فهرست شاهان صفوی

دوره صفوی از مهم‌ترین دوران تاریخی ایران به‌شمار می‌آید، زیرا با گذشت ۹۰۰ سال پس از نابودی شاهنشاهی ساسانیان؛ یک پادشاهی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید. این دوره یکی از سه مرحله دوران طلایی اسلام و دوره اوج تمدن اسلامی است و یکی از امپراتوری‌های باروت به شمار می‌رود.[1] این پادشاهی توسط شاه اسماعیل یکم بنیان‌گذاری شد و در نهایت با سقوط شاه سلطان حسین در اصفهان در سال ۱۷۲۲ میلادی فروپاشید. البته احترام صفویان در میان مردم حتی پس از سلطان حسین نیز پابرجا ماند و حکمرانان بعدی ایران با انتساب خود به نوادگان صفوی مشروعیت‌سازی می‌کردند. آخرین پادشاه صفوی، شاه اسماعیل سوم (نوه‌ی دختری سلطان حسین) بود که در ۱۷۵۰ میلادی توسط کریم‌خان‌زند در آباده به شاهی برگزیده شد و تا ۱۷۷۳ میلادی شاه صوری ایران محسوب می‌شد و از احترام برخوردار بود. برهمین اساس کریم‌خان‌زند خود را «وکیل» وی می‌نامید.

شاهنشاهی صفوی
وسعت شاهنشاهی صفوی در دوره شاه عباس بزرگ
نگارهٔ شاه عباس یکم، بزرگترین و مقتدرترین شاهنشاه صفوی
جزئیات
اولین پادشاهشاه اسماعیل یکم
آخرین پادشاهشاه سلطان حسین
آغاز پادشاهیژوئیه ۱۵۰۱ میلادی
پایان پادشاهیاکتبر ۱۷۲۲ میلادی
سکونتگاه رسمیتبریز
(۱۵۰۱ تا ۱۵۵۵ میلادی)
قزوین
(۱۵۵۵ تا ۱۵۹۸ میلادی)
اصفهان
(۱۵۹۸ تا ۱۷۲۲ میلادی)
منصوب‌کنندهجانشینی ارثی
نوشتار اصلی: فهرست شاهان ایران

صفویان، آیین شیعه را مذهب رسمی ایران قرار دادند. روش فرمانروایی صفوی تمرکزگرا و نیروی مطلقه (در دست شاه) بود. پس از ساختن پادشاهی صفویه، ایران اهمیتی بیشتر پیدا کرده و از ثبات و یکپارچگی برخوردار گردیده و در زمینهٔ جهانی نام‌آور شد.[2] در این دوره روابط ایران و کشورهای اروپایی به دلیل دشمنی امپراتوری عثمانی با صفویان و نیز جریان‌های بازرگانی، (به ویژه داد و ستد ابریشم از ایران) گسترش فراوانی یافت. در دوره صفوی (به ویژه نیمه نخست آن)، جنگ‌های بسیاری میان ایران با امپراتوری عثمانی در غرب و با ازبکها در شرق کشور رخ داد که علت این جنگ‌ها جریان‌های زمینی و دینی بود.[3] ایران در دوره صفوی در زمینه مسائل نظامی، فقه شیعه و هنر (معماری، خوشنویسی، و نقاشی) پیشرفت شایانی نمود.[4]

لقب

صفویان همواره از لقب شاه پیش از اسم خود استفاده می‌کردند که نشان دهنده قدرت معنوی و دنیوی پادشاه بود. علاوه بر این از لقب‌هایی مانند شاهنشاه، سلطان بر سلاطین، خاقان، صاحبقران نیز استفاده می‌کردند، شاهنشاه لقبی بود که پادشاهان این سلسله را به پادشاهی‌های باستانی مرتبط می‌کرد و میتوانستند بر تمامی اراضی متعلق به ایران ادعای سلطنت کنند، خاقان و بهادرخان نیز لقبی بود که بعد از حمله مغل در ایران رواج پیدا کرده بود و استفاده از آن نیز نوعی مشروعیت داشت.

فهرست
شاهان صفوی
# تصویر نام نام کامل تاریخ تولد
(محل تولد)		 دوران حکومت
 پایتخت تاریخ درگذشت
(محل درگذشت)		 محل آرامگاه اتفاقات مهم
۱ شاه اسماعیل یکم ابوالمظفر شاه اسمعیل الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۱۷ ژوئیه ۱۴۸۷ میلادی
اردبیل

۲۲ دسامبر ۱۵۰۱[5]
تا
۲۳ مه ۱۵۲۴

 تبریز

۲۳ مه ۱۵۲۴
نزدیک تبریز

 آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

  • بنیان‌گذار شاهنشاهی صفوی
  • تشکیل اولین حکومت مرکزی پس از حمله اعراب به ایران
  • انتخاب تبریز به عنوان پایتخت
  • اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی حکومت
  • پیروزی در جنگ برابر ازبکان در سال ۱۵۱۰ میلادی
  • شکست در جنگ چالدران

۲ شاه تهماسب یکم ابوالمظفر ابوالفتح شاه طهماسب الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۲۲ فوریه ۱۵۱۴ میلادی
شاه آباد، اصفهان

۲۳ مه ۱۵۲۴
تا
۱۴ مه ۱۵۷۶

 تبریز و قزوین

۱۴ مه ۱۵۷۶
قزوین

 حرم امام رضا

  • پیروزی در برابر ازبکان
  • شکست‌های پی‌درپی در جنگ با عثمانی
  • بسته شدن پیمان آماسیه با امپراتوری عثمانی، که به موجب این قرارداد؛ گرجستان غربی، ارمنستان غربی و مناطق عراق کنونی به دولت عثمانی واگذار شد
  • پناهندگی همایون شاه گورکانیان هند و سلطان بایزید شاهزاده عثمانی به دربار ایران.
  • تغییر پایتخت از تبریز به قزوین

۳ شاه اسماعیل دوم ابوالمظفر شاه اسمعیل ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۳۱ مه ۱۵۳۷ میلادی
قم

۲۲ اوت ۱۵۷۶
تا
۲۴ نوامبر ۱۵۷۷

 قزوین

۲۴ نوامبر ۱۵۷۷
قزوین

 حرم شاهزاده حسین

۴ شاه محمد خدابنده ابوالمظفر شاه سلطان محمد الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۱۵۳۲ میلادی
اردبیل

۱۱ فوریه ۱۵۷۸
تا
اکتبر ۱۵۸۷

 قزوین

۱۵۹۵
قلعه الموت، قزوین

 حرم شاهزاده حسین

  • توسط امرای قزلباش به حکومت می‌رسد
  • شکست در جنگ با امپراتوری عثمانی و جدا شدن ایالت‌های قفقاز، ارمنستان و آذربایجان از ایران
  • محمد خدابنده در سال ۱۵۸۵ میلادی از ازبکان شکست خورد که منجر به جدا شدن ایالت خراسان از ایران شد (در همین سال ازبکان مقبره شاه طهماسب را ویران و استخوان‌های وی را بیرون آوردند و آتش زدند)
  • در جنگ‌های متوالی سر پادشاهی با فرزند خود، عباس میرزا که از حمایت قزلباش‌ها برخوردار بود، شکست خورد و در قلعه الموت تا پایان عمر خود در حبس به سر برد

۵ شاه عباس یکم ابوالمظفر شاه عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۲۱ ژانویه ۱۵۷۱ میلادی
هرات

۱ اکتبر ۱۵۸۸
تا
۱۹ ژانویه ۱۶۲۹

 قزوین و اصفهان

۱۹ ژانویه ۱۶۲۹
بهشهر، مازندران

 حرم امامزاده حبیب بن موسی

  • با کمک امرای قزلباش به سلطنت رسید
  • صلح زودهنگام با امپراتوری عثمانی و خریدن زمان برای سامان دادن به حکومت و ارتش
  • تغییر پایتخت از قزوین به اصفهان
  • حمله به ازبکان و بازپس‌گیری مناطق از دست رفته دوره سلطنت شاه محمد خدابنده
  • شروع حملات به امپراتوری عثمانی و بازپس‌گیری تبریز، ارومیه، ارمنستان و فتح تفلیس، کردستان عراق و بغداد
  • بازپس‌گیری قندهار از چنگ گورکانیان هند
  • حمله به هرمز با کمک بریتانیا و بیرون راندن پرتغالی‌ها از جنوب ایران

۶ شاه صفی یکم ابوالمظفر شاه صفی بن فیضی میرزا الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۱۶۱۱ میلادی
؟

۱۹ ژانویه ۱۶۲۹
تا
۱۲ مه ۱۶۴۲

 اصفهان

۱۲ مه ۱۶۴۲
کاشان

 حرم فاطمه معصومه

  • کشتن تمام امرای دوره شاه عباس و کشتن و کور کردن تمام خاندان سلطنتی
  • از دست دادن ایالت‌های بغداد و قندهار
  • صلح با امپراتوری عثمانی و انعقاد عهدنامه زهاب بین طرفین. با بسته شدن این عهدنامه تا آخر سلطنت صفویان جنگی بین دو کشور در نگرفت.

۷ شاه عباس دوم ابوالمظفر شاه عباس ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۳۱ دسامبر ۱۶۳۲ میلادی
قزوین

۱۵ مه ۱۶۴۲
تا
۲۶ اکتبر ۱۶۶۶

 اصفهان

۲۶ اکتبر ۱۶۶۶
خسروآباد، نزدیک دامغان

 حرم فاطمه معصومه

  • در سال ۱۶۴۳ رستم خان سپهسالار و در سال ۱۶۴۴ اقوام بختیاری قیام کردند اما هر دو قیام توسط ساروتقی اعتمادالدوله سرکوب شدند.
  • در ۲۲ فوریه ۱۶۴۹ قندهار دوباره تحت تصرف صفویان درآمد، این شهر تا زمان سقوط اصفهان جزئی از پادشاهی صفویان باقی ماند.
  • جنگ‌های ایران و روسیه (۱۵۵۱ - ۱۵۵۳) رخ داد، هیچ‌کدام از طرفین برتری کامل نیافت با این وجود پس از این دوره جنگ‌ها نفوذ ایران بر قسمت‌های شمالی قفقاز مستحکم شد.

