سید جواد طباطبایی

طباطبایی به سال ۱۳۲۴ در خانواده‌ای اهل تجارت و علم در تبریز به زاده شد. پدرش را که همچون عمویش از بازاریان تبریز بود، در هشت سالگی از دست داد.[6] در همان دوران کودکی زبان فرانسه را نزد کشیشی فرانسوی‌زبان فراگرفت. او همزمان با تحصیلات آموزشی رسمی، به حوزه علمیه تبریز نیز می‌رفت و پس از یادگیری زبان عربی، شرح منظومهٔ سبزواری را در آنجا فراگرفت. طباطبایی تا انتهای دبیرستان در تبریز تحصیل کرد و سپس برای تحصیل در رشتهٔ حقوق به دانشگاه تهران رفت. در هنگام تحصیل حقوق در تهران، نزد جواد مصلح شروع به خواندن اسفار ملاصدرا و الهیات شفای ابن‌سینا کرد و در همان زمان نیز در دوره‌های درسی هانری کربن در دانشگاه تهران شرکت می‌کرد. پس از اخذ کارشناسی حقوق از دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه تهران، دوران سربازی خودش را به عنوان سپاه ترویج در تهران و تبریز گذراند. در این دوران، آنگونه که خودش می‌گوید، بخش مهمی از وقت خودش را صرف خواندن آثار انگلیسی و فرانسوی کرد. طباطبایی توانست در انتهای دوران سربازی، بورس تحصیلی دانشگاه پاریس را بگیرد و به فرانسه برود. در پاریس او ابتدا دو سال در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه سوربن تحصیل کرد و سپس در دوره دکتری به ادامهٔ تحصیل پرداخت و با اخذ دیپلم مطالعات عالی D.E.S از رشتهٔ فلسفهٔ سیاسی فارغ‌التحصیل شد.[6]

او در سال‌های حضور در فرانسه او هم در حلقهٔ لوئی آلتوسر، فیلسوف مارکسیست و فرانسوا شاتله فیلسوف هگلی مارکسی بود و هم به حوزهٔ گروهی از کشیش‌های یسوعی‌ای که در مسائل فلسفی در سطح بالایی بودند رفت‌وآمد داشت و با یکی از مفسران مطرح هگل در ارتباط بود.[6] در همین حلقه بود که یادداشت‌ها و حاشیه‌هایی که لنین بر کتاب‌های هگل نوشته بود را ترجمه و با عنوان یادداشت‌هایی دربارهٔ دیالکتیک منتشر کرد. همچنین مجموعه مقاله‌هایی از آلتوسر را با عنوان لنین و فلسفه و چند مقالهٔ دیگر ترجمه و منتشر کرد.

در سال ۱۳۶۳ با نوشتن رساله‌ای دربارهٔ «تکوین اندیشهٔ سیاسی هگل جوان»، با دریافت درجهٔ ممتاز دکترای دولتی در رشتهٔ فلسفهٔ سیاست به ایران بازگشت. پس از بازگشت به عضویت هیئت علمی دانشگاه تهران درآمد و معاون پژوهشی دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران شد. در همان حال، او سردبیری نشریهٔ همین دانشکده را به عهده گرفت. او پس از مدتی ممنوع تدریس و سپس اخراج می‌شود. اگر چه خودش نمی‌دانسته تحت چه عنوانی اخراج شده، اما یکی از مسئولان به او می‌گوید که گفته‌شده طباطبایی لیبرال، لاییک، ملی‌گرا است و از او می‌خواهد که اعتراضی به این اخراج بکند تا آنرا بررسی کنند. در مقابل طباطبایی می‌گوید که «من همانی هستم که هستم. واقعاً نه می‌دانند لیبرال چیست، نه ملی‌گرا و نه لاییک. ماجرا این است که هر کسی که در بیرون از تقلیدِ رایج نظام علمی صحبت کند، یکی، دو تا از این مفاهیم را می‌چسبانند تا حذفش کنند. حتی وقتی معنایش را بپرسی هم پاسخی ندارند.»[7] او می‌گوید که در همان سال‌ها «شخصی به نام نجفقلی حبیبی آمد و رئیس دانشکده شد و ۱۳ نفر را با خودش از تربیت مدرس آورد و شبانه دستور دادند که آنها استاد شوند و پرونده‌های قبلی را تعطیل کردند.»[7] پس از اخراج از دانشگاه تهران، طباطبایی به کار پژوهشی خود در مراکز دیگر ادامه داد و با امکاناتی که در مراکز پژوهشی فرانسه، آلمان، و آمریکا فراهم آمد، پژوهشی دربارهٔ تاریخ اندیشه در ایران را دنبال کرد. او در سال ۱۳۷۶ موفق شد جایزهٔ نخل آکادمیک، عالی‌ترین نشان علمی فرانسه، و مدال نقرهٔ تحقیقات در علم سیاست را از دانشگاه کمبریج کسب کند.[8] او مدتی نیز عضو هیئت علمی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود.[9][10] جواد طباطبایی در کنار افرادی همچون محمدعلی قره‌داغی، شیخ محمدآصف محسنی قندهاری و محمود ایوب موفق به کسب مقام برگزیده در جشنواره فارابی سال ۱۳۹۶ گشته و از سوی رئیس‌جمهور لوح تقدیر دریافت کرد.[11]

