لهجه فارسی کرمانشاهی

گویش فارسی کرمانشاهی گویشی از زبان فارسی است که ویژهٔ شهر کرمانشاه است.[2][3] خصوصیت بارز لهجه فارسی کرمانشاهی کاربرد تعدادی از واژگان و افعال کردی است که به صورت دگرگون شده و پرداخت شده در جمله‌های فارسی کرمانشاهی دیده می‌شود. قدمت فارسی کرمانشاهی به درستی مشخص نیست اما حداقل قدمتی نزدیک به ۲۰۰ سال دارد.[4] تفاوت‌های آوایی، واژگانی و ساختواژی میان فارسی کرمانشاهی و فارسی معیار، به سبب تأثیر کردی کرمانشاهی پدید آمده‌است.[5][6] واژگان و افعال کردی با پرداخت‌ها و سایش‌هایی دگرگون شده و در جمله‌های فارسی کرمانشاهی جای می‌گیرد و به کار می‌رود.[7]

كرمانشاهی
زبان بومی درایران
منطقهكرمانشاه
فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–
گلاتولوگkerm1248[1]

تاریخچه

شهر کرمانشاه پس از آن که حکومت قاجار این شهر را به عنوان مرکز حکومت خویش در غرب کشور انتخاب نمود وارد مرحله ای جدید از تاریخ خود شد، هنگامی که شاهزاده محمدعلی میرزای دولتشاه کرمانشاه را به عنوان مقر حکومت خود انتخاب نمود تشکیلات دیوانی و نظامی قاجار را نیز با خود به همراه آورد، در اثر ارتباط میان دیوان‌سالاران حکومت قاجار با مردم محلی زبان‌های کردی و فارسی به‌صورت متقابل در یکدیگر تأثیر گذاشتند که در نتیجه آن شاهد ظهور دو لهجه کردی کرمانشاهی و فارسی کرمانشاهی هستیم. در اثر این ارتباط لهجه کردی کلهری تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته و لهجه کردی کرمانشاهی را به وجود آورد که نزدیکترین لهجه کردی به فارسی محسوب می‌شود، البته کردی کلهری همچنان اصالت زبانی خود را حفظ کرد. به همین ترتیب لهجه فارسی کرمانشاهی نیز از زبان کردی کلهری تأثیر پذیرفت اما این تأثیرپذیری محدود به عاریت گرفتن چندین واژه از زبان کردی شد و از لحاظ ساختاری این زبان همچنان فارسی محسوب می‌شود. قرار گرفتن کرمانشاه در مسیر تجاری و زیارتی به کشور عراق و همچنین موقعیت جدیدی که کرمانشاه به عنوان مرکز حکومت قاجار در غرب کشور پیدا کرده بود باعث مهاجرت مردمانی فارس زبان از دیگر نقاط کشور به این شهر شد که این امر در شکل‌گیری لهجه فارسی کرمانشاهی کمک شایانی کرد. امروزه فارسی کرمانشاهی در غرب کشور لهجه معیار فارسی محسوب می‌شود به صورتی که کردزبانان این منطقه هنگام فارسی صحبت کردن خود را ملزم به تکلم به لهجه فارسی کرمانشاهی می‌بینند و استفاده از لهجه فارسی تهرانی نامطلوب تلقی می‌شود. لهجه فارسی کرمانشاهی به عنوان غربی‌ترین لهجه از زبان فارسی محسوب می‌شود[8][9][10]

ویژگی تلفظ

در لهجه‌های مرکزی ایران «ان» و «ام» به «اون» و «اوم» تبدیل می‌شوند در حالیکه همانند فارسی ادبی و فارسی معیار این در لهجه فارسی کرمانشاهی مجاز نمی‌باشد، برای نمونه:

  • نان (به جای: نون)
  • خانه (به جای: خونه)
  • پشت‌بام (به جای: پشت‌بوم)
  • تانستن (به جای: تونستن)


علامت‌های اسم معرفه (شناس)

پسوندهای «-گه» برای حالت مفرد و «-آگه» (هاگه) برای حالت جمع اسم را بحالت معرفه درمی‌آورند (مانند -ه که در فارسی به کار می‌رود):

  • مدادَگهَ (Medâdaga) = مداده، همان مداد
  • «مدادآگه» = مدادهائه، همان مدادها

نشانهٔ «را»ی مفعولی

نشانهٔ «را» پیش از واژگانی که با آوای صامت آغاز می‌شوند «-ه» و به صورت کلی «ره» تلفظ می‌شود.

