنیا آمد.[5][6]

وی تحصیلات ابتدایی خود را در قم شروع کرد و تا اوان بلوغ در قم به تحصیل مبادرت ورزید و سپس در پی تکمیل تحصیلات راهی تهران شد و درس‌های دوره سطح مانند معالم، قوانین، شرح لمعه، و رسائل و مکاسب را نزد استادان آن حوزه خواند. وی پس از پنج سال تحصیل تهران را به مقصد عراق ترک کرد.

او در ۲۲ سالگی عازم مکه و مدینه شد و در بازگشت، وارد نجف گردید و پس از زیارت، راهی سامرا شد و در جلسه درس میرزای شیرازی شرکت کرد و پس از دو سال اقامت در سال ۱۳۰۶ قمری بار دیگر به تهران بازگشت.[7][8]

وی در حوزه علوم عقلی و عرفان شاگرد میرزا ابوالحسن جلوه، علی مدرس یزدی و میرزا محمود قمی بود و درس فقه و اصول را نزد میرزاحسن آشتیانی و فضل‌الله نوری گذراند. در ۱۳۱۱ قمری برای تکمیل تحصیلات خود به نجف رفت و از محضر میرزا حبیب‌الله رشتی، ملا علی نهاوندی، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی بهره برد. وی تهذیب اخلاق را در محضر سید مرتضی کشمیری و علم حدیث را نزد محدث نوری فرا گرفت. پس از آن به سامرا رفت و نزد میرزا محمدتقی شیرازی عمده تحصیلات خود را به انجام رساند و در نهایت از او اجازه اجتهاد گرفت.[9][10][2]

با توجه به درخواست اهالی مشهد از میرزا محمدتقی شیرازی، وی سید حسین طباطبایی قمی را مناسب دانسته و سفر به مشهد و اقامت در آنجا را به وی پیشنهاد کردند. بدین ترتیب وی پس از ده سال سکونت در سامرا، به سوی مشهد عزم سفر کرد.[10]

او با ورود به مشهد، با برپایی نماز جماعت، ارتباط خود را با مردم برقرار کرد و با پاسخگویی به سؤالات مردم، زعامت و سرپرستی حوزه علمیه را به عهده گرفت و علاوه بر رسیدگی به امور محصلان علوم دینی، دانش فقه و اصول را برای طالبان علم، در منزل خود تدریس می‌کرد. گرچه قمی از دادن رساله و قبول مسوولیت مرجعیت امتناع می‌کرد، ولی با اصرار و مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، رساله احکام فارسی وی در سال ۱۳۵۱ قمری به چاپ رسید و مرجعیت او از آن تاریخ آغاز گردید.[10]

سید حسین طباطبایی قمی نسبت به اقدامات ضد مذهبی رضاخان همیشه موضع سختی می‌گرفت. به دنبال اجباری شدن کلاه شاپو و سیاست‌های تغییر لباس در دوران پهلوی اول، وی در تیرماه ۱۳۱۴ به پیشنهاد علمای مشهد جهت مذاکره با رضاشاه در مورد این سیاست‌ها راهی تهران شد.[1]

وی پس از ورود به تهران، به ری رفت و در باغ سراج‌الملک ساکن شد. مردم تهران به‌طور گسترده به ملاقات او می‌رفتند و رژیم پهلوی محل اقامت او را تحت محاصره قرار داد. خبر بازداشت این مرجع تقلید با اعتراضات مردم، به ویژه مردم مشهد مواجه شد. مردم در حرم مطهر و مسجد گوهرشاد اجتماع کرده و به سخنان وعاظ و خطبا همچون محمدتقی بهلول گوش فرا می‌دادند و هر روز بر ابعاد اعتراضات مردم افزوده می‌شد. تا این که در نهایت مأموران حکومتی در روز چهاردهم ربیع‌الثانی و در واقعه مسجد گوهرشاد به جمع روحانیون و مردم که در مسجد گوهرشاد دست به تحصن زده بودند، حمله‌ور شده و دست به کشتار زدند. پس از کشتار و سرکوب مردم در مسجد گوهرشاد، رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۴ قمری او را از ایران به عراق تبعید کرد. به همین علت از این سال به بعد مرجعیت ایشان به کربلا منتقل شد.[2]

