ترک‌های خراسانی

استایوانوف (۱۹۲۶، ص ۱۵۴) ترکهای خراسان را بازمانده مهاجمان ترکی دانسته که در قرن سوم از ترکستان به خراسان حمله کردند.[4]

فرای و صاییلی (ص ۳۱۵) تاریخ حضور ترکان در خراسان و ماوراءالنهر را به قبل از ورود اسلام به ایران نسبت داده‌اند.[5]

در منابع جغرافیایی قرون اولیه هجری نیز دربارهٔ حضور ترکان خلج در مناطقی از خراسان بزرگ مطالبی آمده‌است.[6][7] به نظر یوهانسون (۱۹۹۸، ص ۳۲۵)، قسمت اعظم ترکهای ایران از اخلاف سلجوقیان‌اند. سلجوقیان از قبایل غز بودند و ترکهای خراسان در اصل بازمانده دسته‌ای از این ترکان غز محسوب می‌شوند.[8]

ترک‌های خراسان را پروفسور دورفر از نسل ترکان سلجوقی می‌داند. اگر چه قبل ار سلجوقیان گروهی دیگر از ترکان اغوز در زمان سلطان محمود غزنوی به خراسان کوچ کردند ولی انبوه ترکان با فرزندان سلجوف یعنی طغرل و چاغری به خراسان آمدند.
بعدها با آمدن ترکان اّیغور همراه مغول‌ها همچنین بعد از قرن ۱۶ میلادی در اثر استیلای ترکمانان با آنان کم و بیش مخلوط شدند.[9][10]

در خراسان به دلیل ورود ترک‌ها در تاریخ‌های مختلف، ایل‌ها و طوایف متعددی وجود دارد. بر اساس منطقه‌ای و شهری به قرار زیر می‌باشد:

• درگز:[11][12][13][14][15][16]
  • شهر درگز:استاجلوها، قرقلوها (قرخلو)، اوزدمیرلوها، ایل اوغلی‌ها، چوله‌ها، زنگانلوها، ساروانلوها، قراگوزلوها، کهرلوها، گرایلی‌ها.
  • روستاها و ولایات:ابیوردلوها (روستای حصار),اجرلوها (بخش چاپشلو),ارشلوها (درگز و روستای حصار)، اوتانلوها (روستای اوتانلو)، ایمانلوها (دستگرد) بابا خانلوها (چاپشلو) پاپالو (لطف آباد),چاپشلوها(بخش چاپشلو)، گندوزلوها (روستای باغباده).
• کلات:
  • شهر کلات: احمدلوها، تاتارها، جغتائی‌ها، جلایرها، زنگانلوها
  • روستاها و ولایات: ایده لو (روستای ایده لو: ایدلیک) , بوباشی (دربند) , چولائی (زواندرخ)[11][17][18][19][20]).
• بجنورد:[11][16][21]
  • شهر بجنورد:گرایلی‌ها.
  • روستاها و ولایات:تاتارها (روستای تاتار)، تیمورتاش‌ها (بجنورد-روستای نردین-روستای کسبایر).
• جوین و جغتای:[11][16]
  • شهر جغتای و نقاب: جغتائی‌ها، قلیچی‌ها، گرایلی‌ها.
• سرولایت و نیشابور:[11][22][23]
  • شهر چکنه و نیشابور:بیات‌ها، گرایلی‌ها..خاندان سبزی
• بام و صفی‌آباد(ارغیان):[11][16][21]
  • شهر صفی‌آباد:بغایری‌ها، قلیچی‌ها، گرایلی‌ها.
  • روستاها و ولایات:قراخانلو (روستای الست و السک).
• قوچان وفاروج وشیروان:گرایلی‌ها.[11][16]
• خواف:خلج‌ها، شرقلوها.[11][24]
• سرخس:جوانشیرها، قورغلوها.[11][25]
• جاجرم و سملقان:گرایلی‌ها.[11][16]
• چناران:بقمنجی‌ها.[11][11][26]
• تربت جام:[11][27][28]
  • شهر تربت جام:روتی‌ها.مروی(موری)ها
  • روستاها و ولایات:تکه لوها.مروی ها(روستاهای لنگر و محمود آباد و کلاته مروی)
• تربت حیدریه:قرائی‌ها[29]

