حسینیه ارشاد

سال ۱۳۴۶ (خورشیدی) توسط محمد همایون (سرمایه‌گذار)، ناصر میناچی (مدیر)، عبدالحسین علی‌آبادی و محمد همایون بنیان گذاشته شد.[1] حسینیه در زمین باغی به مساحت دو هزار مترمربع واقع در جاده قدیم شمیران بعد از ضرابخانه ساخته شد. عبدالحسین علی‌آبادی (دادستان کل کشور)، محمد همایون و ناصر میناچی اعضای هیئت امنای حسینیه ارشاد بودند. هدف از ساخت حسینیه در آن زمان، ایجاد یک مرکز مذهبی و فرهنگی برای مردم فرهیخته و روشنفکر بود و به همین دلیل حسینیه به صورت فضایی مدرن و امروزی طراحی و به شکل تماشاخانه ساخته شد.[2]

سبک معماری حسینیه و مسجد اسلامی و کاشی‌کاری آن توسط مهندسان مختلف صورت گرفته که مسئولیت آن با علی برگی جانی بوده است. کاشی‌کاری مسجد نیز بر عهده اکبر زحمتکش و «ابراهیم فلاح» بوده که در آن نهایت دقت به عمل آمده است. بخشی از خطاطی کتیبه های گنبد توسط استاد محمود ساعت ساز انجام گرفته شده است.

گنجایش سالن که با شیب مناسبی ساخته شده بود، هزار نفر در طبقه نخست و ۵۰۰ نفر در طبقه دوم است. در سال‌های بعد، تالاری نیز با ظرفیت ۵۰۰ نفر در زیرزمین حسینیه ساخته شد تا کلاس‌های فرهنگی مذهبی در آنجا تشکیل شود. در سال ۱۳۵۹ (خورشیدی) تصمیم گرفته شد که دو هزار متر مربع از زمین باقی‌مانده از باغ نیز خریداری و مسجد حسینیه ارشاد در آن بنا شود. در همان سال با گشایش کتابخانه حسینیه ارشاد و توسعه روزافزون آن، تمام سطح حیاط خالی و ۱۱۰۰ متر مربع نیز به کتابخانه افزوده شد. همه سطح زیرین حیاط را کتابخانه حسینیه ارشاد تشکیل داده است.[2]

معماری حسینیه ارشاد، از همان آغاز دردسرساز بود. زیرا برای مذهبی‌ها و روحانیون "غریب" بود. این ساختمان، مانند تکیه، مسجد، یا حسینیه نیست. حسینیه ارشاد نخستین مکان مذهبی در ایران بود که در آن مردم به جای زمین، روی صندلی می‌نشستند. روحانیون سنتی و اندیشمندان سنت‌گرایی مانند سید حسین نصر، به چیدمان حسینیه انتقاد می‌کردند و آن را دنباله‌روی از کلیسا و کفار یا نشانه‌ای از نفوذ اهل تسنن در میان شیعیان می‌دانستند. این درگیری به جایی رسید که مسئولان حسینیه، نشستی برای پاسخ به پرسش‌ها ترتیب دادند. به حسن یوسفی اشکوری حسینیه ارشاد نخستین جایی بود که مذهبی‌ها به جای صلوات برای سخنران دست می‌زدنند و برای نخستین بار هنر وارد مذهب شد.[3]

از سوی دیگر، سخنرانان حسینیه ارشاد از هر دو گروه روحانی و کت‌شلوار پوش بودند. همچنین در آن، هم، برنامه‌های تفسیر قرآن و هم نمایشگاه هنر نوگرا و تئاتر برگزار می‌شد.[3]

پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بسیاری از حضار و سخنرانان حسینیه ارشاد، از بنیان‌گذاران نظام جمهوری اسلامی ایران بودند. نمونه این افراد مرتضی مطهری، محمد مفتح، سید علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدعلی موحدی کرمانی، ابوالقاسم خزعلی، حسین نوری همدانی، محمدجواد باهنر، و میرحسین موسوی بودند. بعدها روشن شد که شماری از اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران نیز در حسینیه ارشاد حضور می‌یافتند.[3]