طباطبایی اکنون بازنشسته است و در آمریکا اقامت دارد.[12]

طباطبایی در مصاحبه با مجلهٔ فرانسوی لیبراسیون، نظر به حوادث ۱۱ سپتامبر بیان کرده‌است که قرائت ایدئولوژیک و سیاسی از اسلام، قرائتی مرده و فاقد معنا است، زیرا از آنجایی که آنها نتوانستند خودشان را از لحاظ نظری با رویداد های اجتماعی سیاسی دنیای حاضر که در آن زندگی می‌کنند به‌روز کنند، در عمل نیز برنامه‌ای اجتماعی و سیاسی برای پاسخ به سوالات مربوط به این دنیای جدید ندارند و تنها راه حل این اسلامگرایان در مواجهه با دنیای غرب، ایدئولوژیک کردن اسلام و مبارزه با غرب است که خود را میتواند در عملیات های تروریستی نشان دهد. طباطبائی در این گفتگو وضعیت مردم ایران را متفاوت میداند و میگوید جامعه ایران توانسته خودش به روز کند و بزرگترین دشمنان بن لادن مردم ایران هستند.[13] همچنین طباطبایی در مقاله تحت عنوان «بهار عربی و خطر اسلامگرایی» در مورد انقلاب اسلامی ایران اظهار کرده‌است که با حصول انقلاب، اسلام‌گرایان و چپ‌گرایان در نوع دوگانه اسلامی و مارکسیستی، پرچم کودتا را برای غلبه بر آزادی که خودشان از اشاعه‌دهندگان آن در جنبش مشروطه بوده‌اند، برافراشتند.[14]

طباطبایی از مدرسان آثار هگل است، او کتاب پدیدارشناسی روح را مشکل ترین کتاب تاریخ فلسفه جدید می‌داند.[15]

او از شارحان نظریه ایرانشهری است که در آن کل نظام سیاسی ایران را در گذر تاریخ متأثر از فرهنگ ایران می‌داند. فرهنگی که نه متعلق به یک قوم خاص، بلکه ترکیبی از اقوام مختلف در مرزهای فرهنگی به نام ایران بوده‌است.[16]

او طی گفتگویی که با مهرنامه در تابستان سال ۱۳۹۲ داشت، «مبنای اندیشهٔ پان‌ترکیسم را درآمیختگی نوعی فراموشی تاریخی با افسانه‌بافی‌های به ظاهر تاریخی می‌داند که بدل به ملغمه‌ای از بیسوادی و بی‌شعوری شده‌است».[17]

طباطبایی در جستاری تحت عنوان «زبان ملّی و برنامه آموزش زبان‌های محلی» از کوششهایی در راستای تغییر هویت آذربایجانیان پرده برداشته و گفته‌است: «دولت تدبیر و امید با چه رویی می‌خواهد به مردم آذربایجان، که سده‌ها در قهوه‌خانه‌های شهرهای خود گوش به نقالی داستان‌های شاهنامه سپرده‌اند، اعلام کند که از این پس افسانه‌های «دده قورقود» جای داستان‌های رستم و سهراب را گرفته‌است. اگر چنین تدبیرها در راستای «بازگشت به خویشتن» ها و «آنچه خود داشت» هاست، متولیان باید بدانند که این اجبار به تغییر هویت مردم آذربایجان عین از خود بیگانه ساختن آنان است، زیرا مردمی که هزار سال شاهنامه، دیوان حافظ و گلستان سعدی خوانده‌اند به آسانی به این جعل هویت برای خود تن در نخواهند داد و از این «تدبیرِ» داهیانهٔ دولت جز «ناامیدی» از تدبیرهای او حاصل نخواهد شد!»[18]

