مندائیان

مندائیان پیروان یحیای تعمید دهنده و یکی از اقلیت‌های مذهبی ایران، عراق، کشورهای اروپایی و آمریکا هستند. منداییان با نام صابئین نیز شناخته می‌شوند، و آنان را با فرقهٔ مغتسله پیوند داده‌اند؛ در حالی که این مکاتب، همگی، کیش‌هایی مستقل اما مربوط به هم به‌شمار می‌روند. مغتسله فرقه‌ای جداگانه بودند؛ که اساسی‌ترین آئینشان غسل تعمید بود. اما منداییان همان‌گونه که گفته شد، پیروِ یحیی بودند؛ که تعمیددهندهٔ مسیح بود.[17] کیش مندایی در شمار نخستین گنوسی می‌باشد.[18]

نوشتار(های) وابسته: صابئیان
«صبی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای روستایی با این نام، صبی (زاوه) را ببینید.
Mandaeans
Mandeyānāye
ٱلصَّابِئَة ٱلْمَنْدَائِیُّون
Mandeans in prayer
جمعیت کل
۶۰٬۰۰۰[1] - ۷۰٬۰۰۰[2]
مناطق دارای جمعیت قابل توجه
 عراق۳٬۰۰۰[3]
 ایران۵٬۰۰۰ to ۱۰٬۰۰۰ (۲۰۰۹)[4]
 اردن۱٬۴۰۰[5]
 سوریه۱٬۲۵۰ families[6]
 سوئد۸٬۵۰۰[7]
 استرالیا۳٬۵۰۰ to ۱۰٬۰۰۰[8][9]
 هلند۴٬۰۰۰[10]
 بریتانیا۱٬۰۰۰[11]
 کانادا۱٬۵۰۰
 آلمان۲٬۲۰۰[12]
 دانمارک۶۵۰[13]
 اندونزی۲۳[14]
 ایالات متحده آمریکا۲٬۵۰۰[15]-3,200[16]
دین‌ها
صابئه
کتاب‌های مقدس
کنزا ربا، قلستا، ادراشی اد یحیی، Haran Gawaita
زبان‌ها
زبان مندائی as liturgical language
زبان مندائی نو، زبان عربی and زبان فارسی
بخشی از مجموعه مقاله‌های
دین در ایران
نوشتارهای اصلی
دین‌های ایرانی
نوشتارهای مرتبط

در بعضی سنت‌های اسلامی آنان را ستاره‌پرست دانسته‌اند.[19] اما ایشان خود را پیروان یحیای پیامبر می‌دانند؛ و این حقیقت اصلی است؛ چرا که عده‌ای از ستاره پرستان اهل حران از ترس خلیفه مسلمین که با آنان اتمام حجت کرده بود خود را به دلیل اغماضی که قرآن نسبت به صابئین روا داشته بود صابئی خواندند.[19][20] منداییان در کناره‌های رودخانه‌های دجله، فرات و کارون زندگی می‌کنند.[21] جمعیت آن‌ها را ۷۰ هزار نفر در عراق و ۲۵ هزار نفر در ایران برآورد می‌کنند.[22] قریب ۷۵هزار نفر تا سال ۲۰۰۲ در عراق زندگی می‌کردند؛ که پس از جنگ میان آمریکا و عراق بیشتر آن‌ها به اردن و سوریه و نیز کشورهای غربی کوچ کردند.[23] اصلی‌ترین رکن دینی آن‌ها غسل تعمید در روزهای یک‌شنبه در آب روان است.[22] بالاترین ردهٔ روحانیان در میان آن‌ها «گنجور» و پس از آن «تَرمیده» است.[22]

واژه‌شناسی
قسمتی از مجموعه مقاله‌های دین گنوستیک
گنوستیک
تاریخچه آیین گنوسی
آیین‌های گنوسی اولیه
آیین گنوسی در عصر جدید
آبای گنوسی
فیلون
شمعون مغ
مرقیون
والنتین
بازیلیدس
مقالات مرتبط
گنوستیک
مندایی
آیین مانوی

