برهان هستی‌شناختی

برهان هستی‌شناختی (به انگلیسی: Ontological argument) برهانی فلسفی است، که بر پایه‌ای هستی‌شناختی اقامه می شود، و در پشتیبانی از وجود خدا ارائه داده می‌شود. چنین براهینی تمایل دارند به حالت بودن (being) یا وجود داشتن (existing) ارجاع داشته باشند.[1] براهین وجودی دسته‌ای از براهین اثبات وجود خدا هستند.[2]

اولین برهان وجودشناختی در سنت مسیحیت غربی توسط قدیس آنسلم کانتربری در اثر ۱۰۷۸ میلادی اش، Proslogion، (لاتین: Proslogium، تحت اللفظی: 'گفتمان بر وجود خدا') ارائه شد، که در آن او خدا را بعنوان «موجودی که هیچ بزرگ تری از آن نمی تواند تصور شود» تعریف کرد و استدلال کرد که چنین موجودی باید در ذهن وجود داشته باشد، حتی در ذهن آن شخصی که وجود خدا را منکر است. از این رو ، او پیشنهاد می دهد که اگر بزرگترین موجود ممکن در ذهن وجود دارد، باید همچنین در واقعیت نیز وجود داشته باشد، چون اگر فقط در ذهن وجود داشته باشد، آنگاه موجودی حتی بزرگ تر ممکن است—موجودی که هم در ذهن و هم در واقعیت موجود است. بنابراین، این بزرگترین موجود ممکن باید در واقعیت موجود باشد.[1]

از زمان طرح اولیه خود، ایده‌های فلسفی کمی چنین کشش و جذبه ای را کشش و بحثی را همچون برهان هستی‌شناختی ایجاد کرده‌اند. تقریبا تمامی اذهان بزرگ در فلسفه غربی آن را شایسته توجه خود دیده‌اند. فیلسوف قرن ۱۷ میلادی رنه دکارت برهانی مشابه برهان آنسلم را بکار گرفت. دکارت چندین گونه از برهانش را منتشر کرد، که هر کدامشان بر مرکزیت این اندیشه قرار می گیرند که وجود خدا بلافاصله از اندیشه «واضح و متمایز» موجودی عظیما کامل (supremely perfect being) قابل استنباط است.[1]

اقامه این برهان [برهان وجودی] از تلاش‌هایی است که گفته می‌شود نخستین بار ابوعلی سینا، فیلسوف مسلمان ایرانی در جهت مسئلهٔ اثبات وجود خدا به عمل آورده‌است. این برهان در میان فلاسفه اسلامی بیش از سایر براهین مورد توجه قرار گرفته‌است؛ به‌طوری‌که برای نمونه محقق طوسی در کتاب «تجرید العقاید» در اثبات وجود خداوند، تنها به صورتی از آن بسنده مینماید:

اگر موجود (که در تحقق آن شک نیست) واجب‌الوجود بالذات باشد، مطلوب ما ثابت است، و اگر چنین نباشد، مستلزم وجود واجب بالذات است، تا دور و تسلسل لازم نیاید.[3]