سید محمد خامنه‌ای

سید محمد خامنه‌ای فعالیت‌های سیاسی را در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ به همراه علی لطفیان سرگزی آغاز کرد و همزمان با ملی شدن صنعت نفت، مبارزات سیاسی خود را در راستای حمایت از ابوالقاسم کاشانی و پشتیبانی از جناح روحانیت، آغاز کرد. او چون مدافع و موافق ملی شدن صنعت نفت بود، این افکار را بین طلبه‌های مدرسه نواب اشاعه می‌داد و در بیشتر سخنرانی‌ها و میتینگ‌های نفتی شرکت می‌کرد.[6] مدتی بعد از آن نیز به دلیل آشنایی با فداییان اسلام و نواب صفوی انگیزه فعالیت‌های سیاسی در او قوت بیشتری گرفت و زیر پوشش انجمنهای خیریه علوی (مرتضوی) و امثال آن، فعالیت سیاسی و مبارزاتی می‌کرد.

با شروع مبارزات روح‌الله خمینی، با آن همگام شد و گاهی نیز به نمایندگی از او، پیام‌ها و نامه‌های او را به مراجع مشهد می‌رساند. همچنین در قم با تشکیل گروه‌های مخفی مبارز در نشر و توزیع گسترده نوارهای سخنرانی و اعلامیه‌ها، در قم، تهران و مشهد کوشا بود که به خاطر آن تحت تعقیب ساواک قرار گرفت.[5] با تشدید روند مبارزات گروه سری ۱۱ نفره را تشکیل دادند. گروه سری یازده نفره گروهی بودند که تحت پوشش اصلاح حوزه تلاش می‌کردند مرکزیتی برای مبارزه با رژیم به وجود آورند. افراد این جمعیت عبارت بودند از: سیدعلی خامنه‌ای، علی مشکینی، احمد آذری قمی، سید محمد خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، مصباح یزدی، حسینعلی منتظری، عبدالرحیم شیرازی، مهدی حائری تهرانی، علی قدوسی و ابراهیم امینی.[7] سید محمد خامنه‌ای مسئولیت تنظیم و تدوین اساسنامه گروه را برعهده داشت. او برای رعایت مسائل امنیتی، اساسنامه را به زبان عربی به نگارش درآورد. گروه مزبور پس از مدتی فعالیت، توسط ساواک شناسایی شد و برخی از اعضای آن دستگیر شدند.

محمد خامنه‌ای دوره خدمت سربازی خود را در سپاه دانش گذراند و پس از آن نیز تدریس در دبیرستان‌های تهران را پی گرفت. او در سال ۱۳۵۱ «مؤسسه تحقیقاتی حقوق اسلام» را به کمک عده‌ای از بازاریان و روحانیون قم تأسیس کرد، که در سال ۱۳۵۴ به دلیل دستگیری برخی از اعضای هیئت امناء، مؤسسه تعطیل شد. در همان سال‌ها وی به پیشنهاد مطهری برای احیای حسینیه ارشاد دعوت شد.[5] در فاصله سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ از سوی روحانیون قم، اعلامیه‌هایی برای محکوم کردن اقدامات رژیم پهلوی، صادر شد، که در مواردی سید محمد خامنه‌ای نیز از امضا کنندگان آن‌ها بشمار می‌آمد، که برای نمونه می‌توان به اعلامیه محکومیت سرکوب اعتصاب کارکنان شرکت نفت در سال ۱۳۵۷، اعلامیه روحانیت مبارز در محکومیت حمله رژیم پهلوی به حرم رضوی، امضای اعلامیه صادر شده از سوی روحانیت مبارز در تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ در محکومیت اقدام رژیم در حمله به راهپیمایی‌های مردمی، اشاره کرد.[5]

سید محمد خامنه‌ای که از اعضای شورای تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به فرمان سید روح‌الله خمینی در سال ۱۳۵۷ بود،[3] در نگارش پیش‌نویس قانون اساسی با حسن حبیبی و دیگران نقش داشت. او پیش از سال ۱۳۵۷ یعنی حدود سال ۱۳۵۴ مؤسسهٔ تحقیقاتی حقوق اسلام را با مشارکت ۳۰ نفر از طلاب و سرمایه‌گذارهای بازار راه‌اندازی کرد و پس از آن وکیل دادگستری شد. هفته اول انقلاب، مدرسه رفاه با تمام تشکیلات دست وی بود. بعد در دادسرای انقلاب و مجلس خبرگان فعالیت داشت. وی پیش‌نویس طرح آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در قرارداد الجزایر بین ایران و آمریکا را نیز نوشت.[3]

وی اظهارنظر کرده بود:[8][9]

ایران تنها کشوری است که به دور از دیکتاتوری و توسط مردم اداره می‌شود.

سید محمد خامنه‌ای در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی از سوی مردم مشهد به مجلس راه یافت و به عنوان رئیس کمیسیون قضایی فعالیت کرد. او از نخستین مخالفان ابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت در مجلس بود. وی در جلسه بررسی عدم کفایت سیاسی ابوالحسن بنی‌صدر، در مخالفت با رئیس‌جمهور و گروه‌های مدافع او سخن گفت. او در دوره دوم مجلس شورای اسلامی هم بار دیگر نمایندگی از مشهد انتخاب شد.

محمد خامنه‌ای یکی از هشت نماینده مجلس بود، که پس از افشای ماجرای مک‌فارلین به این اتفاق اعتراض کرد و علی‌اکبر ولایتی وزیر خارجه وقت را مورد سؤال قرار داد. در بخشی از این سؤال آمده بود:

شنیده می‌شود افرادی خارج از کادر وزارت امور خارجه با هیئت آمریکایی تماس گرفته و مذاکره نموده‌اند، لطفاً اعلام دارید که این افراد مأموریتی از جانب وزارت امور خارجه داشته‌اند یا خیر.

این طرح سؤال، در پی موضع‌گیری خمینی در این مورد، از پیگری خارج گردید. با این حال محمد خامنه‌ای ۲۷ سال بعد و هنگام نامزدی اکبر هاشمی رفسنجانی برای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲) برای دومین بار، همان مطالب و سؤالات را تکرار کرد.[10][11]