مَندا واژه‌ای از زبانِ آرامیِ شرقی به معنی «دانش، آگاهی، و معرفت» است؛ و به یک معنا، برابرنهادِ گنوس است.[17] واژه مغتسله نیز به معنی مذهب تعمیدیان گاهی به ایشان اطلاق شده‌است و این سوای از تعمیددهنده بودن یحیی آخرین پیامبر مذهب مندایی به دلیل مراسم همیشگی غسل تعمید است که از آداب و آیین‌های منداییان به‌شمار رفته و همچنان نیز می‌رود. گاهی نیز نام منداییان را از ریشه ماد یا مادای که نام سرزمین باستانی شمال غربی ایران بوده دانسته‌اند، اما این نظر میان پژوهشگران بسیار منفرد بوده و از اقبال چندانی برخوردار نیست.[24] بیشتر همان واژه مندا را که در زبان آرامی برابر عرفان قرار دارد، برای آن فرض نموده‌اند. نام‌های دینی و مقدس منداییان آرامی است. به عنوان نمونه برای آوردن نام شیث از شیتل و برای نام سام بن نوح از شوم و نیز برای خود نوح از نو استفاده می‌کنند. منداییان را گاهی با صابئین که ذکر آن در قرآن سه بار آمده، یکی فرض کرده‌اند از این رو در خوزستان ایشان به صابئین معروف‌اند که در لفظ محلی صُبّی تلفظ می‌شود.[25]

دین

آنها به خدا و قیامت اعتقاد دارند. برای خود زبان و خط دارند. نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند. آن‌ها روزانه پنج بار نماز می‌خوانند و دارای کتاب هستند و در قرآن نیز نه تنها به اهل کتاب بودن یحیی اشاره شده بلکه در سه آیه نام صابئین هم‌تراز پیروان ادیان آسمانی قرار گرفته‌است، مانند سوره حج آیهٔ هفده. نام کتاب منداییان «کنزا رباً» یا «گنج آسمانی» ست که به زبان مندایی از تیره سامی و شاخه آرامی شرقی نگاشته شده‌است. در دین منداییان یا همان صابئین مغتسله که در خوزستان به صبی معروف هستند پنداره‌هایی همانند آنچه در جهان‌بینی زرتشت به چشم می‌خورد وجود دارد، مانند اصالت نور و پاکی آن در برابر تاریکی گمراه‌کننده. آیین مندایی نزدیک‌ترین دین زنده جهان به آیین مانوی است.

اساطیر مندایی[26]

بنیاد اندیشهٔ مندایی همان ثنویت، یا دو بن‌نگری است. دو گوهرِ روح و مادّه از آغاز آفرینش با هم در ستیزند. اساطیر مندایی بیشتر دربارهٔ اقلیم ازلیِ نور، آفرینش زمین و انسان، و سفر بازگشتِ روح به سرچشمهٔ سرزمینِ نور است.

کتاب مقدس منداییان

کتاب مقدس منداییان گنزا ربّا (گنج عظیم) است و به بخش گنزای راست و گنزای چپ تقسیم می‌شود. کتاب‌های شش‌گانه‌ای نیز دارند که عبارتند از: ۱)ادراشا اد یحیی (تعالیم یحیی)؛ ۲)قُلِستا (مجموعهٔ قوانین)؛ ۳)اِنیانی (نمازها و نیایش‌ها)؛ ۴)سیدرا اد نماشتا (کتابِ روانِ آدمی)؛ ۵)اِسفَر مَلوشی (دینی یا نجومی)؛ ۶)سیدرا اد مَصوَتَا (کتاب تعمید).[18]

آداب و سنن
صابئین مندایی، هر سال به مناسبت تولد حضرت آدم در رودخانه کارون به غسل تعمید و دعا و نیایش می‌پردازند.[27]

صابئین مندایی روزانه پنج بار نماز به جای می‌آورند. در دین آن‌ها آب روان و جاری قداست و پاکی ویژه‌ای دارد و برای بسیاری از فرایض از آب روان استفاده می‌گردد. ازین رو غالباً صابئین در کنار رودخانه‌های پرآب زندگی می‌کنند. شغل اصلی آن‌ها زرگری و طلافروشی و نقره کاری ست. در زمان ازدواج برای محرم شدن عروس و داماد باید در آب رفته و غسل کنند. غسل سنت پیغمبرشان یحیی‌ست که او خود به یحیای معمدان یا باپتیست معروف بوده‌است.

کتاب صابئین بنام گنزاربا یا صحف آدم است که بر پایه اعتقاد آنها توسط ملکا هیبل زیوا (جبرائیل رسول) بر اولین پیامبر صابئین یعنی آدم نازل شد و ادیان الهی دیگر بعد از دین صابئین به وجود آمدند. در کتاب مقدس صابئین آمده‌است:

هازن هو رازا و سیدرا اد من هو لاقدمی

ترجمه: این است راز و کتاب اول که پیش از آن کتابی نبود.

