دهاقان

در وجه تسمیه دهاقان اختلاف نظرهایی وجود دارد

1. دهاقان عربی شده «دهاگان» است. دهاگان از دهگان به معنی محاسب و دهدار مشتق شده‌است. بر واژه دهگان الف تحسین افزوده شده و به دهاگان بدل گردیده که عربی شده آن دهاقان است.
2. دهاقان از «دهاق» به معنی آب بسیار و جام پر و لبریز مشتق شده است[2]، «ان» که پیوند مکان است به این واژه اضافه شده و به معنای مکان پر آب است.[3]
3. دهاقان از دهاقانان (جمع دهاقان) که به معنای ده‌نشین -در مورد هر ایرانی اعم از شهری و روستایی و مالک به کار می‌رفته- گرفته شده است. در فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور نیز در مورد دهاقان واژه دهقان به کار رفته است.[3]
4. دهاقان در اصل از ده + آقایان گرفته شده : «ده آقایان»؛ و به تدریج مخفف و به صورت دهاقان تلفظ گردیده است. طرفداران این نظر معتقدند گروه اولیه ای که در این محل ساکن شده‌اند از سادات بوده اند که به آنان «آقایان» اطلاق می شده و به محل سکونت آنان «ده آقایان» می گفته‌اند.[3]
5. دهاقان برگرفته از واژه طاقان است که هنوز هم در همان منطقه به این شهر تاقان یا تاقون گفته می‌شود. (طاقان را به دلیل سبک معماری ساختمان‌های کهن آن شهر در عهد ساسانی بر روی این شهر گذاردند)

چون در زبان‌شناسی گفتار بر نوشتار پیشی دارد تاقون به چم شهر پر از تاق و چشمه درست‌تر به نگر می‌رسد.

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) جمعیت شهر دهاقان 17945 نفر می‌باشد که با نسبت جنسیِ[5] 104/4، 9167 نفر آن را مردان و 8778 نفر آن را زنان در قالب 5790 خانوار با بُعد 3/1 نفر تشکیل می‌دهند.[6][7]

زبان و نژاد اکثر مردم این شهر فارسی و اقلیتی ترکی قشقایی می‌باشد.

دین اکثریت قریب به اتفاق مردم اسلام و مذهب آنان شیعه ‌است. دهاقان منطقه ییلاقی عشایر قشقایی نیز می‌باشد.

• جهانگیر خان قشقایی، فیلسوف، عارف و مجتهد.
• آیت‌الله شیخ محمدحسین خرد از فضلای نجف و از شاگردان آقاضیاءالدین عراقی.
• آیت‌الله علی محمد دهاقانی (نورشرق) از شاگردان میرزا جهانگیرخان قشقایی.
• سید جعفر طباطبایی عقدایی، فقیه و مجتهد شیعی.
• جمال محمدی، از جانباختگان و فرماندهین گردان‌های جنگ ایران و عراق.
• یوسفعلی بیگ قره‌قانلو ملغب به یوسف خسرو شاعر نامدار قشقایی.
• سید قنبر سید الابابا (اولالباب)، عارف، مرد دین و سیاست، از مخالفان استبداد و کشف حجاب اجباری در زمان رضاخان، که سرانجام به طبس تبعید و در همانجا درگذشت.
• دکتر جلال حجازی دهاقانی، چهره‌ی ماندگار که به پدر متالورژی در ایران مشهور است.
• دکتر‌ آرش حجازی دهاقانی، نویسنده، مترجم و ناشر.
• دکتر مجتبی هاشم‌زاده دهاقانی، استادیار فیزیک پلاسمای دانشکده فيزیک و مهندسی هسته‌ای دانشگاه صنعتی شاهرود.
• دکتر علی محمودی دهاقانی، مترجم و نویسنده
• دکتر محمدعلی سنجریان دهاقانی، پزشک نامدار، فوق تخصص در جراحی قلب و عروق و انجامگر نخستین پیوند قلب در ایران
• دکتر مهدی احمدیان دهاقانی، پزشک نامدار و فوق تخصص در گوارش و کبد

