گویش دزفولی

گویش دزفولی یک گویش از زبان‌های ایرانی جنوب غربی است. این گویش در استان خوزستان توسط ساکنان بومی شهر دزفول در شمال استان خوزستان تکلم می‌شود. گویش شوشتری نزدیک‌ترین گویش به گویش دزفولی بشمار می‌رود. گویش دزفولی از بازمانده‌های زبان پهلوی ساسانی می‌باشند که از نظر ترکیب کلمات با سایر گویش‌های ایرانی جنوب غربی از جمله گویش شوشتری همسان می‌باشد واز لحاظ لهجه و تلفظ اندکی متفاوت است.[3][4] گویش دزفولی در گذر زمان کمتر از فارسی دری دستخوش دگرگونی شده‌است. دکتر محمد معین در کناره کتاب برهان قاطع این گویش را یکی از سرشاخه‌های زبان پارسی می‌خواند. دانشنامه ایرانیکا گویش شوشتری-دزفولی را نزدیک به زبان لری[5][6][7] و گلاتولوگ آن را با زبان لری در یک دسته قرار داده است.[1]

دزفولی
دزفیلی
زبان بومی درایران
منطقهشمال استان خوزستان
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹def
گلاتولوگdezf1239[2]

.

گویش دزفولی در نگاشته‌ها و رسانه‌ها

محمدتقی ناهیدی دزفولی، شاعر دزفولی، دارای سروده‌هایی به گویش دزفولی است. از میان شاعران امروزی که به گویش دزفولی سروده‌اند می‌توان عظیم محمودزاده سراینده و پژوهشگر دزفولی را نام برد. از نوشته‌های محمودزاده می‌توان کتاب‌های «فرهنگ لغت دزفولی» و «کُلمِجور» که دربرگیرنده واژگان دزفولی به همراه برگردان فارسی معیار آن‌ها می‌باشند را نام برد. همچنین چندین کتاب دیگر دربارهٔ واژگان و لالایی‌ها و سروده‌های دزفولی بدست چاپخانهٔ افهام در این شهر به چاپ رسیده‌است.[8][9]

احمد محمود داستان‌نویس نامی با درنگریستن به این که از پدر و مادری دزفولی زاده شده بود برخی ساختارها و واژگان دزفولی را در نوشته‌هایش به کار گرفته‌است. برای نمونه در رمان همسایه‌ها و نیز مدار صفر درجه جابه‌جا واژگان و ساختارها و سروده‌های دزفولی به کار برده‌است،[10] رادیو دزفول که در آغاز به «فارسی معیار» برنامه پخش می‌کرد از سال ۱۳۷۸ برای گسترش فرهنگ دزفولی به پخش برنامه‌هایی به گویش دزفولی پرداخته‌است.[11] پیش از این نیز در پاره ای از زمان‌ها سیمای خوزستان به پخش ترانه‌ها و نمایش‌های تلویزیونی با گویش دزفولی پرداخته‌است.[12]

نمونه‌هایی از واژگان گویش دزفولی
✓پتی کوردن(pati kordan)
خالی کردن
✓شک(shak)
تکان و لرزش
✓پیت خوَردن(peyt khordan)
پیچ خوردن
✓دِشبُل(deshbol)
غدّه
✓پالا(pala)
عشق
✓تیه(tiya)
چشم
✓گِندیک(gendik)
پاشنهٔ پا
✓پِت(pet)
دماغ
✓تیک(tik)
پیشانی
✓بُرگ(borg)
ابرو
✓کُلمَک(kolmak)
آرنج
✓چاس(chaas)
نهار
✓شووم(shoom)
شام
✓ناشتا(nashta)
صبحانه
✓پُرس(pors)
مراسم ختم
✓سُنگ سُنگ(song)
یواش‌یواش (آهسته)
✓گَپ(gap)
بزرگ
✓توو(too)
اتاق
✓شوومی(shoomi)
هندوانه
✓گِریوَ(geriva)
گریه
✓وایه(vaaya)
آرزو
✓پتی(pati)
خالی
✓کت کوردن(kot kordan)
سرخم کردن، دولا شدن
✓کت کت(kot kot)
خرد خرد، تکه‌تکه
✓کِلِک(kelek)
انگشت
✓کوی(kavi)
کاهو
✓گیز(geyz)
گیج و خیره
✓تار بفک (کار بفک)(tar&kar bafak)
عنکبوت
✓لو(lo)
لب
✓سیلا(sila)
سوراخ
✓لَفو(lafo)
موج آب
✓نَتَرَ
نمی‌تواند
✓خَسی(khasi)
مادر زن یا مادر شوهر
✓خوار(khaar)
خواهر
✓بِرار(beraar)
برادر
✓پِیا(piyaa)
مرد
✓مِیرَ(mera)
شوهر
✓اَفتو (عّفتو)(afto)
آفتاب
✓اُو(o)
آب
✓پَسین(pasin)
پس از ظهر
✓ایسون(isoon)
اینک (حالا)، این زمان
✓اوسون(oosoon)
آن زمان (آن هنگام)
✓ایلا(ila)
این طرف
✓اولا(oola)
آن طرف
✓کُلمِجور(kolmejoor)
کاوش وجستجو
✓قَلَپیدن(ghalapidan)
آهسته و به رو به بغل افتادن
✓شَکنیدن(shaknidan)
تکان دادن، شکاندن، لرزیدن
✓شِیونیدن(shevenidan)
به هم زدن
✓گُلنیدن(golnidan)
روشن کردن
✓خُفتیدن(khoftidan)
خوابیدن
✓وِرسیدن(versidan)
بلندشدن (برخاستن)
✓ترِسَّن(taresan)
توانستن
✓بزنیدن(beznidan)
بیختن، جدا کردن
✓انجنیدن(enjenidan)
خرد کردن
✓رومنیدن(romniden)
ویران کردن
✓قَپِ رِیت(ghape ret)
تقلا، چنگ زدن و خراش دادن
✓دِندِله زیری(dendela zeyri)
سرازیری دندانه دار و پله پله
جمله:
مو مَخوم رووم دِزفیل

من می‌خواهم به دزفول بروم

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «Spoken L1 Language: Dezfuli-Shushtari». گلاتولوگ. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۲۰.
  2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Dezfuli". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. عرب، محمدحسن (۱۳۹۴). واژگان بی معادل گویش دزفولی. تهران: دارالمومنین. صص. ۱۷.
  4. Horst، Kristen (۲۰۱۱). Dezfuli Dialect. صص. ۱۷.
  5. "LORI DIALECTS". iranica. Retrieved 5 February 2014.
  6. "LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori". Iranica. Retrieved 5 February 2014.
  7. "DEZFŪL". Iranica. Retrieved 5 February 2014.
  8. "رسانه مجازی نگاه - استان خوزستان - ملا محمدتقی ناهیدی دزفولی". www.negahmedia.ir. Retrieved 2018-10-23.
  9. فهرست دزفول‌شناسی کلمجور. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۲۱۲۸۳۸.
  10. «احمد محمود - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد». fa.m.wikipedia.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۲۳.
  11. «پسین همدلی - صدا - نمایش محتوا - صدا و سیمای خوزستان». dpp.irib.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۱۴.
  12. «خوزستون - موسیقی - نمایش محتوا - صدا و سیمای خوزستان». ahwaz.irib.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۱۴.

منابع

Colin, Mackinnon. «"Dezful ii. DEZFŪLĪ AND ŠŪŠTARĪ"». Encyclopaedia Iranica Online.

  • دکتر علی اشرف صادقی، نگاهی به گویش‌نامه‌های ایرانی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.