دروازه‌های تهران

دروازه شميران (شاه‌طهماسبی) ۱۲۲۰

گویا شاه طهماسب صفوی در دوران سلطنت خود، به دلیل علاقه مفرطی که به تهران و آب و هوای تمیز آن داشته‌است، دستور داده که دور تا دور شهر تهران را حصار یا ارگی کشیده و چهار تا شش دروازه بر روی آن بنا کنند. این ارگ ظاهراً دارای ۱۱۴ برج، به تعداد سوره‌های قرآن بوده‌است.

بدین ترتیب در دوران صفوی، و به طور دقیق از سال ۹۶۱ قمری، ضمن احداث حصار و برج و باروی تهران، نخست ۴ دروازه در اطراف این شهر بنا شد. این دروازه‌ها عبارت بودند از:

• دروازه دولاب واقع در اول بازارچه نایب السلطنه (بعدها در سه‌راه شکوفه دروازه دیگری به همین نام ساخته شد)
• دروازه شاه عبدالعظیم واقع در ابتدای بازار حضرتی (بعدها در میدان شوش دروازه دیگری به همین نام ساخته شد)
• دروازه قزوین اول بازارچه قوام‌الدوله (بعدها در میدان قزوین دروازه دیگری به همین نام ساخته شد)
• دروازه شمیران که در اول پامنار واقع بود. (بعدها در انتهای پل چوبی دروازه دیگری به همین نام ساخته شد)

به غیر از این چهار دروازه که ورودی‌های شهر بودند، در این دوران همچنین دروازه ارگ هم ساخته شد که ورودی ارگ پادشاهی (بعدها مجموعه کاخ گلستان) بوده است.

در دوره تسلط افغان‌ها بر تهران که پس از دوران صفویه بوقوع پیوست، دروازه شمالی ارگ توسط افغانها بنا گردید. این دروازه که به نام دروازه اسدالدوله معروف بود، در مدخل خیابان باب همایون احداث شد و تعداد دروازه‌های تهران را به شش عدد رساند. گفته می‌شود که افغان‌ها برای فرار در مقابل شورش و حمله احتمالی مردم تهران این دروازه را با نام سرکرده شان، اسدالدوله در شمال ارگ بنا کردند. این دروازه در آن روزگار به بیابان راه داشت و بعدها دروازه دولت نام گرفت. (بعدها در محل تقاطع خیابان‌های انقلاب و سعدی دروازه دیگری به همین نام ساخته شد)

در آخرین سال پادشاهی محمد شاه قاجار و به سال ۱۲۶۳ قمری، دروازه‌ای در پاقاپوق طهران ساخته شد، که بعدها دروازه نو یا دروازه محمدیه خوانده شد. این دروازه که در جنوب محله بازار تهران واقع است، تنها دروازه ایست که همچنان پابرجاست. بر بدنه آن شیر طلائی به چشم می‌خورد.

دروازهٔ قورخانه که امروزه ورودی ایستگاه مترو است.

دروازه‌های قدیمی مربوط به عصر صفوی و همینطور حصار نیمه مخروبه‌ای که از دوران شاه طهماسب صفوی باقی مانده بود، در دوران ناصرالدین شاه تخریب شد. و به جای آنها دروازه‌ها و حصار جدیدی بنا گردید.

بدین ترتیب در دوره سلطنت ناصرالدین شاه علاوه بر ترمیم و گسترش حصار و برج و باروی شهر تهران، دروازه‌های دوازده گانه این حصار که حصار ناصری خوانده می‌شد، بنا گشت. همچنین بسیاری از دروازه‌های داخل شهر طهران و نیز دروازه راه آهن یا همان دروازه ماشین دودی ساخته شد.

اینها همان دروازه‌هایی هستند که در بسیاری از کتابهای تاریخی بعنوان دروازه‌های شهر تهران معرفی شده‌اند:

سردر میدان مشق در پایان دوره قاجار

گفته می‌شود که تنها دروازه باغ ملی که بدان دروازه سردر باغ ملی هم گفته می‌شود، در اواخر دوره قاجاریه و زمان پادشاهی احمدشاه قاجار ساخته شده‌است. در این دوران سردار سپه (رضا شاه) نخست وزیری ایران را برعهده داشت.