فیلمفارسی

فیلمفارسی اصطلاحی است که اولین بار توسط هوشنگ کاووسی در مجله فردوسی برای سینمای عامه‌پسند ایران به کار برده شد و مثال معروف آن فیلم شاباجی خانم است. این اصطلاح به معنای محصولی سینمایی است که مولفه‌هایی همچون داستان‌پردازی عجولانه، قهرمان سازی، رقص و آواز کاباره‌ای بدون ارتباط به داستان، نبود روابط علت و معلولی، عشق‌های غیرواقعی، حادثه پردازی و غیره دارد. این فیلم‌ها عموماً با گرته برداری از سینمای هالیوود و بالیوود و در فضایی ایرانیزه ساخته می‌شدند. کاوسی با ساختن «واژه- اصطلاحِ» کاربردی فیلمفارسی، توانست ضدگفتمانی را در برابر گفتمان مسلط آن روزهای سینمای ایران که از دورهٔ شروع مجدد در سال ۱۳۲۷ توسط کسانی مثل اسماعیل کوشان، تماماً در حوالی «فیلمفارسی» سیر می‌کرد ایجاد کند. او اصرار می‌کرد که فیلمفارسی را باید سر هم نوشت و دلیلش هم این بود که می‌خواست از به‌هم‌آمیزی این دو، مفهوم جدیدی ارائه کند. او با چسباندن «فیلم» به «فارسی» و رسیدن به واژهٔ «فیلمفارسی» سینمایی را هدف می‌گرفت که به‌زعم خودش نه فیلم بود و نه فارسی؛ بلکه آمیزه‌ای نچسب از این دو بود. فیلمفارسی یکی از جالب‌توجه‌ترین نمونه‌های بازتاب ضمیرناخودآگاه ملت‌ها است. کاوسی در قصیده معروفی در وصف فیلمفارسی با طنزی گزنده نه فقط سینمای تجاری بلکه سینمای عامه‌پسند ایران را توصیف کرد:

بهروز وثوقی و محمّدعلی فردین و ناصر ملک‌مطیعی ستارگان مرد فیلمفارسی بودند.

شاباجی‌خانم، نمونه‌ای از یک فیلمفارسی

به‌طور کلی می‌توان گفت فیلمفارسی فیلم‌هایی هستند که دارای ویژگی‌های زیر می‌باشند:

1. بهره‌گیری از کلیشه‌ها، کلیشه ای بودن تمام عناصر فیلم
2. ابتذال، استفاده ابزاری از زن برای ایجاد جاذبه، روابط نامشروع و…
3. سطحی بودن تمام عناصر فیلم
4. مبالغه آمیز بودن روابط‌ها مانند فیلم‌های بالیوود
5. وجود نداشتن منطق روایی