سینما در کرمانشاه

نخستین سینمادر شهر کرمانشاه در دوران پهلوی اول و در سال ۱۳۱۰ ش (۱۹۳۱ م) با نام «سینماتوگراف فروهر»، توسط فردی با نام مصورالدوله به راه افتاد. این سالن علاوه بر نمایش فیلم، مکانی برای اجرای تئاتر نیز محسوب می‌شد.[1] به گفتۀ اردشیر کشاورز این سینما که ۲ سال پس از راه‌اندازی نخستین ژنراتور در کرمانشاه شروع به کار کرده، دارای موتور برق اختصاصی بوده و در سمت شمالی خیابان شاهبختی سابق(معلم شرقی کنونی) واقع بوده‌است.[2] به گفتۀ محمدعلی سلطانی مصورالدوله در سال ۱۳۱۵ به اروپا رفت و سینما را به «سید ابوالقاسم مانی» ملقب به سید ابول نقاش که مدیریت هتل بیستون را نیز در دست داشت، واگذار کرد،‌ و او نیز با راهنمایی و کمک «حبیب‌الله مراد» به ادارۀ‌ آن پرداخت.[3] با این حال سینما فروهر در سال ۱۳۱۴ تعطیل شد و بعداً توسط مهدی رئوفی شهردار کرمانشاه به سالن ورزشی تبدیل شد.[4]

شهر کرمانشاه از شهریور ماه ۱۳۲۰ ش (۱۹۴۱ م) همزمان با آغاز جنگ جهانی دوم به اشغال نیروهای انگلستان درآمد؛ اشغالی که چهار سال و شش ماه به طول انجامید و تنها با پایان جنگ در ۱۳۲۴ ش (۱۹۴۵ م) پایان یافت. در این دوران تنها سینمای شهر از فعالیت خارج شد. اما پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۴ ش (۱۹۴۵ م)، دومین سالن سینمای شهر با نام سینما باربد در محلهٔ جلوخان (خیابان شاهپور، پایین‌تر از جلوخان) فعالیت خود را آغاز کرد.[5] جواد سحابی مالک آن را فردی به نام زند وکیل‌الدوله دانسته و سال تأسیس آن را ۱۳۱۶ عنوان کرده‌است.[4] اما اردشیر کشاورز سال تأسیس این سینما را ۱۳۱۲ (۲ سال پس از سینما فروهر) و بنیان‌گذار آن را رفعت السلطنه عنوان کرده‌است که به گفتهٔ وی این سینما نیز دارای ژنراتور خصوصی بوده‌است.[2] این تفاوت در رابطه با سال تأسیس سینما باربد این احتمال را پیش می‌کشد که این سینما پیش از جنگ و در سال ۱۳۱۲ تأسیس شده باشد، اما با شروع جنگ و اشغال نظامی شهر تعطیل و پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۴ مجدداً فعالیت خود را از سر گرفته باشد. سینما باربد دارای دو سالن نمایش فیلم بوده که یکی از آن‌ها سینمای روباز تابستانی بود. در این سینما فیلم‌های صامت نیز با زیرنویس به زبان فارسی اکران می‌شد،‌ و از آنجا که اکثریت جمعیت شهر کرمانشاه را مردم کرد تشکیل می‌دادند و تکلم به زبان کردی غلبه داشت، تماشاچیان صندلی کنار خود را رزرو کرده و به دنبال افرادی می‌گشتند که به زبان فارسی آشنایی داشته‌باشند تا آن‌ها را در کنار خود بنشانند.[6] فعالیت سینما باربد دست‌کم تا سال‌های ۱۳۲۹-۱۳۳۰ ادامه داشته‌است.[6]

در دههٔ ۳۰ خورشیدی چند سالن سینمای جدید در کرمانشاه افتتاح شد که از آن میان می‌توان به «سینما هما» در خیابان سپه و «سینما دیانا» در خیابان دبیراعظم (که بعدها به «سینما مهتاب» تغییر نام داد) اشاره کرد. «سینما هما» پس از چندی فعالیت دچار آتش‌سوزی شد و دیگر بازسازی نگردید. چند سال پس از آتش‌سوزی، در سال ۱۳۲۳ سینمای دیگری در فاصله‌ای نزدیک به مکان پیشین «سینما هما» به نام «سینما ایران» ساخته‌شد. این سینما پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ توسط سازمان اوقاف و امور خیریۀ استان کرمانشاه مصادر شده و در نهایت هم تخریب شد و جای خود را به پاساژی به نام ایران داد. لازم به ذکر است که جواد سحابی سینما هما را سینمایی تابستانی در خیابان شریعتی دانسته که اکنون به جای آن دبیرستان دخترانۀ معلم ساخته شده‌است.[4] سینما دیانا در سال ۱۳۳۳ در خیابان دبیراعظم جنب هتل بیستون ساخته‌شد که در زمان خود دومین سینماسکوپ ایران بود و نهایتاً در سال ۱۳۳۴ بر اثر آتش‌ُوزی از بین رفت.[4]