در شش سال نخست فعالیت حسینیه ارشاد، مرتضی مطهری جهت‌دهنده اصلی آن بود. او از آغاز در جریان تشکیل این مؤسسه بود و از همان ابتدا همکاری خود را آغاز کرد. نخستین کار چاپی نشریه کتاب محمد خاتم پیامبران بود که مطهری بخش هجرت تا وفات را به واسطهٔ آشنایی‌ای که با محمدتقی شریعتی داشت به پسر وی علی شریعتی سپرد.[4]

با گذر زمان، حسینیه ارشاد جایی برای نسل تازه جوانان مسلمان شد که سودای مشارکت سیاسی داشتند. اما اختلاف و تنش میان چهره‌ها و گرایش‌های درون حسینیه نیز بالا گرفت. حضور افرادی چون علی شریعتی، محمد مجتهد شبستری، عباس زریاب خویی باعث دوری روحانیون و چهره‌های نزدیک به مطهری و جناحی از حوزه علمیه شد.[3]

مرتضی مطهری در میانه دهه ۱۳۴۰ (خورشیدی)، فخرالدین حجازی را کنار گذاشت. حجازی، نزد جوانان پیرو داشت و ساواک به او مظنون بود. مطهری با شریعتی نیز مشکل داشت. زیرا سخنرانی‌های شریعتی در حسینیه و دانشگاه مشهد باعث محبوبیت روزافزون او می‌شد. مطهری خواستار کنار گذاشتن شریعتی از حسینیه شد. اما ناصر میناچی از این کار جلوگیری کرد. با گسترش اختلاف‌ها بین میناچی و مطهری و نیز اعتراض به انحراف حسینیه از مسیر اصلی، مطهری و دوستان‌اش مانند اکبر هاشمی رفسنجانی حسینیه را در اواخر سال ۱۳۴۹ (خورشیدی) ترک کردند و از این به بعد مؤسسه با سخنرانی‌های شریعتی به راه خود ادامه داد. شریعتی با سخنرانی‌های خود در حسینیه ارشاد به گسترش اسلام‌گرایی و خوانش نو از مذهب کمک کرد و چون در آن دوران، اسلام‌گرایی، رقیبی برای جنبش‌های مارکسیستی به‌شمار می‌آمد نه دودمان پهلوی و نه جهان غرب، برای این اندیشه‌ها (دست‌کم در مقاطعی) مانعی ایجاد نمی‌کردند.[3]

سرانجام در آبان ۱۳۵۱ ساواک به دستور محمدرضا پهلوی، حسینیه را تعطیل کرد.[2][3] حسینه تا انقلاب بازگشایی نشد.[2]

پس از بازگشایی دوباره، حسینیه ارشاد پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، میناچی مدیریت آن را برعهده گرفت. وی تا زمان مرگ جز وقفه‌ای که به خاطر تصدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت موقت ایران مهدی بازرگان، پیش آمد مدیریت حسینیهٔ ارشاد را بر عهده داشت. حسینیه ارشاد پس از انقلاب نیز محل برگزاری جلسات تدوین پیش‌نویس قانون اساسی بود.[5][6][7]

در سال ۱۳۵۸ (خورشیدی) هادی غفاری و گروهش به حسینه حمله و آن را تسخیر می‌کنند. اما میناچی، با دوستی و رابطه خود با محمدرضا مهدوی کنی، رئیس آن هنگام کمیته انقلاب اسلامی غفاری و تیمش را از این مجموعه بیرون می‌کند.[3]

حسینیه ارشاد هم‌چنان فعال است و سخنرانی‌هایی از سوی گروه‌های گوناگون، مانند روحانیون و جریان روشنفکری دینی در آن انجام می‌شود. همچنین حسینیهٔ ارشاد کتابخانه فعالی نیز دارد که اکنون زیرنظر هیئت امنا اداره می‌شود. ساختمان تازه این کتابخانه در حال ساخت است.[8]

• عبدالحسین علی‌آبادی
• ناصر میناچی
• محمد همایون
• مرتضی مطهری
• علی شریعتی

• علاقه‌مندان برای دسترسی و استفاده از امکانات کتابخانه دیجیتال به آدرس https://web.archive.org/web/20100703084855/http://hepl.ir/ مراجعه نمایند.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ حسینیه ارشاد موجود است.