رمان «وضعیت بی‌عاری» نوشته حامد جلالی، اولین رمان فارسی است که به موضوع صابئین مندائی می‌پردازد. این رمان عشق پسری مندائی را به دختری شیعه نشان می‌دهد و چگونگی با هم بودنشان. وضعیت بی عاری، سال ۹۷ در ۳۲۷ صفحه از طرف شهرستان ادب راهی بازار شد و در سال ۹۸، هم منتخب جایزه ادبی جلال آل احمد شد و هم جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را در بخش رمان ربود. البته همین موضوع باعث حاشیه‌های زیادی شد؛ این که مندائیان اهل کتاب هستند یا خیر، کتاب و جوایز را دچار مشکلاتی کرد.

پیامبران صابئین آدم، شیث، نوح، سام و یحیی است. دین صابئین بر پایه توحید و معاد و نبوت است. قبله صابئین رو به شمال است و اعتقاد آنان این است ترازوی عدل الهی در شمال قرار دارد و عرش اعلا در شمال قرار دارد، چون صابئین تمام مراسم دینی خود را رو به شمال انجام می‌دهند و ستاره جدی در شمال قرار دارد این شبهه را برای بعضی از محققین ایجاد نموده بود که صابئین ستاره جدی را می‌پرستند.

عالمان دینی
یک مندایی در حال انجام نیایش در کنار رودخانه ای در اهواز

هرکس در دین مندایی بتواند به درجه بالای تعلیمات دینی برسد و بر متون دینی تسلط کامل پیدا کند به مقام گنزورا (شیخ) می‌رسد. یک گنزورا، با معنی لغوی گنج‌دار بر امور دینی منداییان نظارت دارد و هرگز وارد مسایل عمومی منداییان نمی‌شود. گنزورا مقام رهبری بر جامعه مندایی ندارد و هیچ‌کس در آیین مندایی نمی‌تواند رهبری دینی جامعه را بر عهده بگیرد. دادن عنوان رهبری به یکی از شیوخ مندایی نیز بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفت. یک گنزورا باید حلالی باشد تا بتواند به مقام گنزورایی برسد؛ یعنی هم مادر و هم پدرش باید از خانواده دینی باشند. یک گنزورا امور اصلی آیین مندایی که از آدم بر فرزندانش امر شده برپا و نظارت می‌کند؛ تعمید، ازدواج و مرگ سه رکن اصلی آیین مندایی است که برای اجرای آن به وجود یک گنزورا نیاز است. یک گنزورا باید نمازهای سه‌گانه و دعاهای روزانه را برپا کند، موی سر و صورت خود را از زمان بلوغ نتراشد، اگر هر مندایی به کمکش احتیاج داشت یاری اش کند. مراسم ازدواج و مرگ و تعمید را برای مؤمنان برپا کند و از متون دینی محافظت کند.[28]

پیروان امروزی

آنها در جنوب عراق و استان خوزستان ایران بسیار بودند ولی اکنون به تمام دنیا مهاجرت کرده‌اند.

از آنجاییکه مندائیان همواره در ایران و عراق مورد تبعیض قرار گرفته‌اند[29] و[30]، سال‌های اخیر مهاجرت تعداد کثیری از این اقلیت به کشورهای دیگر را به خود دیده‌است. امروزه مندائیان را در اقصی نقاط جهان همچون سیدنی و سن آنتونیو، تگزاس در شمارش نسبتاً انبوه می‌توان دید.[31]

تاریخچه مندائیان در ایران

پیشتر جمعیت مندایی‌ها که به صابئین نیز معروف بودند در خوزستان بیشتر بود و حمدالله مستوفی در نزهت القلوب اشاره می‌کند که: خوزستان سرزمینی‌ست که درو قوم صابیان بسیارند.[32] لایارد در سفرش به ایران از حضور ۳۰۰ تا ۴۰۰ خانوار مندائی در شوشتر و بصره خبر می‌دهد که اکثراً به نقره کاری مشغول بوده و مورد احترام اعراب بودند، اگرچه مقامات وقت ایرانی و عثمانی به شدت آنها را سرکوب می‌کردند.[33] وی همچنین از هویزه به عنوان یکی از محل‌های اصلی سکونت صابئین در گذشته نام می‌برد.

صابئین در ایران
مراسم دینی مندایی‌ها در کنار رودخانه کارون اهواز

مندایی‌های ایران شماری از اقلیت‌های مذهبی ایران هستند که با جمعیتی بین هفت الی بیست هزار نفر در استان خوزستان به ویژه شهر اهواز سکونت دارند.[34]

این اقلیت مذهبی که معتقد به دین مندایی هستند بیشتر به مشاغل طلافروشی و میناکاری مبادرت می‌ورزند. دین مندایی از دین‌های ایرانی با گرایش گنوسی است که پیامبران بنی‌اسرائیلی دارد. پیغمبر اصلی مندائیان ایران یحیای تعمیددهنده می‌باشد.