دهه‌های چهل و پنجاه را می‌توان اوج رونق سینماها در شهر کرمانشاه دانست. در این دوران سالن‌های زیادی ساخته شد که چند مورد از آن‌ها سالن‌های روباز بودند. در این دوره سالن «سینما مولن روژ» واقع در خیابان دبیراعظم و «سینما رکس» واقع در سه راه شریعتی به صورت روباز ساخته شدند. سالن‌های دیگر عبارت بودند از «سینما متروپل»، «سینما کریستال»، «سینما آتلانتیک» (تأسیس ۱۳۴۲[7] یا ۱۳۴۷[4])، «سینما شهر فرنگ» (تأسیس نوروز ۱۳۵۰[4]، یا ۱۳۵۴ با ظرفیت ۱۰۸۵ صندلی)[8] و «سینما شهر تماشا» که تا آستانهٔ انقلاب ۱۳۵۷ ایران به فعالیت خود ادامه می‌دادند. از این میان، سینما شهر تماشا بیشتر به نمایش فیلم‌های هنری با مخاطب خاص می‌پرداخت. در ابتدای سال ۱۳۵۶ در استان کرمانشاه ۱۰ سینما فعال بوده‌است.[9] سینما متروپل در سال ۱۳۲۶ در خیابان شاه پایین‌تر از میدان مصدق تأسیس شد و پس از انقلاب ۱۳۵۷ هم در سال ۱۳۵۹ مصادره و تخریب شد. سینما کریستال در سال ۱۳۲۸ در مقابل سینما متروپل تأسیس شد که پس از انقلاب به مدیریت صنایع دستی استان کرمانشاه واگذار و به نمایشگاه دائمی صنایع دستی تبدیل شد. سینما مولن‌روژ که در همان خیابان و در جنب سینما متروپل قرار داشت، به‌صورت مخروبه درآمد و در دههٔ ۱۳۹۰ به پاساژ تبدیل شد. سینما رکس که سینمایی تابستانی در خیابان شریعتی بود، در نهایت جای خود را به ادارهٔ پست کرمانشاه داد.[4]

جی. آی. کلارک و بی. دی . کلارک که در سال ۱۹۶۶ (۱۳۴۵ خورشیدی) در قالب تیمی پژوهشی از دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه دورهام از کرمانشاه دیدن کرده و گزارشی مفصل از وضعیت اجتماعی-اقتصادی این شهر نوشته‌اند، از نقش مهم سینما در این شهر به مانند دیگر شهرهای خاورمیانه صحبت می‌کنند. آن‌ها در گزارش خود علاوه بر شش سینمای متروپل، دیانا، ایران، کریستال، رکس و مولن روژ و سالن دیگری که در آن زمان در حال ساخت بوده،‌ از نمایش فیلم در سالن مجتمع شرکت ملی نفت واقع در مجموعۀ‌ پالایشگاه کرمانشاه خبر می‌دهند که به صورت اختصاصی برای مقامات و از سوی انجمن ایران و آمریکا انجام می‌شده‌است. این دو پژوهشگر سینماهای کرمانشاه را شلوغ و مورد اقبال جوانان توصیف می‌کنند و می‌گویند برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان جوان حتی هر روز به سینما رفته و علاقه به سینما برخی از ثروتمندان کرمانشاه را برای تماشای فیلم به تهران می‌کشانده‌است. به گفتۀ کلارک و کلارک سینماها در آن دوران از معدود مکان‌های عمومی کرمانشاه بوده که زنان امکان حضور در آن را داشته‌اند.[10]

در روزهای انقلاب، حمله به سینما امری عادی و رایج بود و در کرمانشاه نیز به سینماها حملاتی انجام شد.[11] سالن‌های سینما مانند «سینما مهتاب» و «سینما متروپل» به آتش کشیده شدند. در ۲ مرداد سال ۱۳۵۹ به دستور علی قدوسی دادستان کل انقلاب اسلامی تمام سینماهای ایران توسط حکومت مصادره شدند.[4] علاوه بر این نام سالن‌های سینما پس از انقلاب تغییر کرد. به سبب تغییر وضعیت اجتماعی و اقتصادی، و نیز توسعهٔ شهر کرمانشاه به سوی شمال سینماها کم کم مشتریان خود را از دست دادند و از رونق افتادند.