منابع‌تاریخی‌زمان‌مهاجرت نخستین‌گروه‌های ایل افشار به خراسان را در آغاز دورهٔ صفوی گزارش می‌دهند. استرآبادی در جهانگشای نادری به مهاجرت ایل قرقلو از آذربایجان به خراسان در زمان شاه اسماعیل اول، و سکنی گزیدن آن ایل در شمال خراسان اشاره می‌کند و می‌نویسد: نواحی سرچشمة میاب کوبکان در کوهستانهای جنوبی محال ابیورد ییلاق، و اتک، شمالی‌ترین ناحیة کوبکان یا کوپکان، و دستجرد و درّه جَز (دره گز) قشلاق طایفه‌های ایل افشار بود.[30][31][32]

برخی طایفه‌های کنونی افشار ساکن در خراسان: اِمبِرْلو یا ایمرلو، ارشلو ، بغایری،اوتانلو، اَیَدلو، ایمانلو (معروف به عبدالملکی)، پاپالو، تکللو یا تَکه‌لو، زَنگانلو، سَروَرلو، قِرقلو یا قِرخِلو یاد کرده‌اند که در نواحی دره گز خراسان پراکنده‌اند.[33] اوبرلینگ به نقل از بروگ به اقامت برخی طایفه‌های افشار در جنوب بجنورد، فاروج، شیروان، قوچان، و نواحی میان سبزوار و نیشابور(بخش سرولایت,طوایف سبزی،بیات)اشاره می‌کند.

• زبان ترکی خراسانی
• قوم بیات
• ایل افشار
• ترک‌های ایران
• ایل گرایلی

• فصل‌نامهٔ تحقیقات جغرافیایی، سال سوم شماره ۲، پاییز ۱۳۷۶، دکتر محمدحسین پاپلی یزدی.
• The Khorasani Turks of Iran
• Turks of Iran
• kalafat_horasan
• سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی
• [میرنیا، علی، ایلها و طایفه‌های عشایری خراسان، تهران، ۱۳۶۹ش]
• [استرآبادی، محمدمهدی، جهانگشای نادری، تهران، ۱۳۶۸ش]
• [مینورسکی، ولادیمیر، تاریخچة نادرشاه، ترجمة رشید یاسمی، تهران، ۱۳۱۳ش]
• [نیز نک: مینورسکی، ۸ -۹؛ لاکهارت، نادرشاه.]
• [Vladimir Ivanov, "Further notes on gypsies in Persia", J[R]ASB, new series, vol.16, no.7 (1920]
• [Richard N. Frye and A. M. Sayili, "The Turks in Khurasan and Transoxania at the time of the Arab conquest", The Moslem world, XXXV, no.4 Oct.1945]
• [idem, "Irano-Turkic", in Turkic-Iranian contact areas: historical and linguistic aspects, ed. Lars Johanson and Christiane Bulut, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2006]
• [Gerhard Doerfer, "Iran'da Turkler", Turk dili, no.431 .Kasim 1987]
• [ابن‌حوقل]
• [اسکندر بیگ ترکمان.عالم آرای عباسی.برادران شاهرودی.تهران۱۳۶۴.ج۲]
• [سعیدی.محمد علی.تاریخ رامیان و فندرسک تهران.۱۳۶۴]
• [محمد کاظم مروی.عالم آرای نادری.چاپ عکسی مسکو ۱۹۶۵ .نشر دانش.ج۲]
• [میرنیا.سیدعلی.ایلات و طوایف درگز چاپ دوم.۱۳۶۱]
• [قدوسی.محمد حسین.نادرنامه.انجمن آثار ملی خراسان ۱۳۳۹]