با وجود وی، وضع عمومی حوزه تغییر یافت و جلسات درس و بحث رونق دیگری گرفت. ایشان در کنار اداره حوزه و زعامت دینی مردم و انجام رسالت عظیم مرجعیّت، از تدریس و تربیت شیفتگان علم دریغ ننمود و دروس خارج فقه و اصول را برای جویندگان آن بیان می‌کرد.[2]

سید حسین طباطبایی قمی در دوران حضور در حوزه علمیه کربلا در جریان اشغال عراق در جنگ جهانی دوم، به همراه دیگر علمای عراقی و ایرانی مقیم این کشور، فتوای جهاد علیه متفقین را صادر کرد و خواهان مقابله با اشغالگران شد.[1]

با سقوط رضاشاه، طباطبایی قمی در سال ۱۳۲۲ به مشهد بازگشت. او از دولت خواست که به خواسته‌هایی چون لغو کشف حجاب، انحلال مدارس مختلط، برپایی نماز جماعت و تعلیم قرآن و درس دینی در مدارس، آزادی حوزه‌های علمیه، کاهش فشار اقتصادی از دوش طبقه ضعیف، تلاش برای تعمیر قبور ائمه بقیع عمل کند. به دنبال حمایت مردم این خواسته‌ها عملی شد.[1]

پس از ترور احمد کسروی در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۲۴، سید حسین طباطبایی قمی از نجف به نخست‌وزیر احمد قوام تلگرافی زد و خواستار آزادی سریع ضاربان شد و نگرانی خودش را از عدم تقدیر دولت از شجاعت ضاربان کسروی بیان کرد.[14]

سرانجام ضاربان زیر فشار علما و رهبران مذهبی و بازاریان بانفوذ، پس از محاکمه کوتاهی، آزاد شدند.

بعد از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، حسین طباطبایی قمی راهی نجف شد. علما و مجتهدان نجف اشرف با از دست دادن اصفهانی در پی مرجع عام دیگری، برای سپردن مرجعیت عامه شیعیان و سرپرستی حوزه علمیه نجف به او بودند و سید حسین طباطبایی قمی را لایق این مسؤولیت می‌دانستند. وی با این موضوع موافقت کرد.[2][10]

وی تألیفات متعددی بر جای گذاشته‌است که عمدتاً به زبان عربی نوشته شده‌است. در زیر عناوین تعدادی از کتاب‌های وی آمده‌است:[1]

برخی از شاگردان مطرح وی در حوزه‌های علمیه به شرح زیر هستند.[10][2]

سید حسین طباطبایی قمی کمتر از ۴ ماه پس از مرگ سید ابوالحسن اصفهانی، در ۱۶ اسفند ۱۳۲۵ (۱۴ ربیع‌الاول ۱۳۶۶ هجری قمری) در نجف فوت کرد. نقل است که او پس از قبول مرجعیت عامه شیعه؛ آنقدر ازین بار گرانسنگ در حرم حسین بن علی گریه کرد، که از شدت ضعف و گریه‌های شدید در سن ۸۱ سالگی درگذشت.[15][16]

پس از درگذشت وی، سید حسین طباطبایی بروجردی مرجعیت عامه شیعه را بر عهده گرفت و تا حدود ۱۵ سال این عنوان را در اختیار داشت.

او در جوار مرقد علی بن ابی‌طالب و در غرفه ۳۰ حرم ایشان به خاک سپرده شد. تشیع و خاکسپاری وی با حضور انبوهی از مراجع، علما، شاگردان، شخصیت‌های سیاسی، روحانیون، طلاب و خاندان قمی و خاندان‌های وابسته برگزار گردید.

• مراجع تقلید شیعه
• سید حسن طباطبایی قمی
• سید تقی طباطبایی قمی
• سید صدرالدین صدر
• سید موسی صدر
• واقعه مسجد گوهرشاد
• روز حجاب و عفاف
• ترور احمد کسروی