گویش اسدآبادی

گویش اسدآبادی همچون سایر گویش‌های شمال غرب ایران، از ریشه پارسی پهلوی یا زبان فارسی میانه می‌باشد.[2][3] قدمت این گویش دقیقاً دانسته نیست اما با توجه به شباهت‌های بسیار آن به گویش‌های فارسی همجوار از قبیل همدانی، ملایری و تویسرکانی، احتمال می‌رود شکل‌گیری این گویش نیز مربوط به ادوار آغازین زبان فارسی میانه باشد.

گویش اسدآبادی، از گویش‌های فارسی استان همدان است که تاثیرپذیری بالایی از زبان‌های کردی، ترکی، لری و لکی داشته. بیشترین میزان تأثیرگذاری را در این میان زبان‌های کردی و ترکی داشته‌اند. در حدود نیم قرن اخیر با ساکن شدن عشایر کرد و ترک و مهاجرت ایشان به روستاها و محلات حاشیه شهر، مقداری از واژگان کردی و ترکی بصورتی دگرگون شده و گاهی مرکب با فارسی، در گویش اسدآبادی داخل شده‌اند. اکثر واژگان گویشی اسدآباد، با همدانی مشترک اند و وجه تفاوت میان آن دو، بیشتر لهجه گویشوران این گویش هاست.[4]

زبان فارسی در اسدآباد شکسته و منشعب از زبان سانسکریتِ هند و اروپائی است و کلمات پارسی سره باستان در زبان بومی رایج است. تأثیرات کلمات عربی به علت حمله اعراب و جاگیری اهل کوفه در این منطقه، در این زبان مشهود است.[4] مهاجرت برخی ایلات و طوایف ترک و هم‌مرزی با شهرستان ترک نشین بهار، پای واژگان ترکی را به گویش اسدآبادی باز کرده.[5] همچنین تأثیرات حاصل از نزدیکی با لر زبانان و لک زبانان، به خوبی در این گویش مشهود است. اما بیش از هر زبانی، این کردی است که گویش اسدآباد را تحت تأثیر خود قرار داده؛ به گونه ای که علاوه بر ورود برخی لغات کردی به این گویش، لهجه و نوع سخنوری مردم نیز تا حد زیادی تحت تأثیر این زبان قرار گرفته.

در زیر برخی از واژگان گویشی اسدآباد آمده‌اند:

• چینجه[Činje]: تخمه
• بَخشه[Baxše]: باغچه
• هَنی[Hani]: هنوز/دوباره
• اَخ تُف[Ax-tof]: خلت
• زاقارت[Zǎqǎrt]: پیر و افتاده
• خِسخِسه[Xes-xese]: آسم
• کِرچ و کورچ[Kerč-o-kurč]: چرک و چروک
• اَخس[Axs]: غنیمت
• قُشمه[Qošme]: نحس
• قوُیئه بائام[Qoie-bǎ'ǎm]: سنجد
• قُرمه[Qorme]: تکه‌تکه
• روغه[Roqe]: شاخه نازک مو
• کورپه[Korpe]: نورس
• وَر[Var]: پیشِ، نزدِ
• خُلَرِه[Xolare]: لوبیای وحشی
• گیر[Gir]: به دام افتادن
• قیرقاژ[Qirqǎž]: ویراژ
• وَرشه[Varše]: نورانیت
• جُمور[Jomur]: عشایر
• گُله جا[Gole-jǎ]: قسمتی کوچک از جایی
• اَجِنّه[Ajenne]: جن
• لُمّاندن[Lommǎndan]: خوردن بدقواره
• ضُل کور[Zol-kur]: شب کور
• چول[Čul]: خلوت/خالی
• نُم تُک[Nom-tok]: اندک
• لَجّو[Lajju]: لجباز
• سُرت[Sort]: بی حیا
• بُقُر[Boqor]: قوی
• داماغ[Dǎmǎq]: سرحال
• چُت[Čot]: ایستاده
• جُفَنگ[Jofang]: حرف مفت
• چَنه خُلی[Čane-xoli]: ادا درآوردن/کج کردن چانه
• تَلاشه[Talǎše]: تکه چوب
• باف[Bǎf]: بلند
• پاپتی[Pǎ-pati]: بی کفش
• گُنله[Gonle]: گرد
• گُنّه[Gonne]: بزرگ
• تَپیدن[Tapidan]: داخل شدن
• آتیشخان[Ǎtišxǎn]: آتشدان
• شُر[Šor]: دراز
• مال[Mǎl]: تخت

شعری از مهدی بداغی:

ا شهر خودمان سوا[6] برات بوام

ا خوبیش ا بدیش ا خانه هاش برات بوام

ای سوایی که مینی ا هرچی شهره بهتره

وِ علی ا ترکیه و لندن و پاریس د بهتره

ا سیامکی داره تا خاکریز و قلعهٔ بالا تا بیا سیدان و بازار سیاه

حیف باشه که شهرمان ا همدان دور مانده

گردنش خطرناک کولاک می شه کورمانده

وای به حالت ا سوا دور بیفتی

بری ای شهر و ا شهر جاهای ناجور بیفتی

پر باسواد و دکتر استاد دبیر

افتخار شهرمان چه جوان باشی چه پیر

سوا جوان داره تازی داره

ملوس و منصوره و دایزه و آقاجی امیر ارسلان و حاجی داره

سوا دره داره باغ داره انگور بره داره

سوا هرچی باشه ا دنیا بهتره

• لهجه همدانی
• گویش ملایری
• گویش نهاوندی
• گویش تویسرکانی

• لغت نامه دهخدا، اسدآباد.
• اذکایی، پرویز. فرهنگ مردم همدان. همدان: مادستان، ۱۳۸۵.
• اذکایی، پرویز. همدان نامه. همدان: مادستان، ۱۳۸۰.
• مقدم، پگاه. گفتاری در باب گویش همدانی (۲).
• رستم بیک تفرشی، آتوسا. اطلس گویشی و اندازه‌گیری فاصله‌های گویشی در استان همدان. ۱۳۹۵.
• ابوالقاسمی، علی، و سرور ذکرتی. بررسی وام واژه‌های ترکی خاص گویش فارسی همدانی. اصفهان و همدان: ۱۳۹۷.
• اسدآباد در ویکی‌پدیای انگلیسی.