از آنجا که آداب و رسوم دینی مندایی‌ها با غسل در آب روان پیوند دارد این افراد در نزدیکی رودخانه‌های پرآب زندگی می‌کنند.

در سال‌های اخیر روند مهاجرت مندایی‌های ایران به خارج از کشور گسترش چشمگیری داشته‌است. اگرچه صابئین در ایران اهل کتاب شناخته شده‌اند[35] اما به دلیل کمی جمعیت و ناشناخته بودن ذکری از آن‌ها در ادیان رسمی ایران نیست. مندائی‌ها را در خوزستان صبی می‌نامند که تحریفی از واژه صابئی است.[36]

مرکزیت این گروه مذهبی در شهر اهواز است. سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، آن‌ها را از اهل کتاب دانسته‌است.[37]

انجام غسل تعمید مندایی‌ها به مناسبت تولد حضرت آدم

یکی از رهبران این دین در ملاقات با سید علی خامنه‌ای خواستار حضور یک نماینده از صابئین در مجلس شورای اسلامی شد که رهبر ایران این مسئله را منوط به حد نصاب رسیدن افراد این دین به عدد ۱۵۰۰۰۰ نفر دانست چرا که قانوناً به ازای هر ۱۵۰۰۰۰ نفر یک نماینده در مجلس می‌تواند حضور داشته باشد.

صابئین در حمایت اردوان اشکانی به خاطر آزار رومیان یا یهودیان از مسکن اولیه‌شان که حدود پالستین (فلسطین امروزی) بوده به مرزهای ایران آورده شدند و برخی در اطراف تیسفون (در عراق کنونی) و برخی در نواحی کرخه و کارون و در شهرهای پارسیان مسکن داده شدند. اینان در شوشتر و دزفول ساکن بودند. در زمان قاجار برخی (از چه گروهی بودند نا مشخص است) مبادرت به آزار اینان داشتند که امیرکبیر به نجات اینان همت گماشت. امروزه اینان در سوسنگرد، دزفول، اهواز و آبادان زندگی می‌کنند و به صورت سنتی بیشتر مذهب خود را پنهان می‌دارند. آیین ایشان پیوستگی خاصی با آب دارد. برای نمونه مراسم ازدواج ایشان در کنار آب کارون برگزار می‌شود. نزد خوزستانیان قدیم ایشان به امانتداری و صداقت ضرب‌المثل بوده‌اند. زبان ایشان ترکیبی از عربی و زبان آرامی است. ایشان الفبایی مخصوص به خود دارند که برخی از نوشتارهای خود را به ان می‌نویسند. کار اینان بیشتر حکاکی ظروف طلا و نقره بوده‌است و امروزه نیز بسیاری به زرگری مشغولند. معمولاً ایشان (بویژه مسن ترها) با ریشی بلند و مرتب، سبیلی بلند که روی ریش می‌آید و نیز عمامه کوچک سفید قابل شناختن هستند.

دیدگاه اسلام (تشیع)

پیرامون اهل کتاب بودن یا نبودن صابئین، بین فقیهان اهل تشیع و تسنن نظرات مختلفی وجود دارد. برخی از فقیهان شیعه تصریح نموده‌اند به اینکه صابئین اهل کتاب نمی‌باشند، اما برخی دیگر از فقهای شیعه، نظر به اهل کتاب بودن صابئین داده‌اند؛[38] سیدعلی خامنه‌ای (مرجع تقلید شیعه): … همچنین صابئین که بر اساس تحقیقات ما از اهل کتاب هستند و حکم آنها را دارند. معاشرت با پیروان این ادیان با رعایت ضوابط و اخلاق اسلامی اشکال ندارد.[39]