  • پسراته --> پسرانت را
  • خانه ره --> خانه را

استفاده از واژگان کردی

اساس واژگان فارسی کرمانشاهی واژگان فارسی است که تعدادی از واژه‌های زبان کردی با تغییر و تحول به شکلی جدید به آن افزوده شده‌اند،

فعل

در لهجه فارسی کرمانشاهی برخی افعال وجود دارند که در دیگر لهجه‌های فارسی دیده نمی‌شوند، اینها افعالی هستند که از زبان کردی به عاریت گرفته شده‌اند به این صورت که بن فعل از افعال کردی استخراج شده و در افعال فارسی به کار برده می‌شوند مانند:

  • توچاندن به معنی پخش کردن و متفرق کردن
  • شیواندن به معنی قاطی کردن و به هم زدن

ماضی بعید

روش ساختن ماضی بعید در فارسی کرمانشاهی به این صورت است.[11]

بن ماضی + اُوْد (Owd) + شناسه شخصی گذشته

  • رفتُوْدَم (Raftowdam) --> رفته بودم
  • دیدُوْدی (Didowdi) --> دیده بودی

تلفظ «و»

در تمامی موارد حرف «و» به صورت (W) و با غنچه کردن لب‌ها ادا می‌شود؛ بر خلاف «و» پارسی (V) که با برخورد دندان‌های بالا به لب پایینی ادا می‌شود.

  • نود (Nawad)

نمونه
لهجه کرمانشاهی تلفظ فارسی معیار
دیه ای‌جا ویس نیسیdeya ija veis neisiدیگر این‌جا نایستید
بشیوانشBeshiwâneshبه‌همش بزن - به‌همش بریز
کُره ولمان بوکوWelemân Bokoکُره (اصطلاح، مثال: نه کُره: نه بابا - بچو کُره: برو بینیم بابا - منظور از بابا، پدر، پسر نیست) بابا ولمون کن!
دَرزی و مَچیرَگَیهَ برام بیار مُخوام شَیوَگَیهَ بُدورانَمdarzi va machiragaya baram biar mokham shaivagaya bodoranamسوزن و نخه برایم بیاور می‌خواهم پیراهنم را بدوزم
کِلِک بکو تو آوَگه بین قویلهkelek boko to awaga bin ghovilaانگشتت را در آب بکن ببین عمقش زیاد است
کُره گرفدیدمان بنِ قَن؟Kora Gereftidemân Bana Qanما را بند قند (نخ درون نبات) انگاشته‌ای؟! (ما را دست انداخته‌ای؟ ما رو گرفتی؟)
هشته واشهhashta vashaگذاشته باشه

پانویس
  1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "كرمانشاهی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  2. ناتل خانلری، پرویز. تاریخ زبان فارسی
  3. «مرگ لهجه‌ها». روزنامهٔ ابتکار. ۶ بهمن ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۰.
  4. لیمویی، علی (1389). واژه‌نامک (واژه نامهٔ فارسی کرمانشاهی). کرمانشاه: باغ نی.
  5. بهجو، زهره، فعل در فارسی کرمانشاهی در مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران، 9 تا 11 اردیبهشت 1380، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار، چاپ اول: 1381، ص61.
  6. بهجو، زهره، فعل در فارسی کرمانشاهی در مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران، ۹ تا ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۰، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار، چاپ اول: ۱۳۸۱، ص62.
  7. بهجو، زهره، فعل در فارسی کرمانشاهی در مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران، 9 تا 11 اردیبهشت 1380، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار، چاپ اول: 1381، ص63.
  8. http://www.kurdpa.net/farsi/idame/wituwej/13311
  9. http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=30831
  10. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ فوریه ۲۰۱۶.
  11. رنجبر چقاکبودی، وحید (۱۳۸۸). دستور زبان کردی کرمانشاهی. کرمانشاه: طاق‌بستان. ص. ۶۷. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۱۰-۱۴۷-۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

»

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.