• دکتر امیرحسین سعیدی دهاقانی، مهندس نفت و عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تربیت مدرس
• دکتر محمدرضا ابوالقاسمی دهاقانی، استادیار هوش مصنوعی و رباتیک در دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران
• دکتر حسین آقاحسینی دهاقانی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
• دکتر سیدعلی‌اصغر میرباقری فرد، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
• دکتر عبدالمعبود انصاری، جامعه‌شناس و مدرس
• دکتر عبدالمحمود رضوانی، مدرس و مترجم گلستان سعدی به زبان انگلیسی
• دکتر ماشااله ولیخانی دهاقانی، عضو هیئت علمی مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی
• رضا بدریان، فیزیکدان هسته‌ای، نویسنده و مدرس
• ناصر مشهدی‌زاده دهاقانی، شهرساز و برنامه‌ریز شهری و نویسنده کتاب «تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران»
• جعفر محمدزمانی، هنرمند و خوشنویس برجسته
• علی احمدیان دهاقانی، قاضی بازنشستۀ دادگستری و وکیل دعاوی
• رحمت‌اله تقیان، کارآفرین و کشاورز نمونۀ کشوری[8]
• امید ضیغمی دهاقانی، ورزشکار نام‌آور و دارنده نشان طلای پنجمین دوره مسابقات آسیایی او-اسپرت (O-SPORT)

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
• دانشگاه پیام نور دهاقان
• کتابخانه آیت‌اله خرد دهاقان (عمومی سابق)

آثار و بقایای تاریخی موجود در شهر نیازمند بررسی و کاوش هستند.[9]

• مسجد میر: براساس مطالعات میراث فرهنگی استان اصفهان قدمت آن به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی می‌رسد. این مسجد در وسط بازار و در شمال مسجد جامع واقع است. این مسجد در حال خراب شدن است رطوبت ناشی از برف و باران عامل مهم تخریب بناست.
• مسجد جامع دهاقان (مسجد حاج میرزابابا):این بنا از بناهای اوایل دوره قاجاریه ساختمان آن دارای یک هشتی در مسیر ورودی یک حیاط کوچک و شبستانی (ستوندار) است که پوشش آن را به شیوه چهارضربی اجرا کرده‌اند شبستان با آجرهایی با ابعاد ۵*۲۰*۲۰ سانتیمتر در راستای محور قبله با سه ردیف ستون، سه تایی از جنس آجر برپا شده‌است. محراب مسجد دارای تزئینات مقدس و گچبری‌هایی با نقوش اسلامی است. در پشت بام این بنا یک ساعت آفتابی واقع است که کاربرد آن تشخیص ظهر و زمان اذان نمازهای ظهر و عصر بود
• خانه حسینقلی خان خطایی :این خانه در محله قلعه واقع است. حسینقلی خان خطایی حکمران یک صد سال پیش دهاقان بود این خانه با مصالحی چون خشت به عنوان مصالح اصلی و ساختاری و آجر به عنوان مصالح فرعی برپا شده‌است.
• مقبره سلطان محمد :این مقبره که بنایی است نوساز و از یک فضای مسقف ساده تشکیل شده‌است حاوی یک سنگ قبر کامل و بخش کوچکی از یک سنگ قبر است. قدمت این مقبره به سال ۷۵۵ هـ. ق بر می‌گردد. این مقبره در کنار بازار واقع است و نشان از قدمت این قسمت شهر دارد. مساحت کل بنا ۱۰۴ متر مربع است که ۴۰ متر مربع آن حیاط تشکیل می‌دهد.
• بقعه بابا شیخ حسین انصاری و بی بی خاتون فرزندان جابربن عبدالله انصاری
• مقبره باباعلیشاه (عارف) کنار جوی باباعلیشاه و رودخانه و در سمت شمال غربی شهرقرار گرفته‌است.