در این دهه هیچ سالن سینمای جدیدی در کرمانشاه ساخته نشد، اما به سبب شرایط به وجود آمده بر اثر جنگ ۸ ساله ایران و عراق، تقریباً بیشتر سالن‌ها تعطیل گشتند. سینماهای متروپل، کریستال، دیانا، مولن روژ و رکس تعطیل شدند، و سالن‌های دیگر با نام‌های دیگری به قعالیت پرداختند. در این دوره سینما شهرتماشا به «استقلال»، سینما شهرفرنگ به «آزادی» و سینما آتلانتیک به «سینما پیروزی» تغییر نام دادند. سینما آتلانتیک با نام «سینما پیروزی» در روز ۱۸ فروردین ۱۳۶۵ با نمایش فیلم اتوبوس بازگشایی شد.[9]

با پایان جنگ در کرمانشاه، مجدداً امکان بازسازی و نوسازی سالن‌های سینما فراهم شد. در این دهه سالن «سینما صحرا»(بهمن) در شهرک دولت آباد توسط دولت و سالن سینما فرهنگ در شهرک فرهنگیان فاز ۲ توسط سرمایه گذار خصوصی در سال ۱۳۷۰ ساخته شد. سه سالن «سینما آزادی»(شهر فرنگ سابق)، «سینما پیروزی»(آتلانتیک سابق) و «سینما استقلال»(شهر تماشای سابق) هم کماکان به فعالیت خود ادامه می‌دادند. فعالیت سینما صحرا دیری نپائید و اندکی پس از افتتاح به حالت تعطیل درآمده و متروکه شد. در سال ۱۳۷۷ در شهر کرمانشاه ۵ سالن سینما به ظرفیت ۴۰۳۰ صندلی فعال بوده‌است.[12]

سینما استقلال در سال ۱۳۸۴ از چرخهٔ نمایش فیلم خارج شد و به صورت سالنی متروک و مخروبه درآمد. در دی ماه ۱۳۸۷، از سه سینمای باقیماندهٔ کرمانشاه به جز سینما فرهنگ که متعلق به بخش خصوصی بود، همگی تعطیل شدند.[13] در همین زمان تعداد صندلی‌های سینما فرهنگ نیز به ۲۰۰ صندلی کاهش یافت. رئیس حوزهٔ هنری کرمانشاه علت این تعطیلی را «ورشکستگی و نداشتن توان مالی لازم جهت اداره آنها» عنوان کرد. وی تعطیلی سینماها را «یک بحران فرهنگی» و «یک فاجعه فرهنگی» دانست.[13]

پس از تعطیلی سینماها، کار بازسازی سالن «سینما آزادی» شروع شد و این سالن در اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ به‌طور رسمی بازگشایی شد.[14][15] این سالن پس از بازسازی به تجهیزات نوین نمایش فیلم مجهز شد.

علاوه بر این سالن کوچک سینما بیستون در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۹۷ با ظرفیت ۱۶۰ نفر در مکان هتل پارسیان راه‌اندازی شد.[16]

سینما پیروزی (آتلانتیک) با هدف ساخت ساخت یک مجموعهٔ سینمایی جدید تخریب شد. هم‌اکنون دو سینمای فرهنگ، آزادی کار خود ادامه می‌دهند. در سطح استان کرمانشاه نیز مجموعاً ۵ سالن سینما فعال است و دو سالن نیز در حال ساخت است.[17]

سینما فرهنگ کرمانشاه در دهۀ ۹۰ اقدام به افزایش تعداد سالن‌های نمایش فیلم خود کرد. در همین راستا سالن شمارۀ ۲ در مرداد ۱۳۹۲،[18] سالن شمارۀ ۳ در دی ۱۳۹۵[19] [20] و سالن شمارۀ ۴ سینما فرهنگ در مهر ۱۳۹۸ افتتاح شد.[21]

در سال ۹۹-۱۳۹۸ در طرح توسعۀ سینما آزادی کرمانشاه ، دو سالن vip با ظرفیت ۱۸ نفر به این سینما افزوده شد و سینما آزادی با سه سالن جمعا به ظرفیت ۵۳۷ به پردیس سینمایی تبدیل شد.[22]

• برومند سرخابی، هدایت الله. در جستجوی هویت شهری کرمانشاه. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، ۱۳۸۸.

• سینما آزادی کرمانشاه در پایگاه اینترنتی حوزه هنری