هزاره‌جات

در منابع تاریخی از هزارستان به نام‌های مختلفی یاد شده است. بلیومی می‌نویسد که در کتاب مقدس کشوری به نام عرساث نام برده شده‌است که با موطن هزارهای امروزی مطابقت دارد.[7] این سرزمین از کابل و غزنه تا هرات و قندهار وسعت داشته است.[7] ستاگیدا یکی از نام‌های تاریخی هزارستان است که حدود ۲٬۵۰۰ سال پیش یاد می‌شده‌است.[8] بطلمیوس هزارستان را با نام پاروپامیزوس یاد کرده است.[9] قسمت‌های جنوبی هزارستان پیش از اسلام اراکوزیا نام برده می‌شد و پایتخت آن هزاله نام داشت.[10] این سرزمین از حدود ارغنداب تا مالستان و جاغوری و تام دای پولاد وسعت داشت.[10] زاول (زابل)، زاولستان (زابلستان) منطقهٔ وسیعی بود که از تخارستان تا جنوب غزنی و تمام هزارستان را تحت پوشش داشت. این نام جامع‌ترین نام برای هزارستان بود و تا زمان تیمور گورکانی به این مناطق هزارستان اطلاق می‌شد.[10] هیوان تسانگ در سفرنامهٔ خود اطراف و نواحی غزنی را به نام «تاوکپستوتو» یاد کرده است.[10] غرب هزارستان پیش‌تر به زمین داور یا بلد داور یاد می‌شد.[10] در دوران اسلامی از شمال غرب هزارستان از حدود دایزنگی تا ولایت بادغیس و تمامی ولایت غور به غرجستان که به معنی کوهستان در فارسی قدیم است یاد می‌شد. گاهی این نام را به سراسر هزارستان اطلاق می‌کردند.[10][11][12] مشهورترین نام هزارستان در دوران اسلامی غور و غورستان بود که بعداً به سراسر هزارستان گفته شد اما اکنون محدود به ولایت غور کنونی شده‌است. غور در لهجهٔ هزارگی به معنی گودال، شکاف یا دره است. پیش از حملهٔ عبدالرحمن‌خان به آنجا، این سرزمین به نام هزارستان یاد می‌شد. کلنل چارلز ادوارد ییت، محمد حیات‌خان افغان و محمد عظیم بیک‌هزاره از هزارستان یاد کرده‌اند.[10]

هزارستان سکونت‌گاه و سرزمین تاریخی هزاره‌ها به‌شمار می‌رود. این منطقه پیش از اسلام منطقه بودایی بوده[13] که امپراطوری‌های متفاوت نظیر یونانیان، ایرانیان، هندیان، کوشانی‌ها - یفتلی‌ها، غوریان، غزنویان، ایلخانان، تیموریان و گورکانیان در این منطقه حکمرانی کرده‌اند ویرانه‌های پایتخت باستانی پادشاهی بابر هنوز هم در یکاولنگ، ولایت بامیان موجود است. باستان‌شناسان مدارکی از امپراتوری یونانِ باختر و بوداییان در این منطقه کشف کرده‌اند.[14] مایکل ویتزل (Michael Witzel) باستان‌شناس آلمانی معتقد است که هزارستان همان ایران‌ویج در اوستا است.[15]براساس یافته‌های اخیر وی بیوار مناطق جاغوری و اروزگان که از مناطق جنوب هزارستان می‌باشند بخشی از پادشاهی زابلستان و بعد از آن قلب امپراتوری کوشانیان بوده‌اند.[16]

نفوس هزارستان را اکثراً هزاره‌ها تشکیل می‌دهند. پشتون‌ها، تاجیک‌ها، ازبک‌ها و سایر اقوام در این منطقه در اقلیت هستند.

• ولایت بامیان
• ولایت غور
• ولایت غزنی
• ولایت دایکندی
• ولایت اروزگان
• غرجستان
• ولایت پروان
• میدان وردک
• دایزنگی