تقویم مندائی

تقویم مندایی براساس هبوط (تولد) «آدم» نوشته شده‌است و منداییان سال کبیسه ندارند چراکه براین اعتقادند که خداوند همه چیز را براساس گردش وتکرارخلق نموده و به همین اساس سال‌های مندایی باید گردش کنند تا این دوران حفظ شود ویک روزهم به عقب یا جلو تغییر نکند. یک سال مندائی ۳۶۵ روزاست. هر ماه مندائیان ۳۰ روز است که در مجموع می‌شود ۳۶۰ و ۵ روز، پنجه که جزو ایام ۱۲ ماه به‌شمار نمی‌آیند (به علت مقدس بودن این ۵ روز). روز تعطیل رسمی منداییان در طول هفته یکشنبه است. عناوین ماه‌های مندایی: دولا، نونا، امرا، تورا، صلعی، سرطانا، آریا، شمبلتا، قینا، ارقوا، هیطا و گدیا است.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. Bell, Matthew
  2. Iraqi minority group needs U.S. attention, Kai Thaler,Yale Daily News, March 9, 2007.
  3. Salloum, Saad (2019-08-29). "Iraqi Mandaeans fear extinction". Al-Monitor. Retrieved 2020-05-20.
  4. Contrera, Russell. "Saving the people, killing the faith – Holland, MI". The Holland Sentinel. Archived from the original on 2012-03-06. Retrieved 2011-12-17.
  5. "Jordan's Mandaean minority fear returning to post-ISIS Iraq". The National. 9 June 2018. Retrieved 9 June 2018.
  6. Who Cares for the MANDAEANS?, Australian Islamist Monitor
  7. Ekman, Ivar: exodus to Sweden from Iraq for ethnic Mandaeans
  8. Hegarty, Siobhan (21 July 2017). "Meet the Mandaeans: Australian followers of John the Baptist celebrate new year". ABC. Retrieved 22 July 2017.
  9. Hinchey, Rebecca: MANDAENS, a unique culture
  10. "The Mandaeans · The Worlds of Mandaean Priests". mandaeanpriests.exeter.ac.uk. Retrieved 2019-05-25.
  11. Crawford, Angus: Mandaeans – a threatened religion
  12. Verschiedene Gemeinschaften / neuere religiöse Bewegungen, in: Religionswissenschaftlicher Medien- und Informationsdienst|Religionswissenschaftliche Medien- und Informationsdienst e. V. (Abbreviation: REMID), Retrieved 9 October 2016
  13. Schou, Kim and Højland, Marie-Louise: Hvem er mandæerne? (Danish), religion.dk
  14. Society for Threatened Peoples:Leader of the world's Mandaeans asks for help
  15. MacQuarrie, Brian (13 August 2016). "Embraced by Worcester, Iraq's persecuted Mandaean refugees now seek 'anchor'—their own temple". The Boston Globe. Retrieved 19 August 2016.
  17. اسماعیل ابوالقاسم‌پور. اسطورهٔ آفرینش در آیین مانی. ص ۲۰
  18. همان
  19. طباطبائی، محیط -۱۳۶۳صابئین اهل کتابند - ویراستار عبدالکریم سروش - یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری - سازمان تبلیغات اسلامی ص ۴۳–۶۰
  20. زرین کوب، عبدالحسین - در جستجوی تصوف در ایران ب - ۱۳۶۹ - امیر کبیر۲۷۱
  21. صابئین ایران‌زمین، عکس: عباس تحویلدار، متن: مسعود فروزنده، آلن برونه، تهران: نشر کلید: ۱۳۷۹، شابک: ۹۷۸۹۶۴۹۰۶۴۵۵۰، ص۸
  22. همان.
  23. «منداییان، یکتاپرستانی کمتر شناخته شده و پیروان یکی از قدیمی‌ترین ادیان». euronews. ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۰.
  24. "Mandaeans of Iraq and Iran". E.S. Drower, Leiden, 1962. Archived from the original on 4 December 2011. Retrieved 15 April 2012.
  25. "The Mandaean Identity Challenge: from religious symbolism to secular policies". آکادمی دانشگاه مالایا. Retrieved 15 April 2012.
  26. اسماعیل ابوالقاسم‌پور. اسطورهٔ آفرینش در آیین مانی. ص ۲۱
  27. «مراسم غسل تعمید صابئین مندایی در اهواز - اخبار تسنیم - Tasnim». www.tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۵.
  28. «روایت منداییان ایران؛ کم جمعیت اما متحد». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  29. «Detention and temporary protection damages mental health - Amnesty International Australia». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۱.
  30. Nationality, refugee status and state protection: explorations of the gap between man and citizen. Savitri Taylor. Federation Press, 2005 ISBN 1-86287-524-3 pp.110
  31. Iraqi Christian sect struggles to preserve culture in U.S. - USATODAY.com
  32. لغت‌نامه دهخدا صابئین. فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
  33. سفرنامه لایارد.
  34. پروژه جاشوا Mandaean of Iran انگلیسی. بازدید در ۳۱ ژوئن
  35. سایت آفتاب اطلاعاتی پیرامون صابئین مندایی و رسوم دینی آن‌ها فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
  36. لغت‌نامه دهخدا «سرواژه صبی». فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
  37. "صابئین" قوم و دین فراموش شده
  38. آیا صابئین اهل کتاب هستند؟ کتابخانه دیجییتال تبیان
  39. اجوبه الاستفتائات -- صابئین دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مندائیان موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.