هامان (شخصیت قرآن)
هامان، از شخصیت های حکومت فرعون در زمان موسی بود. نام هامان شش بار در قرآن به کار رفته است که در تمام موارد، همراه با نام فرعون است. در دو آیه، نام قارون نیز در کنار این دو آمده است. هامان به جهت کمک‌هایش به فرعون، یکی از درباریان فاسد و گنهکار به شمار آمده است.
منصب هامان
نام هامان شش بار در قرآن ذکر شده است: سه بار در سوره قصص آیات ۶، ۸ و ۳۸ و یک بار در سوره عنکبوت آیه ۳۹ و دو بار در سوره غافر آیه ۲۴ و ۳۶. بنا بر آیات قرآن، هامان از شخصیت‌های صاحب‌نفوذ حکومت فرعون در زمان موسی بوده‌است. در قرآن از سپاه مصر، با نام لشکریان فرعون و هامان یاد شده است.[1]
برخی از مفسران شیعه و اهل سنت، معتقدند هامان، وزیر و
مشاور اعظم فرعون بوده است؛[2] اما شیخ طوسی وزیر بودن هامان را نظریه ضعیفی دانسته‌است.[3]
پس از آنکه موسی بر ساحران پیروز شد و موقعیت فرعون به خطر افتاد، به دستور فرعون، هامان برای او قصر و برج بسیار بلندی ساخت تا فرعون بالای آن رفته، از خدای موسی خبری پیدا کند.[4] در حدیثی، محمد، پیامبر مسلمانان، دوازده نفر از بدترین انسان‌ها را نام برده است که هامان یکی از آنان است.[5]
تشابه اسمی بین دو هامان
شباهت اسمی میان وزیر فرعون و وزیر خشایار شا (پادشاه ایران)، موجب شده است که مستشرقین، محمد را به خطای تاریخی متهم کنند. آنها معتقدند محمد بر اثر سوء برداشت از منابع یهودی، هامان وزیر خشایار شا را با وزیر فرعونِ معاصرِ موسی اشتباه گرفته است و حال آنکه هامان وجود تاریخی نداشته است؛[6] اما مفسران شیعه و اهل سنت، این گفته مستشرقین را درست ندانسته‌اند.[7]
محمد کاظم شاکر، از پژوهشگران معاصر، كتاب اِستِر، كه هامان را وزیر خشاریارشا می‌داند، اثری افسانه‌ای دانسته و معتقد است با توجه به تحقیقات باستان‌شناسی، ـ كه غربی‌ها انجام داده‌اند ـ گزارش قرآن از هامان مطابق با واقعیت‌های تاریخی است.[8]
دائره المعارف قرآن ـ چاپ لیدن هلند ـ در کنار اشاره به قول مشهور محققان غربی در مورد هامان، به دیدگاه مذکور نیز توجه داشته و احتمال می دهد که هامان، معرّب کلمه مصری ها، آمِن، باشد که عنوان بالاترین روحانی و شخص دوم بعد از فرعون بوده است.[9]
پانویس
- سوره قصص، آیه ۶.
- طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۶۸۶و۶۴۷؛ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۳۲۷، ۳۳۱؛ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۱ق، ج۲۰، ص۶۲، ۲۳۹؛ ج۲۴، ص۱۰۴؛ زمخشری، الکشاف، دار الفکر، ج۳، ص۱۸۰.
- طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۹، ص۷۸.
- سوره قصص، آیه ۳۸؛ سوره مؤمن، آیه ۳۶.
- صدوق، خصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۵۸.
- جفری، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ۱۳۷۲ش، ص۳۹۲.
- خزائلى، اعلام القرآن، ۱۳۸۰ش، ص۶۶۰؛ رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۵۱۶
- شاکر، «هامان و ادعای خطای تاریخی در قرآن»، ص۱۴۵-۱۶۴
- محمدکاظم شاکر و محمدسعید فیاض، هامان و ادعای خطای تاریخی در قرآن، فصلنامه علمی- تخصصی قرآن شناخت، شماره۵.
منابع
- جفری، آرتور، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، نشر توس، ۱۳۷۲ش.
- خزائلی، محمد، اعلام القرآن، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۰ش.
- رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۷ق.
- زحیلی، وهبة، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشّریعة و المنهج، بیروت، دار الفکر المعاصر و دارالفکر، ۱۴۱۱ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- شاکر، محمد کاظم و فیاض، محمد سعید، «هامان و ادعای خطای تاریخی در قرآن»، در قرآن شناخت، سال اول، شماره پیاپی ۵، بهار و تابستان ۱۳۸۹ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- علامه طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۹۳ق.
پیوند به بیرون
| برگزیده | عالی | خوب | متوسط | ضعیف | ابتدایی | خرد | فهرست برگزیده | فهرست | رده | ابهام‌زدایی | پرونده | درگاه | پروژه | تغییرمسیر | الگو | ارزیابی‌نشده |
هامان شخصیتی در قرآن است که از او به عنوان وزیر فرعونِ معاصر موسی یاد شده‌است که البته نمادی از کفر و ظلالت است. وی قدرتی فراوان داشت. او در حادثهٔ نیل مرد.[1]
جستارهای وابسته
منابع
- سوره قصص، آیه ۶.