اسباط

واژه اسباط ۵ بار در قرآن آمده‌است. در آیه ۱۶۰ سوره اعراف اسباط به‌صورت نکره آمده، مراد از آن تیره‌ها و گروه‌های دوازده‌گانه قوم موسی یا همان اسباط بنی‌اسرائیل است؛ اما در موارد دیگر (بقره:۱۳۶و۱۴۰؛ آل‌عمران:۸۴؛ نساء:۱۶۳) اسباط دارای «ال» تعریف بوده و از آن به عنوان دریافت کنندگان وحی یاد می‌شود؛ و این دو را نباید با هم اشتباه گرفت.[2]

آیه ۱۶۰ سوره اعراف از تقسیم قوم موسی به ۱۲ گروه - که ظاهراً بر اساس انتساب آنان به پسران دوازده‌گانه یعقوب صورت گرفته- سخن می‌گوید.[3] چنان‌که از ادامه آیه نیز برمی‌آید، مفسّران قرآن سبب دسته‌بندی یاد شده را - که بنا بر ظاهر آیه در زمان موسی روی داده‌است[4]- تسهیل در اداره امور آنان و پیشگیری از اختلاف بر سر آب، غذا و… می‌دانند.[5]

در آیه ۱۶۳ سوره نساء از نزول وحی بر اسباط، همانند شماری از پیامبران بزرگ، یاد شده‌است.[6]

در آیه ۱۴۰ سوره بقره صریحاً یهودی و نصرانی بودن ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب و اسباط، رد شده‌است[7] و این نشان می‌دهد که اسباط -مانند بقیه پیامبران نامبرده- پیش از موسی و عیسی به پیامبری رسیده‌اند. چنان‌که ذکر اسباط بین یعقوب و موسی در آیات ۱۳۶ بقره و ۸۴ آل‌عمران نشان می‌دهد که اسباط به احتمال زیاد در دوره تاریخی پس از یعقوب و پیش از موسی می‌زیسته‌اند؛ زیرا ترتیب تاریخی در ذکر بقیه پیامبران در این دو آیه رعایت شده‌است.[2] به علاوه، نام بردن از اسباط در قالب لفظِ جمعی که مفرد آن یک وصف عام است، و پرهیز از ذکر نام یکایک آنها، می‌تواند از پایین بودن مقام و منزلت اسباط نسبت به پیامبران یاد شده حکایت کند.