قبل از معرفی جاذبه گردشگری فضا سازی دهاقان رو اینگونه میتوان گفت که وقتی وارد شهر دهاقان میشوید با یک سری ویژگی های منحصر به فرد مواجه میشوید که جزو جلب نظر کننده ترین مکان های ایران محسوب میشود : دهاقان محیطی کاملا مسطح قرار گرفته که دارای باغات زیاد و کشاورزی های منطقه ای خود است در حالی که اطراف و چهار جهت آن را کوه گرفته و هر بیننده ای را به وجد می آورد . وقتی کمی وارد شهر میشوید و با مردم صحبت میکنید با گویشی شیرین و کاملا متفاوت و بومی روبرو میشوید . وقتی به خانه ها و محله ها نگاه میکنید سازه های سنتی با خانه های شهری مدرن یک انسجام و در هم آمیختگی جالب و باور نکردنی به خود داده است . محله های قدیمی و جدید به شکلی قرار گرفته ، که گاه قابل تشخیص و گاه قابل تشخیص نیست . در مرکز شهر دهاقان کوهی قرار گرفته و خانه های کوهستانی معروف به (محله نیله) در دامنه کوه قرار گرفته که مثل یک پرچم از دور پیداست حال این کوه که در مرکز شهر قرار گرفته را با خانه های مسطح شهری ، یک‌ رود خانه عریض دور کوه از خانه های اطراف جدا کرده و این رود خانه دور کوه را بسته و نیمه جزیره مانند درست کرده است و مثل گلی در وسط سبد گل های دیگه قد علم کرده است. محله محله بودن دهاقان به قدری زیباست و جالب که حتی گاه در یک محله گویش و لباس کمی با محله دیگر متفاوت بوده و گاه زبان آنها کاملا متفاوت است ، مثلا محله ترک آباد که کاملا زبان و لباس آنها و رسومشان با محله های دیگر متفاوت بوده و به زبان ترکی تکلم میکنند . چشمه ها و قنات زیاد آن خود با تعداد بالای صدتا این انحصار را بیشتر کرده است . بازار قدیمی که تا سی سال به قبل مورد استفاده اکثر کسبه بوده است و الان نیز برخی مشاغل صنایع دستی در آن فعالیت میکنند یکی دیگر جاذبه های است که این بازار بسیار قدیمی و باستانی را که طول بسیار زیادی هم دارد را محو توجه بینندگان میکند. وجود اختلاف جزئی ولی بارز دما در اطراف دهاقان و خاک آن باعث شده باغات چسبیده به دهاقان هر کدام مناسب برای رویش و پرورش برخی درختان و گیاهان باشد که این پدیده نیز بسیار مهم و قابل توجه است. بقعه بابا شیخ حسین انصاری و بی بی خانون، بقعه باباعلیشا، چشمه زینعلی، چشمه سروردی، چشمه قنات نووی، ارتفاعات جنوبی دهستان گلشن، چشمه‌های سُورمَنده و باغ سرخ، چشمه مُردَنگ، دره شاه (دره پیروزی)، مناظر طبیعی چشمه علی، مسجد میر، مسجد جامع دهاقان، خانه‌های تاریخی حسینقلی خان خطایی، پل تاریخی معروف به پل سطل یا پل آب بر، سد تاریخی همگین، آسیاب آبی میرزا محمدعلی بیگ، مسجد پوده و منطقه آستانه که در زمستان مکانی مناسب برای پیست اسکیت برفی می‌باشد . همچنین یکی از دیدنی‌های این شهر بازار مسقف قدیمی آن است که در گذشته نه چندان دور از رونق و اعتبار زیادی برخوردار بوده است . مکان های اسکان : خانه های بوم گردی قدیمی ، پارک کوهستانی اردسته و اردوگاه سنتی اردسته و هتل محبت از مکان های قابل اسکان مهمانان عزیز در فصل های مختلف سال میباشد

• جغرافیای استان اصفهان. ناشر آموزش و پرورش
• «پرتال استان اصفهان - دهاقان (سمیرم سفلی)». Internet Archive. ۲۰۱۲-۰۷-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (رده)
• «سایت فرمانداری شهرستان دهاقان». سایت فرمانداری شهرستان دهاقان. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.
• «سایت رسمی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان». شرکت آب منطقه‌ای اصفهان. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.
• خالصی، عباسعلی (۲۰۱۴-۱۰-۱۴). «وب سایت رسمی دفتر فرهنگ اسلامی». وب سایت رسمی دفتر فرهنگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در 23 اكتبر 2014. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (رده)
• «شهرداری دهاقان». شهرداری دهاقان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.