بخش هزارجریب

بخش هزارجریب (واقع در منطقهٔ هزارجریب) یکی از دو بخش شهرستان نکا در استان مازندران ایران است. این بخش دارای دو دهستان است: دهستان زارم‌رود و دهستان استخر پشت.

هزارجریب نکا از فراز امامزادهٔ روستای زیارتکلا (لَـیی) 1397/1/31

دکتر منوچهر ستوده در مورد هزارجریب می نویسد: «هزارجریب که نام آن در کتب تاریخی مازندران به صورت هزارگری و هزاره گری آمده است، سرزمینی است کوهستانی که حدود چهارگانه آن از این قرار است : از طرف جنوب به رشته کوه اصلی البرز و از شمال به رشته کوههای جهان مورا و از طرف مشرق به کوههای خوشانگور و یانه سر و سرخ گریه و لت کوه و از غرب به رشته کوهی که در امتداد رودخانه تالار و در شرق آن است. در این بخش جغرافیایی که زیباترین و پهناورترین و آبادترین ناحیه کوهستانی رشته کوه البرز است رودخانه عظیم تجن با شاخه های طولانی و ممتد آن و رودخانه نکا از میانه آن جریان دارد»[1] .

ستوده در مورد تقسیمات بخش هزراجریب نیز می نویسد: «بخش هزارجریب به دو ناحیه چهاردانگه و دودانگه تقسیم می شود: ناحیه چهاردانگه شامل شهریاری و هزارجریبی و سورتیجی است. شهریاری نام دهکده های کنار رودخانه نکا است که آب این رودخانه خود جداگانه به دریا می ریزد و آب آن داخل رودخانه تجن نمی شود. هزارجریبی دهکده هایی را گویند که کنار رودخانه زارم رود است و این رودخانه در دوآب زیردست دهکده گرمرود به عمود رودخانه تجن می پیوندد. سورتیجی نام دهکده هایی است که کنار رودخانه گرمابرود است و این روخانه نزدیک دو دهکده "ورند" و "تاکام" با عمود رودخانه تجن تلاقی می کند.

بخش دودانگه هزارجریب شامل  :نرم آب و بندرج و فریم(پریم) و بنافت و پشتکوه است. نرم آب دهکده های کنار شاخه شرقی غربی رودپلور و عمود آن را گویند و پشتکوه شامل دهکده هایی است که کنار شاخه شمالی جنوبی آن می افتد. بندرج شامل دهکده هایی است که کنار یکی از شعب چپ تجن است که حوالی تاکام و ورند به عمود اصلی تجن می پیوندد. فریم شامل دهکده هایی است که تقریبا در امتداد قسمت بالای عمود اصلی رود تجن قرار دارد. بنافت آخرین بخش هزارجریب است که دهکده های آن کنار رودی است که آب آن از کسلیان می گذرد و به رودخانه تالار می ریزد. پشتکوه شامل دهکده هایی است که در سرچشمه های رودپلور است»[2] .

اسدالله عمادی گفته است :«امروزه، فقط به بخش هایی از جنوب شهرستانِ "نکا" ، "هزار جریب" گفته می شود»[3] . ولی در گذشته:«هزارجریب... حدود آن از مناطق کوهستانی سوادکوه شروع می شد و تا مرز گلستان امروزی خاتمه می یافت»[4] .

درویشعلی کولاییان نظر بدیعی در مورد واژه ی هزارجریب دارد. او نوشته :«هزارجریب ناحیه کوهستانی وسیع، شامل دودانگه و چهاردانگه، شرقی شهرستان ساری و در جنوب بهشهر است. ظاهرا "هزارجریب" را بر ساخته از دو واژه فارسی "هزار" و "جریب" دانسته اند، تأویلی که مانند بسیاری موارد مشابه دیگر اشتباه است. این نام های کهن بازمانده از زبان مردمانی است که اولین آبادگران و کشاورزان منطقه بوده اند و دوهزار سال پیش از زمان ما در منطقه سکونت اختیار کرده اند. در زبان این مردم، این اصطلاح شاید می توانست "ایزاجِیرِ(ایزاجیری)" به معنای ناحیه تند آب(ها) باشد. سنسکریت Iza به معنای "دارنده" است و jIri به معنای آب های جاری سریع السیر است. نام هزارجریب در سایر مناطق ایران فقط نام چند رئیس ان ابراهیم خان است که روستاست(سه مورد) ، روستاهایی مختلف که نام هر کدامشان هزارجریب است. اما هزارجریب ساری خود شامل چند دهستان که دهستان خود شامل ده ها آبادی است»[5] .

همچنین به نقل از مکنزی در کتاب "راویان قصه های رفته از یاد" آمده است :«هزارجریب از دو بخش تشکیل می شود: بخش اول چهاردانگه که متشکل از سه قسمت است : 1- چهاردانگه محمدرحیم خان در یانه سر . 300 تفنگچی با تفنگ به دولت می دهد، 2- چهاردانگه نجفقلی خان در سرخه جریب که 275 تفنگچی می دهد؛ 3- چهاردانگه محسن خان 235 تفنگچی می دهد. بخش دوم [دودانگه] رئیس آن ابراهیم خان است که 300 تفنگچی می دهد. می گویند در هزارجریب تقریبا هزار ده وجود دارد . انواع شکار و حیوانات در این منطقه فراوان است از جمله : ببر، خرس و غیره»[6] .