اهل کتاب
اهل کتاب، عبارتی است در قرآن، و منظور از آن کسانی است که به یکی از ادیان یهود، نصاری، مجوس و صابئین باور دارند (سوره حج آیه ۱۷). اصل این واژه برگرفته از واژه (به عبری: עם הספר) به معنی «امت کتاب» که یهودیان به خود اطلاق می‌کرده‌اند. اهل کتاب به همه پیروان پیامبران اولوالعزم اطلاق می‌گردد که همگی دارای کتاب بودند. صابئین از یحیی و نوح، مجوس از زرتشت و ابراهیم، یهود از موسی و نصاری از عیسی. سایر پیامبران اهل کتاب مروجان پیامبران اولوالعزم اند.
نجاست اهل کتاب در فقه شیعه
نجاست اهل کتاب همواره مورد اختلاف فقهای شیعه و روایات بوده‌است.[1] برخی فقها معتقدند، اهل کتاب، که مسیحیان و یهودیان از این دسته‌اند، کافر و نجس هستند، در حالیکه فقهای دیگری، اهل کتاب را از این موارد استثنا دانسته‌اند.[2]
نجس بودن مجوسان
برخی نیز مجوسان (در عربی مجوس غالباً به معنی زرتشتی است) را از این دسته، و نجس می‌دانند. به‌طور نمونه، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، «مرتد و یهود و نصاری و مجوس» را نجس دانست‌اند.[3]
روح‌الله خمینی در این مورد گفته‌است:
«بر اساس قاعده اصالت طهارت می‌توان اهل کتاب را پاک دانست.»[4][5]
اما در جواب سؤالی که از دفتر او پرسیده شده بود که «آیا اهل کتاب پاک هستند یا نه؟» او در جوابیه گفته‌است:
غیرمسلمان نجس است و چیزی که با رطوبت با بدن او ملاقات کند، نجس می‌شود.[6][7]
برخی فقهای دیگر، من جمله سید علی سیستانی و محسن کوچه‌باغی تبریزی اهل کتاب (بمعنای یهود و نصاری و مجوس) را پاک دانسته‌اند. در این میان سید موسی شبیری زنجانی و ناصر مکارم شیرازی نجاست یهودیان و مسیحیان و زرتشتیان را بنابر احتیاط اعلام کرده‌اند[8]
نجس بودن یهودیان و مسیحیان
محمدتقی بهجت فومنی اهل نصار و یهود را نجس می‌دانستند.[9]
سید علی خامنه‌ای نجاست اهل کتاب را «نامعلوم» دانسته، و آنان را دارای «طهارت ذاتی» و «نجاست ظاهری» دانسته‌اند.[10] محمدحسین فلاح‌زاده (عضو دفتر استفتائات سیدعلی خامنه‌ای و رئیس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی) در پاسخ به سوال‌هایی در مورد چگونگی ارتباط با غیر مسلمانان چنین پاسخ داده‌است :
از دیدگاه آیت الله خامنه‌ای پیروان ادیان مسیحی، زرتشتی، یهودی و صابئی پاک هستند و خوردن غذاهای تهیه شده توسط آنان (به جز گوشتی که توسط آنان ذبح شده باشد) نیز اشکال ندارد.[11] آیت الله خامنه‌ای خود نیز در مواردی از غذاهای تهیه شده توسط اهل کتاب تناول نموده‌است.[12]
نظر مخالفین
در این باب، برخی از مفسرین و فقها اهل کتاب را پاک و طاهر اعلام نموده‌اند. ازین جمله می‌توان به فاضل لنکرانی و وحید خراسانی اشاره نمود.[8] یوسف صانعی اهل کتابی که «غیر از معاندین» باشد را پاک دانسته، و معاشرت و هم‌سفرگی با آنان را جایز می‌داند.[13]
همزیستی مسالمت آمیز
مرتضی مطهری، مفسر شیعه، از آیه «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ» در سوره کافرون؛ چنین برداشت کرده که اسلام همزیستی با بت پرستان ندارد ولی با اهل کتاب یعنی یهود، نصاری و حتی زرتشتی‌ها یک نوع همزیستی خاصی را دارد، به این نحو که رسماً از جان و مال آنان حمایت کرده و آن‌ها را در حقوق اجتماعی شریک می‌نماید.[14]
پانویس
- «نظراسلام در مورد نجاست یا پاکی اهل کتاب چیست؟ | واحد پاسخ به سوالات دینی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۶.
- «اندیشه قم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۶.
- محمد کاظم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، قم، انتشارات دارالتفسیر (اسماعیلیان)، ۱۳۷۶، ج۱، ص۵۳
- قاعده طهارت اهل کتاب-پورتال امام خمینی
- جبار حسین (۱۹۸۹). «هیچ دلیل قانع کننده‌ای بر نجاست اهل کتاب نداریم، و بلکه آنچه ادله بر آن دلالت می‌کند طهارت اهل کتاب است». طهارت و نجاست اهل کتاب با رویکرد نظریه امام خمینی (س) (پایان‌نامه). قم: جامعة المصطفی عالمیه- مجتمع آموزشی عالی امام خمینی (س).
- استفتائات امام خمینی-پورتال امام خمینی
- روح‌الله خمینی (۲۰۱۳). «سؤال۸۳۲ جلد۱ کتاب استفتائات امام خمینی». تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. ص. ۳۶۸.
- محمدحسن بنی‌هاشمی، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸، ج۱، ص۸۵ و ۸۴
- محمد حسن بنی هاشمی، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸، ج۱، ص۸۵
- سید علی خامنه‌ای، رسالة اجوبة الإسفتائات، انتشارات امیر کبیر، چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۳
- پاسخ به سؤالات شرعی مخاطبان درباره‌ی احکام ارتباط بین صاحبان مذاهب و ادیان، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، بازدید شده در اول اسفند ۱۳۹۴
- «مسیحیان ایران از انقلاب و جنگ سربلند بیرون آمدند»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، بازدید شده در اول اسفند ۱۳۹۴.
- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی صانعی :: کتابخانه عمومی
- مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۴: ۲۴۱ و ۲۴۲.