ابوتراب

برخی منابع با استناد به روایتی از عمار یاسر علت انتصاب این کنیه به علی بن ابیطالب را این‌گونه یاد کرده‌اند که علی در نخلستان بنی مدلج به خواب رفته بود پیامبر در حالی‌که به او می‌گفت: «ای ابوتراب برخیز» او را بیدار کرد و چگونگی مرگش را برای او پیش‌بینی کرد.

به نقل از تاریخ طبری هنگامی که از یکی از صحابه پیامبر (سهل بن سعد) خواسته شد تا به علی ناسزا گفته و از جمله از عنوان ابوتراب استفاده کند، وی گفت که این عنوان را پیامبر اسلام به علی داد. هنگامی‌که دیگر علی در سایه مسجد خفته بود پیامبر به خانه رفت و از فاطمه زهرا پرسید: «پسر عمت کجاست؟» و او در پاسخ گفت که: «در مسجد خفته‌است» پیامبر بدانجا رفت و دید که ردا از پشت وی افتاده‌است و خاک‌آلوده شده‌است. پیامبر خاک‌ها را پاک می‌کرد در حالی‌که می‌گفت: «ای ابوتراب برخیز»

منابع شیعه روایت‌های نقل شده در برخی منابع اهل سنت که مدعی اختلاف میان علی بن ابیطالب و فاطمه بودند را جعل شده در دوران بنی امیه و معاویه دانسته و منابع آن را نیز مخدوش می‌دانند. به عقیده شیعه با توجه به بغض بنی امیه نسبت به علی بن ابیطالب و همچنین عصبانیت دختر پیامبر اسلام از برخی صحابه که منجر به دفن مخفیانه وی گردید، این روایات جعل گردید تا به تضعیف جایگاه علی بن ابیطالب در نزد مسلمانان منتهی گردد.

شیخ صدوق به نقل از ابوالعباس احمد بن یحیی سلسه‌وار از عبدالله بن عباس نقل کرده که از او پرسید چرا پیامبر علی بن ابیطالب را به این لقب مفتخر کرد؟ عبدالله بن عباس گفت:

چون علی صاحب زمین و حجت خدا بر اهلش می‌باشد و به واسطه او زمین باقی می‌ماند و بخاطر وی زمین آرام می‌گیرد و از پیامبر شنیدم که فرمود: روزی که قیامت بر پا شود و کافر ببینید که چقدر اجر و ثواب و کرامت برای شیعیان علی آماده کرده‌است، گوید که ای‌کاش من خاک بودم [از شیعیان علی بودم] و همین قسمت کلام خداوند متعال است که فرماید: «و یقول الکافر یا لیتنی کنت ترابا»[2]

فتیان و جوانمردان و پاره‌ای از صوفیان که علی را مظهر فتوت و جوانمردی می‌دانستند این کنیه را اشاره به خصوصیت جوانمردی و خاکساری او می‌دانستند. علی همدلی فراوانی با غیر اعراب نشان می‌داد که نمونه آن مجازات عبیدالله بن عمر به جهت قتل هرمزان به اتهام واهی دست داشتن او در قتل عمر (خلیفه دوم) بود.[3] وی میان عرب و غیر عرب تفاوتی نمی‌گذاشت همان‌گونه که اول بار پیامبر اسلام از عون جوانمرد برای علی بن ابیطالب استفاده کرد و گفت: «جوانمرد نیست مگر علی».[4]

توهین به علی ابن ابی طالب در دوران بنی امیه از سوی دستگاه حکومتی ترویج می‌گردید. آنگونه که از منابع اولیه همچون تاریخ طبری بدست می‌آید استفاده از این عنوان برای توهین به علی صورت می‌گرفت.
از جمله محمد بن عبید بن محاربی نقل کرده‌است که به سهل بن سعد (از صحابه پیامبر اسلام) گفتند که: «حاکم مدینه کسی را فرستاد تا تو را مجاب کند که علی را ناسزا گویی»
وی پرسید: «مثلاً چه گویم؟»
گفت: «مثلاً بگویی که او ابوتراب است».
سهل بن سعد در پاسخ گفت که «بخدا این نام را پیغمبر خدا به او داد». وی در ادامه چگونگی انتساب را نقل کرد که در قسمت بالا ذکر شد.[5]

در دوران بنی امیه همچنین روایتی دیگری نیز در انتساب توهین آمیز این لقب به وی جعل گردید.[6]

به نوشته دائرةالمعارف تشیع منابع شیعه و غیر شیعه دربارهٔ این کنیه و اینکه از سوی پیامبر اسلام قبل از ازدواج با فاطمه زهرا به او اعطا شده‌است اتفاق نظر دارند.[1]

• دائرةالمعارف تشیع. اول (ویراست احمد صدر حاج‌سیدجوادی). انتشارات شهید سعید محبی. ۱۳۸۰. شابک ۹۶۴_۹۰۶۱۱_۰_X مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک). پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
• مجله کتاب ماه کلیات - شماره ۷۳ و ۷۴ - (The Encyclopaedia of islam) دائرةالمعارف اسلام