محمود حلبی

حلبی ادبیات را بعد از گذراندن دوره‌های مقدماتی نزد میرزا عبدالجواد نیشابوری معروف به ادیب نیشابوری یا ادیب اول، فرا گرفت. سپس دروس سطح مقدمات فقه و اصول و منطق را نزد محقق، میرزا محمد باقر مدرس رضوی و میرزا جعفر شهرستانی فرا گرفت. سطوح عالی را نزد شیخ محمد نهاوندی و میرزا محمد کفایی (فرزند صاحب کفایه الاصول، آخوند خراسانی) گذراند. وی درس خارج فقه را نزد سید حسین طباطبایی قمی آموخت. همچنین دروس فلسفه را نزد فیلسوف معروف محمد تقی شهیدی (آقابزرگ حکیم) تحصیل کرد و از مدرسین فلسفه در حوزه مشهد شد اما پس از سال‌ها تحصیل و تدریس فلسفه تحت تأثیر نظرات و آراء میرزا مهدی اصفهانی قرار گرفت و از مخالفان فلسفه و تصوف و عرفان مصطلح شد و بهترین تقریر درس استادش میرزا مهدی اصفهانی را نوشت که به تصحیح استاد درآمد و هم‌اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. محمود حلبی بیست سال از محضر میرزا مهدی اصفهانی استفاده کرد و از نزدیکترین شاگردان او بود.

در ابتدای جوانی محمود حلبی در راه بازگشت از سفر کربلا به بیماری صعب العلاجی دچار شد و آنجا بدست حسنعلی نخودکی اصفهانی درمان شد. این حادثه باعث شد که وی به شاگردان حسنعلی نخودکی بپیوندد و از شاخص‌ترین شاگردان وی گردد. وی پس از اتمام درسش در ۳۰ سالگی، شروع به سخنرانی در منبرها نمود و تا ۴۰ سال این کار را ادامه داد. او در منبرها و سخنرانی‌های خود غالباً در مورد حجة بن الحسن امام دوازدهم شیعیان صحبت می‌کرد و مردم را به ارتباط با امام زمان دعوت می‌نمود و این موضوع را تکلیف خود می‌دانست.

از شاگردان وی می‌توان به سید حسن افتخارزاده، جواد مادرشاهی، مهندس سید حسین سجادی ، ،جواد حاج آقا بزرگی و مهدی اقارب پرست اشاره کرد.[1]

محمود حلبی در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۲به فعالیت سیاسی پرداخت و از نهضت ملی شدن صنعت نفت حمایت کرد. وی در کنار محمدتقی شریعتی و علی اصغر عابدزاده (معروف به حاجی عابدزاده) توانستند مشهد را برای خلع ید انگلیس از صنعت نفت ایران فعال نگه دارند و پس از مدتی "جمعیت های موتلفه اسلامی" در مشهد را تشکیل دادند.[2][3]

محمد عبایی خراسانی در مصاحبه ای چنین می‌گوید:[4]

سال ۴۵ از طلبه های مبارز شنیدم که آقای شیخ محمود حلبی از تهران به مشهد آمده و می خواهد منبر برود. با دوستان طلبه گفتیم در جلسه اش شرکت کنیم و از او بپرسیم چرا ایشان وارد مبارزه علیه شاه نمی شود. جلسه که شروع شد چند تا از این طلبه ها با اصرار این سؤال را از ایشان پرسیدند. آقا شیخ محمود سکوت اختیار کرد. تا این که طلبه ها پرسیدند که الان ساواک جلوی تشکیل محافل مذهبی را می گیرد اما چرا با انجمن حجتیه کاری ندارد؟

آقای حلبی از این طلاب پرسید: مثلا به کدام محفل مذهبی اجازه فعالیت داده نمی شود؟

یکی از طلبه ها گفت: سخنرانی ها و منبرهایی که طرفداران آیت الله خمینی برگزار می کنند.

آقای شیخ محمود نگاهی به ما کرد و گفت: این ها- منبری های طرفدار آیت الله خمینی- دکان باز کرده اند ولی ما دکان باز نمی کنیم.

شیخ محمود حلبی به دلیل داشتن اعتقادات دینی خود که تشکیل حکومت اسلام را فقط در زمان ظهور امامِ معصوم مشروع و تشکیل آن را در زمان غیبت امام زمان امری لغو می‌دانست و همچنین به خاطر باورش به جدایی دین از سیاست با جریان انقلاب اسلامی همراه نشد. همین مشی فکری بود که باعث اصطکاک بین انقلابیون و انجمن حجتیه شد.[5][6]

حلبی پیش از کودتای ۲۸ مرداد از سیاست کناره گرفت و افزایش شمار بهاییان در ایران را زیر نظر گرفت. به همین منظور وی انجمن نقد بهاییت را پایه‌ریزی کرد که بعدها به نام انجمن حجتیه مهدویه نامیده شد. از فعالیت‌های این انجمن سعی در شناخت مفهوم اسلامی امام زمان است.[7]

بعد از سال‌ها با تأسیس انجمن حجتیه به مبارزه با بهاییت پرداخت و سبک نوینی را در نقد علمی و گفتگوی بین ادیان از طریق بحث تطبیقی و روش حلی و نقضی پایه‌گذاری نمود. او هرگز به روش‌های خشونت‌آمیز در مورد دگر اندیشان معتقد نبود و به همه درس آموختگان خویش توصیه می‌نمود که هرگز از مدار علمی و هدایتی خارج نشوند و می‌گفت ما با وجود سلاح علمی به هیچ سلاح دیگری نیاز نداریم و راضی نیستیم از بینی یکنفر حتی از مخالفان خونی جاری شود و روزی کسی قطع شود و اهانتی بشود. حلبی حدود سی سال بر این روش به هدایت و ارشاد مبتدیان پرداخت و صدها بهائی را مسلمان نمود. پس از موفقیت در این میدان به ترویج دروس معارفی و به القای دروس میرزا مهدی اصفهانی در قشر تحصیل کرده پرداخت؛ که با نقد تحلیلی، آموزه‌های فلسفی و عرفانی موجود در کتاب‌های قدما را محققانه به بررسی کشید و نشان داد آموزه‌های وحیانی نیاز به وام ستانی از مکاتب بشری ندارد و اثر این تدریس و تحصیل توانست خط معارف سره قرانی و حدیثی را بار دیگر به عنوان مکتب مستقل وحیانی برفراز دارد.

وی در حدود ۸۰ سالگی به بیماری قلبی مبتلا شد و در شامگاه روز جمعه ۱۷ ماه رمضان سال ۱۴۱۸ هجری قمری، برابر با ۲۶ دی ماه سال ۱۳۷۶ هجری شمسی، و در سن ۹۷ سالگی وفات یافت. پس از مرگش، محمود حلبی را در شب نوزدهم ماه رمضان در کنار مرقد شیخ صدوق، آرامگاه ابن بابویه طبق وصیتش دفن کردند.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ محمود حلبی موجود است.

• کتاب جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران سال‌های ۱۳۲۰ الی ۱۳۵۷، تألیف آقای رسول جعفریان

• ḤALABI, MAḤMUD – Encyclopaedia Iranica
• ḤOJJATIYA – Encyclopaedia Iranica
• سخنرانی‌های شیخ محمود حلبی - سایت قائم آل محمد