توسکا

در فرهنگ دهخدا، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شده‌است.[5] این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ می‌شود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در گیلان و لاهیجان «توسه» (در لاهیجان سیاه‌توسه و سفیدتوسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان ، بهشهر و مازندران «توسکا» (در نور: تسکا) است. در مناطقی مانند آستارا، طالش و طالقان این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد[1] که «دار» در زبان‌های این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)

توسکا بومی قارهٔ اروپا و جزایر بریتانی است.[6] محل رشد توسکا معمولاً در مناطق پرآب، مانند حاشیهٔ رودخانه‌ها و سواحل، و همچنین حاشیهٔ جنگل‌هاست و داخل جنگل به ندرت رشد می‌کند.[3] این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آن‌ها از ژاپن به سمت آسیای شرقی و شمال هیمالیا و سپس درون اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد. در قارهٔ آمریکا نیز از شمال قاره و بخش شرقی کانادا، آنتاریو به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی آمریکای جنوبی و رشته‌کوه آند و نیز در شیلی پراکنده‌اند.[7]

این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگل‌های مازندران ( بهشهر توسکا چشمه ) و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می‌کند.[8]

ارتفاع درختچه‌های تیرهٔ توسکا معمولاً کم است، اما در شرایط ایده‌آل و مناسب (مانند زیاد بودن درجهٔ مرطوبی خاک و غنی بودن آن) ارتفاع آن تا ۲۱ متر نیز می‌رسد.[6]

یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن

برگ‌ها در این گونه، بیضی و مدور، با پایه‌ای گوه شکل و متناوب (پر موج) و دارای سطحی چسبنده و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین رگبرگهای شانه‌ای شکل هستند. گلها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت کروی) بوده و در ابتدای بهار و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. شاخه‌های آن خاکستری رنگ با لکه‌های قهوهای است به وسیلهٔ جریان باد گرده‌افشانی می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به توت کال است[1][2][6][7]

در میان درختانی که در جنگل‌های شمال ایران وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان جوانه می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن زرد می‌شود.[3]

چوب

چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های زرد رنگ در وسط، ناشی از تأثیر فرایند خشک شدن در چوب توسکاست.

توسکا دارای چوبی نرم است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز سفید رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به قرمز متمایل می‌شود و سپس به رنگ صورتی روشن درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.[6][7]

میوه

همچون تمام درختان خانواده غان، کت‌کین‌ها (به انگلیسی: catkin) یا میوه‌های نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کت‌کین‌های نر در پاییز ظاهر می‌شوند و ماده‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخه‌های تیره‌تر. رنگ نرها سرخ تیره است و نزدیک به ۱۰ سانتیمتر طول دارند و با فلسهای سپرمانندی پوشیده شده‌اند که بساک و گرده‌ها را از باران و بادهای نارس و نابهنگام محفوظ دارد.[7]

کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra

کت‌کین‌های ماده

به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و علفزارهای باتلاقی و ماندابها و زهکشی خاک به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع روکش‌سازی است.[3][4][7]

• توسکای خاکستری Alnus incana
• توسکای دریایی Alnus maritima
• توسکای ژاپنی Alnus japonica
• توسکای سبز Alnus viridis
• توسکای سفید Alnus rhombifolia
• توسکای سیاه Alnus glutinosa
• توسکای قرمز Alnus rubra
• توسکای مکزیکی Alnus jorullensis
• توسکای ییلاقی Alnus subcordata
• Alnus acuminata
• Alnus cordata
• Alnus cremastogyne
• Alnus elliptica
• Alnus fallacina
• Alnus fauriei
• Alnus ferdinandi-coburgii
• Alnus firma
• Alnus formosana
• Alnus glutipes
• Alnus hakkodensis
• Alnus hanedae
• Alnus henryi
• Alnus hirsuta
• Alnus hosoii
• Alnus lanata
• Alnus mairei
• Alnus mandshurica
• Alnus matsumurae
• Alnus maximowiczii
• Alnus mayrii
• Alnus nepalensis
• Alnus nitida
• Alnus oblongifolia
• Alnus orientalis
• Alnus paniculata
• Alnus peculiaris
• Alnus pendula
• Alnus pubescens
• Alnus serrulata
• Alnus serrulatoides
• Alnus sieboldiana
• Alnus suginoi
• Alnus trabeculosa
• Alnus vermicularis

• افرا
• راش
• بلوط

• شیرهٔ درخت توسکا