شمن‌باوری
شَمَن‌باوری یا شمنیسم (به انگلیسی: Shamanism) نام یک رشته باورهای سنتی در برخی اقوام است.[1] که از دوران پیش از تاریخ در سراسر جهان وجود داشته‌است.[1] بر اساس مطالعات میدانی مردم‌نگاری در قرن بیستم، شمنیسم پدیده‌ای جهان‌شمول به نظر می‌آید که در فرهنگ‌های گوناگون و کاملاً بی‌ارتباط با یکدیگر وجود داشته و امروزه نیز اشکال جدید آن در بسیاری از فرهنگ‌ها از جمله فرهنگ کشورهای توسعه‌یافته، مشاهده می‌شود[2]
| بخشی از مجموعه مقاله‌های |
| انسان‌شناسی دین |
|---|
| انسان‌شناسی فرهنگی و اجتماعی |
شمن‌باوران معتقدند که به‌وسیلهٔ تماس با ارواح می‌توان بیماری و رنج افراد را تشخیص داد و درمان کرد یا در افراد ایجاد بیماری و رنج کرد. از این دیدگاه شمن‌باوری مانند آیین زار یکی از روشهای جادوپزشکی است.[3] توان پیشگویی آینده نیز یکی دیگر از باورها در شمن‌گرایان است.
بزرگان دینی که سنت‌های شمن‌باورانه را می‌شناسند و اجرا می‌کنند شمن نامیده می‌شوند. شمن‌ها مدعی هستند که می‌توانند با روح خود به جهان‌های دیگری سفر کرده و با دیگر ارواح تماس بگیرند. آن‌ها معتقدند که با این کار قادرند میان جهان مادی و جهان روحانی توازن و ارتباط برقرار کنند.[4]
ریشهٔ واژه
واژهٔ شمن از زبان تونغوزی سیبری گرفته شده و در اصل به معنی «دانا» است.[5]
کاربرد واژهٔ شمن در فارسی پیشینه‌ای طولانی دارد و در سروده‌های بزرگان شعر پارسی نمونه‌های متعددی از کاربرد آن دیده می‌شود.[6] مانند شعر زیر از منوچهری:
| تا همی‌خندی، همی‌گریی و این بس نادر است | هم تو معشوقی و عاشق، هم بتی و هم شمن |
یا از سنایی:
| آز را گشتن دگر آن آرزو دیدن دگر | هر دو با هم کرد نتوان یا وثن شو یا شمن |
پیشینه
شمن‌باوری کهن‌ترین رسوم انسان برای درمان و پزشکی است. روشهای شمنی در دوران دیرینه‌سنگی یعنی حدود ۲۵ هزار سال پیش در میان شکارچی_گردآورندگان سیبری و آسیای میانه پدید آمد. سنت‌های شمنی در میان مردمان گوناگونی از جمله اسکیموها، سرخ‌پوستان، قبایل آفریقا، اقوام ترک‌تبار و مغول حضور دارند. شمنیسم یکی از منابع و بسترهای بودیسم تبت است.[9]
پیروان شمنیسم بر این باورند که شمن‌ها می‌توانند به حالت خلسه روحی دست پیدا کنند و از این طریق به بُعدهای دیگر واقعیت سفر کنند. شمن‌ها معتقدند که همه آفریده‌ها، از جمله سنگ و درخت و کوه‌ها زنده‌اند. در باور خود؛ آن‌ها برای رسیدن به مقصود خود با این نیروهای طبیعی نیز کار می‌کنند.[4]
برای رسیدن به خلسه، شمن‌ها از راه‌های گوناگون از جمله رقص و حرکت تکراری، تلقین به خود، تمرکز بر یک ریتم مکرر و مصرف مواد روان‌گردان، استفاده می‌کنند.[10]
وظایف شَمَن
شمن‌ها می‌توانند چندین نقش را در جامعه ایفا کنند.[11] از جمله درمان، راهبری قربانیان در مراسم آیینی، حفاظت از رسوم کهن از طریق قصه‌گویی و آوازخوانی و همراهی و راهنمایی روح یک نوزاد به‌دنیا آمده یا یک فرد تازه درگذشته.[12]
در برخی فرهنگ‌ها، شمن نقش رئیس قبیله و روحانی بزرگ را نیز بازی می‌کند.
شمن شدن معمولاً از طریق ادعای برگزیدگی از طریق شنیدن ندای غیبی ارواح، برخورد صاعقه به ایشان در کودکی و بیهوش شدن یا دائم در خلسه فرو رفتن صورت می‌گیرد.[13] بنا بر تحقیقات میرچا الیاده در کتابی از همین محقق با عنوان شمنیسم، شمن شدن در اقوام گوناگون به صور مختلفی صورت می‌پذیرد. در میان بعضی اقوام شمن مقامی‌ست موروثی در حالی که در میان بعضی دیگر شخص برای ارتباط با ارواح باید مدتی را در جنگل و به دور از آدمیان در میان وحوش سپری کند. بعضی از اقوام هم نشانه‌های بیماری صرع را نشانگر استعداد فرد برای ارتباط با ارواح می‌دانند.
جستارهای وابسته
منابع
- Neckebrouck, Valeer, Beelden van de sjamaan: een inleiding tot de studie van het sjamanisme. Leuven: Davidsfonds, 2003
- فکوهی، مبانی انسان‌شناسی، ۲۰۲
- «Ahangsara Magazine - موسیقی نوبان و زار». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۰۷.
- answers.com
- Rosenbohm, Alexandra (red.), Wat bezielt de sjamaan?: genezing - extase - kunst. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1997
- «شمارهٔ ۵۰ - در لغز شمع و مدح حکیم عنصری». گنجور.
- «غزل شمارهٔ ۳۳۴». گنجور.
- Economy of Excess. George Bataille.
- «تجارب شمنی، نشریه پزشک امروز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۰۷.
- Multiple functions of shaman: p. 25 of Hop:SamEu
- Psychopompos: p. 36 of Hop:SamEu
- «روزنامه قدس». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۰۷.