جواد طباطبایی زبان پارسی را یکی از قدیمی‌ترین و استوارترین زبان‌هایی می‌داند که تبدیل به زبان فرهنگی همهٔ ایرانیان شده‌است. وی همچنین کوشش‌های ترک‌سازانه را که از سوی ترکیه و پان‌ترکیست‌ها دنبال می‌شود خطری بزرگ برای ایران می‌داند.[19]

طباطبایی دربارهٔ زبان پارسی می‌گوید: «فارسی، در هر سه مرحلهٔ دگرگونی تاریخی آن، زبان «ملّی» ایرانیان بوه است، اما این زبان هرگز به زیان زبان‌های محلی دیگر به زبان ملّی تبدیل نشده‌است، چنان‌که به عنوان مثال هم شاهنامهٔ کردی داریم و هم حیدربابایه سلام شهریار. در ایران، در همهٔ ادوار تاریخی آن، تنها یک زبان توانسته‌است به زبان علمی و فرهنگی معیار تبدیل شود، اما همهٔ زبان‌های دیگر با توجه به توانایی‌هایی که داشته‌اند نوعی از ادب ویژهٔ خود را پدیدآورده‌اند. همهٔ این زبان‌ها و ادب آن‌ها صورت‌هایی از زبان‌ها و فرهنگ ایران بزرگ هستند و بدیهی است که باید در حفظ آن‌ها کوشید، اما نباید دربارهٔ آنها افسانه بافت و خیال‌پردازی کرد.

فارسی جدید، زبانی که از چهارده سده پیش تنها زبان ملّی کشور بوده‌است –– مانند فارسی میانه و نیز دیگر زبان‌های باستانی ایران –– از آغاز دورهٔ اسلامی، تنها زبان علمی و معیار ایران بزرگ بوده‌است و تا اطلاع ثانوی همچنان هست. این زبان شالودهٔ ملّیت و تشخص همهٔ ایرانیان نیز هست، یعنی اگر زبان فارسی نمی‌بود، ایران، مانند کشورهایی مانند هندوستان، پاکستان کنونی، آفریقا و … که زبان‌های عامهٔ مردم آن‌ها نتوانسته‌اند یک زبان معیار ملّی ایجاد کنند، ناچار می‌بایست به یکی از زبان‌های معیار دیگر –– که در دورهٔ اسلامی عربی در صدر آن‌ها قرار داشت –– سخن می‌گفت.

از دیدگاه تاریخ زبان، ایران، به خلاف بسیاری از دیگر کشورها، تاریخ متمایزی دارد. زبان فارسی، به عنوان زبان «ملّی» همهٔ مردم ایران بزرگ، سابقه‌ای طولانی دارد. این زبان مهم‌ترین سند تداوم تاریخ و تاریخ فرهنگ ایران است. ایران تنها کشور مهمی است که مردم آن با حفظ زبان فارسی، به خلاف دیگر کشورهای بسیار دیگری که عرب شدند، ایرانی ماندند.»[18]

مراسم تقدیر از برگزیدگان جشنواره بین‌المللی فارابی. اهدای نشان برگزیده به دکتر طباطبایی توسط رئیس‌جمهور وقت، دکتر حسن روحانی.

• دریافت جایزه نخل طلایی از دولت فرانسه
• مدال نقرهٔ تحقیقات در علم سیاست از دانشگاه کمبریج[21]
• برگزیدهٔ جشنواره بین‌المللی فارابی[22]

کتابهای تالیفی طباطبایی را می توان در دو دسته عمده طبقه بندی نمود: تاملی درباره ایران و تاریخ اندیشه سیاسی جدید در اروپا. او بسیاری از این کتب را مورد بازبینی قرار داده است و ویراست های دوم و سوم آن را منتشر ساخته است.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سید جواد طباطبایی موجود است.

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سید جواد طباطبایی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• پروفایل جواد طباطبایی در وب سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی