خوراسگان

واژه خوراسگان از نظر لغوی به صورت‌های گوناگونی درآمده‌است مانند: خراسجان، خراستجان، خوراسکان. محتمل است خوراسگان از دو کلمه خور + اسکان تشکیل شده باشد که خور به معنای خورشید و اسکان به معنای محل سکونت و تابش خورشید است. همچنین ممکن است خوراسگان ترکیبی باشد از خور + اسه + گان که خور در فارسی کهن به معنای خورشید، اسه در فارسی کهن به معنای محور و گان پسوند مکان است که در نام بسیاری از شهرهای دیرینِ ایرانی به‌مانند آذربایگان، زنگان، ارسنگان و نیز در نام برخی از روستاها و محلات اصفهان همچون کرگان، تلواسگان و پُل‌ورگان آمده‌است. این ریشه‌شناسی به حقیقت نزدیکتر است چرا که اسکان واژه‌ای عربی است که احتمال ترکیب آن با واژه کهن خور ضعیف است. این احتمال نیز وجود دارد که خوراسگان ریشه‌شناسی‌ای مشابه خراسان داشته باشد چراکه خُر در خراسان را به معنای خور گرفته‌اند. البته برخی پژوهشگران نیز احتمال داده‌اند برای ریشه‌شناسی این نام و دیگر نام‌های کهنی همچون جی، ارداجی، گورت، اسپارت و… باید به زبان‌های مرده آریایی و پیش از آریایی مراجعه کرد.[2]

بیشتر از یک سوم جمعیت این منطقه به کشاورزی و دامداری مشغول است. به علت محدودیت زمین‌های کشاورزی و محدودیت آب و خاک و تراکم جمعیت، جمعیت فعال این شهر برای اشتغال به شهر اصفهان و روستاهای بخش مرکزی براآن شمالی و قهاب و مناطق دیگر می‌روند.[3]

مهم‌ترین صنعت این شهر خاتم کاری است که رتبه اول جهان را به خود اختصاص داده. عده‌ای از زنان منطقه در منازل به شغل قالی بافی اشتغال دارند همچنین واحدهای صنعتی بزرگی مانند کارخانه قند و بیش از ۵۰ واحد تولیدی و صنعتی دیگر در محدوده خوراسگان دایر می‌باشد.[3]

خط اتوبوس بی‌آرتی در این منطقه وجود دارد.[4]

از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های فعلی خوراسگان، می‌توان به آیت الله مرتضی مقتدایی عضو مجلس خبرگان رهبری، عباس مقتدایی نایب رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس، سیدمحمود حسینی استاندار پیشین اصفهان و سیستان و بلوچستان، مهدی طغیانی، نماینده دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی و رسول جعفریان نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ و رییس پیشین کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی اشاره کرد.

اولین کارخانه قند در استان اصفهان، توسط سلطان مراد بختیار در تاریخ 1337/5/7 تاسیس شد؛ که به کارخانه قند خوراسگان(نقش جهان)، شهرت دارد. وی در آبادانی شهر خوراسگان نقش بسزایی ایفا نمود.

اولین راننده و راننده کامیون در شهر خوراسگان، حاج نصر الله شفیعی(معروف به خان) (۱۳۹۹_۱۳۱۴ ه.ش) بود. نامبرده از سرشناسان اصفهان و اولین خریدار کامیون‌های شورولت ۵۳ و ولوو n10 در ایران می‌باشد.

از میان چهره‌های تاریخی، بسیاری نام‌آوران از محدثان، طبیبان، عالمان و کاتبان به این ناحیه منسوب‌اند؛ ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ابوجعفر احمد بن شهدل حنظلی خوراسگانی اصفهانی از محدثان قرن سوم هجری؛[5] ابوجعفر احمد بن مفضّل مؤدّب خوراسگانی اصفهانی از محدثان اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری؛[6] علی بن محمدبن عبدالله، ابوالحسن خوراسگانی از محدثان قرن سوم؛ امیرتقی الدین محمدشهیر به شاهمیر خوراسگانی از شاعران و سیاست‌مداران نیمه دوم قرن دهم هجری که در جوانی به هند رفت و مدت بیست سال در منصب صدارت و مصاحبت ابوالفتح قطبشاه (۹۵۷–۹۸۹) بود؛ محمدباقر خوراسگانی اصفهانی از خوشنویسان ثلث و نسخ؛[7] محمدباقر سمسوری خوراسگانی از خطاطان و نستعلیق‌نویسان دوره قاجاریه؛[8] ملا محمدنصیر فایض ابهری (ابری) از شعرای قرن ۱۲ هجری؛ محمدسعید بن الحاج علی الابهری (ابری) جی‌ای الاصفهانی از کاتبان قرن ۱۱؛ ابوالفضل مطهربن عبدالواحد بن محمدالیربوعی البزانی (بوزانی) الاصفهانی محدث قرن پنجم هجری؛ باقر خان خوراسگانی حاکم اصفهان در اواخر زندیه که چشمه‌ای در محله پاقلعه اصفهان به نام اوست؛[9] میرمحمد خاتون‌آبادی از علمای دوران صفوی و از شاگردان علامه ملامحمدتقی مجلسی در علم حدیث و تفسیر؛ میرمحمداسماعیل خاتون‌آبادی از علما و فلاسفه بزرگ زمان شاه سلیمان صفوی که در تفسیر و حدیث و سایر شاخه‌های علوم نقلی شاگرد علامه محمدتقی مجلسی و میرزا رفیعا نائینی و در کلام و حکمت اسلامی شاگرد ملا رجبعلی تبریزی بود.[10]

