مهدی حائری یزدی

حائری یزدی علوم حوزوی را نزد روح‌الله خمینی، احمد خوانساری، میرزا مهدی آشتیانی، سید حسین طباطبایی بروجردی و سید محمد حجت کوه کمری فرا گرفت و پس از اخذ درجه اجتهاد به عنوان نماینده سید حسین طباطبایی بروجردی به آمریکا سفر کرد. او اولین شخصی بود که اجتهاد مطلق را از بروجردی دریافت می‌کرد.[3] در آمریکا و کانادا هم به آموختن فلسفه غرب پرداخت و موفق به گرفتن درجه دکترا در رشته فلسفه تحلیلی با تز دکترای «علم حضوری، اصول معرفت‌شناسی در فلسفهٔ اسلامی» از دانشگاه تورنتو شد.[4]

او فرزند عبدالکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) و برادر مرتضی حائری یزدی دیگر فقیه نامدار شیعه‌است. برادرزاده او (دختر مرتضی حائری) همسر مصطفی خمینی پسر روح‌الله خمینی بود و او از این طریق با خانواده خمینی خویشاوندی داشت.

همچنین خمینی سال‌ها در حوزه علمیه قم شاگرد عبدالکریم حائری بود؛ و مهدی نیز فلسفه اسلامی را از خمینی می‌آموخت. علاوه بر این آن دو بیش از بیست سال در قم روابط دوستانه بسیار نزدیکی با یکدیگر داشتند.[7]

حائری از مهمترین منتقدان حکومت دینی و از طرفداران جدایی دین از سیاست و مشروعیت دمکراتیک حکومت به‌شمار می‌آمد و نظرات خود را در این باره، در کتاب حکمت و حکومت بیان کرده‌ است.

نظریه وکالت مالکان شخصی مشاع از ابداعات او در فقه سیاسی شیعه‌است. او در این نظریه حق حکومت را به تمام اهالی سرزمین که از نظر او مالکان طبیعی آن هستند می‌دهد و حکومت‌گران را نمایندگان و وکلای مردم می‌داند.

حائری در موارد بسیاری با استاد و دوستش خمینی اختلاف نظر داشت. از جمله اینکه تئوری ولایت فقیه را از لحاظ منطقی مخدوش می‌دانست.[8] و احتمالاً نخستین پژوهش‌گری بود که در کتاب حکمت و حکومت به‌طور تئوریک نظریه ولایت فقیه را به چالش کشید.[9] همچنین با ادامه جنگ ایران و عراق مخالف بود و فتوای مرگ سلمان رشدی از سوی خمینی را برخلاف موازین شرعی و علیه منافع مسلمانان می‌دانست.[10]

او در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق به پیشنهاد بروجردی به عضویت شورای عالی فرهنگ درآمد.

علاقه او به جبهه ملی و اعتقادش به مصدق آشکار بود. او در خاطراتش می‌گوید: «بنده با این که رسماً جزو جبهه ملی نبودم و اصولاً هیچ وقت مایل نبودم که در هیچ حزب و گروهی رسماً مشارکت کنم، ولیکن نسبت به جبهه ملی و بخصوص نسبت به شخص دکتر مصدق خیلی علاقه زیاد داشتم… معتقدم به این که عامل شکست او فقط صحت عمل و درستی‌اش، کردار و رفتار سیاسی او بود، رفتار اصولی سیاسی… او همیشه یک حرف می‌زد: چه در زندان، چه در ریاست دولت و نخست وزیری، چه در وکالت مجلس…».[11]

حائری در سال ۱۳۳۲ در انتخابات هفدهمین دوره مجلس شورای ملی نامزد نمایندگی شهر یزد شد و در ائتلاف با دکتر مرشد و موسوی زاده قرار گرفت که با شکست ائتلافشان به مجلس راه نیافت.

وی پس از تحصیل در حوزه علمیه قم و اخذ درجه اجتهاد در دهه ۱۳۳۰ به آمریکا رفت و انجمن اسلامی دانشجویان کانادا و آمریکا را تأسیس کرد که صادق قطب زاده، مصطفی چمران و پس از مدتی ابراهیم یزدی وارد آن شدند.[12] او همچنین پس از استعفا از سرپرستی سفارت ایران در واشینگتن و در دوران اقامت در آمریکا و در جریان بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا تلاش نافرجامی را برای پایان این ماجرا انجام داد.[13][14]

• حکمت و حکومت
• متن کامل خاطرات مهدی حائری، مهدی حائری یزدی، حبیب لاجوردی (ویراستار)، ناشر: صفحه سفید
• هرم هستی: تحلیلی از مبادی هستی‌شناسی تطبیقی، مهدی حائری یزدی، مسعود علیا (ویراستار)، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
• سیاست‌گری و سیاست‌اندیشی: زندگی و فکر سیاسی، مهدی حائری یزدی، ناشر: علم
• دیدار با رفیقان، مهدی حائری یزدی، تقی واحدی، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان - ۱۳۸۱
• علم کلی، مهدی حائری یزدی، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
• جستارهای فلسفی (مجموعه مقالات)، مهدی حائری یزدی، مسعود علیا (ویراستار)، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
• کاوشهای عقل نظری، مهدی حائری یزدی، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
• کاوشهای عقل عملی: فلسفه اخلاق، مهدی حائری یزدی، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
• شرح اصول کافی: کتاب عقل و جهل، کتاب توحید، مهدی حائری یزدی، ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، انتشارات حکمت
• شرح حرکت اسفار، مهدی حائری یزدی، ناشر: انتشارات حکمت - ۱۳۹۴

• سید حسن امین
• سید محمد علی موحد ابطحی
• محمد علی جاودان

• وکالت مالکان شخصی مشاع
• عبدالکریم حائری یزدی

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مهدی حائری یزدی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• مصاحبه مهدی حائری یزدی با پروژه تاریخ شفاهی ایران