۸ شاه صفی دوم

(شاه سلیمان)

 ابوالمظفر شاه صفی ثانی (سلیمان) الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

فوریه یا مارس ۱۶۴۸ میلادی
اصفهان

۱ نوامبر ۱۶۶۶
تا
۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴

 اصفهان

۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴
اصفهان

 حرم فاطمه معصومه

  • ابتدا در ۱ نوامبر ۱۶۶۶ با نام شاه صفی دوم و در ۲۰ مارس ۱۶۶۸ با نام شاه سلیمان تاج‌گذاری کرد.
  • در دوره اولین تاجگذاری وی، قبایل شرق دریای خزر سر به شورش نهادند از جمله قزاق‌ها که از طریق دریا به ایران حمله کردند و ضمن کشتار مردم و اشغال بخشی از کشور، شهر فرح‌آباد را به آتش کشیدند.
  • اداره حکومت توسط وزیر اعظم شیخعلی خان زنگنه و افزایش نفوذ خاجگان و زنان حرم‌سرا.
  • افزایش ارتباط با دولت‌های اروپایی و ساخت و ساز های بسیار در کشور از جمله ساخت کاخ هشت‌بهشت.

۹ شاه سلطان حسین ابوالمظفر شاه سلطان حسین الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

اکتبر ۱۶۶۸ میلادی
اصفهان

۶ اوت ۱۶۹۴
تا
۲۱ اکتبر ۱۷۲۲

 اصفهان

۱۵ نوامبر ۱۷۲۶
اصفهان

 حرم فاطمه معصومه

  • افزایش نفوذ روحانیان شیعه همچون علامه مجلسی و سخت‌گیری بیش از حد به اقلیت‌های مذهبی
  • شورش افغان‌های غلجایی و ابدالی، بلوچ‌ها، کردها و اقوام لزگی در سرتاسر ایران.
  • آغاز حملات محمود افغان در سال ۱۷۲۰ برای از بین بردن حکومت مرکزی و سقوط کرمان در سال ۱۷۲۱
  • فرستادن تهماسب میرزا به قزوین و صفی میرزا به کرمانشاه پیش از سقوط پایتخت برای کمک به دولت مرکزی
  • محاصره اصفهان از ۸ مارس ۱۷۲۲ توسط محمود افغان، تسلیم تاج و تخت سلطنت در اکتبر ۱۷۲۲ به محمود افغان و سقوط دولت صفوی

۱۰ شاه تهماسب دوم ابوالمظفر شاه تهماسب ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان

۱۷۰۴ میلادی
اصفهان

۲۴ اکتبر ۱۷۲۲
تا
۲ سپتامبر ۱۷۳۳

 اصفهان

۱۱ فوریه ۱۷۴۰
سبزوار

 حرم فاطمه معصومه

  • فرار از اصفهان، تاج‌گذاری در قزوین و فرار به سوی تبریز، نبرد بی‌فایده با روس و عثمانی و مصالحه با دو دولت مهاجم برای پشتیبانی از وی.
  • پیوستن به فتحعلی خان قاجار و رهسپاری به سوی مازندران، پیوستن به نادرقلی خان افشار در جریان محاصره مشهد و قتل فتحعلی خان.
  • نبرد‌های پی در پی با افاغنه به کمک نادر و بیرون راندن آن‌ها از اصفهان، استمرار دولت در پایتخت اصلی و تاج‌گذاری دوباره در ۳۰ نوامبر ۱۷۲۹.
  • نبرد با عثمانی، شکست سنگین از عثمانی‌ها، برکناری از سلطنت توسط نادر در سال ۱۷۳۲ و پایان سلطه سیاسی صفویان.

پانویس
  1. موسی نجفی (۱۳۸۸)، انقلاب فرامدرن و تمدن اسلامی (موج چهارم بیداری اسلامی)، مؤسسه مطالعات تاریخن صفوی و مذهب: معاصر ایران، ص. ۲۴۹، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۸۳۴-۱۳-۶
  2. تاریخ ایران (۲)، ص ۱۲۲
  3. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه (صص ۶–۲۸۴)
  4. http://ganjoor.net/mohtasham/
  5. Ghereghlou, Kioumars (October–December 2017). "Chronicling a Dynasty on the Make: New Light on the Early Ṣafavids in Ḥayātī Tabrīzī's Tārīkh (961/1554)". Journal of the American Oriental Society. 137 (4): 827. doi:10.7817/jameroriesoci.137.4.0805 – via Columbia Academic Commons. Shah Ismāʿīl's enthronement took place in Tabrīz immediately after the battle of Sharūr, on 1 Jumādā II 907/22 December 1501.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.