این حمام با قدمت بیش از ۶۰۰ سال در محله علیا واقع شده‌است، و مهمترین و زیباترین جاذبهٔ این شهر تاریخی محسوب می‌گردد.[29][26]

مجموعه ساختمانی است متشکل از چند باب خانه و یک باغ و ملحقاتی چون انبار و اسطبل و کارگاه قالیبافی که این مجموعه حدود ۱۵۰ سال پیش طراحی و به مرور زمان ساخته شده‌است. مهمترین بنای این مجموعه اُرُسی گل است با رسم و نقاشی‌های روغنی و گچ بری و درب‌های نفیس.[30]

ارسی نقش اتاقی است با ۵ در روبرو و سقف مسطح و نقش و نگارهای بسیار زیبا و منظم با آبرنگ. اُرسی دورو که دارای نقاشیهای طرح فرنگی و گل و بوته و منظره که متأسفانه سقف آن خراب و قسمت‌های مهم آن نابود شده و حوض مرمر یکپارچه‌ای در شاه نشین آن قرار دارد که سالم باقی مانده‌است. پنج دری آینه کاری که با تزئینات و نقاشی‌های رنگ و روغن و آبرنگ و تصاویری از سازندگان بنا چون محمد کریم خان و محمدعلی خان باقی است.

یکی از آثار شناخته شده کشور به شماره ۲۳۳ آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده که در محله راران قرار دارد و همواره گردشگرانی برای بازدید از این بنا می آیند. در کتیبه این منار ذکری از تاریخ ساخت آن نشده، لکن بنا به نظریه آقای اسمیت باستانشناس قرن بیستم تاریخ بنای این منار بین سال‌های ۵۷۵ تا ۶۸۸ هجری قمری گفته شده‌است. ارتفاع این منار ۳۰/۴۰ متر است و قاعده آن به شکل مربع در ابتدا۳ متر می‌باشد. درون این منار پلکانی وجود دارد که از دو متری منار تا گلوگاه ادامه دارد و بر محور دست چپ بالا می‌رود. پائین منار با آجر معمولی بدون نقش ساخته شده‌است. قسمت میانی بدنه منار با نقوش لوزی و خطوط معقلی با آجر برجسته کار شده و قسمت بالای منار با آجرهای شطرنجی و اشکال لوزی بنا گردیده که قسمت تاج و کنگره منار آسیب دیده و احتمال خراب شدن دارد که متأسفانه هنوز اقدامی در جلوگیری از خرابی به عمل نیامده است.[31]

این دو برج در ابتدا و انتهای محور گردشگری- فرهنگی قنات‌های پارون و کنگاز می‌باشد که در طرح به عنوان دو مرکز فرهنگی در نظر گرفته شده‌است. نمای بیرونی برج پارون مرمت گردیده ولی فضای داخلی آن و همچنین برج کنگاز نیاز مبرم به مرمت دارند.[32]

این مسجد در حدود پانزده کیلومتری شمال شرقی اصفهان قرار دارد. آنچه از بنای این مسجد باقی‌مانده قسمتی از گچ بری محراب و چند ستون نیمه مخروبه باقیست، بنا به تحقیق دکتر هنرفر بنای این مسجد در زمان سلجوقیان در قرن پنجم یا ششم هجری می‌باشد و تزئینات گچ بری‌های آن به قرن ششم هجری شباهت دارد. اساس این مسجد از خشت خام بوده ولی نماسازی بعضی از قسمت‌های آن به وسیله آجر انجام گرفته شده‌است.[33]

این رشته برج با تعداد ۲۱ برج کبوتر از نمونه‌های منحصربه‌فرد برج‌های کبوتر رشته‌ای می‌باشد که به علت قرارگیری در دشت باز مناظر بدیع و قابل توجهی جهت افزایش پتانسیل‌های گردشگری به وجود آورده که به علت عدم توجه به مرمت بناهای مذکور به‌طور روزافزون سرعت فرسایش آن‌ها فزونی می‌یابد.[34]

این قنات در اصل انتهائی‌ترین قسمت مسیر آب گذری بوده‌است که معروف به چشمه باقرخان می‌باشد و آب سرازیر شده از سمت غرب اصفهان را به سمت زمین‌های حیدرآباد واقع در شمال خوراسگان هدایت می‌کرده‌است. از دیگر کارکردهای این قنات می‌توان ایفای نقش مسیل در زمان بارندگی‌های شدید را نام برد. شهرداری سابق با هدف افزایش جاذبه‌های گردشگری و جهانگردی اقدام به تهیه طرحی جهت این مسیر قنات در حد فاصل دو برج کبوتر پارون و کنگاز نموده‌است که در این طرح عملکردهائی از قبیل نمایشگاه، رستوران، چایخانه سنتی و دیگر عملکردهائی که لازمه یک محور گردشگری می‌باشد لحاظ گردیده‌است.