فهرست واژه‌های متفاوت در فارسی افغانستان و ایران

• آپه: خواهر بزرگ
• آرَنگ: بوق
• آرَنگ زدن، آرن زدن: بوق زدن (ارن و آرنگ تحریف‌شده horn انگلیسی است)
• آمرصاحب: جناب سرکار
• آمدآمدِ عید: در آستانه عید
• اَنتیک: عتیقه
• آهوگک: آهوی کوچک
• کوچ‌کشی‌: نقل مکان

• اردو: ارتش
• اریکین: چراغ فانوس
• اِسپار: آهن سرتیز شخم زدن- خیش
• اُشپُلاق، اوشپولاق: هُشپُلَک، سوت
• اشتراک کردن: شرکت کردن
• اعمار گردیدن: بنا شدن
• افسانوی: افسانه‌ای، اسطوره‌ای
• اَلماری (پرتغالی): قفسه، کمد
• اینجینَر (انگلیسی): مهندس
• انبارخانَه: انباری
• اَندیوال (پشتو):در هرات رفیق یا همان (دوست) دوست
• انکشاف: پیشرفت، توسعه پایدار
• اکسیجن (انگلیسی): اکسیژن
• بیادر (کابلی) برار (هراتی)، داداش

• باسی: خوراک شب‌مانده
• بایسِکِل: دوچرخه (انگلیسی)
• بَجَه:ساعت (تحریف شده «بجی» هندی) ساعت چندبَجَه؟ =ساعت چنده؟
• بَه حَیث: هم‌چون، به عنوان
• بحیرَه: دریاچه
• بخاری تیلی: بخاری نفتی
• بدقار: بدقهر، خشمگین درهرات هم
• بدل اعاشه: کمک هزینه یِ دانشجویی
• برق دستی، چراغ دستی، درهرات چراغ مُشتی:چراغ قوه
• بُروت:درهرات هم سبیل می‌گویند هم بروت (سبیل)
• بَنجارَه والا: فروشندهٔ دوره‌گرد
• بَنجارَه: غله فروش دوره‌گرد (از کلمه بانجارا هندی)
• بَه تکلیف مِی‌شَوید: به دردسر می‌افتید
• بَه صفت: به عنوان
• بُت،بوت:درهرات هم (کفش) بوت کفش‌های سربازی را بوت می‌گویند کفش، چکمه
• بُتَل،بوتَل:درهرات شیشه می‌گویند بطری، شیشه (انگلیسی)
• بوجی:کیسه یا گونی
• بود وباش:زندگیسکونت
• بورَه (از پشتو):درهرات هم شَکر می‌گویندشکر
• بَکس: کیف (تحریف شده از bag و box انگلیسی)
• بیت‌خوانی: ترانه‌خوانی
• بیر (انگلیسی):در هرات آبجَو (آبجو)
• بیرَه: لثه
• بیولوژی: زیست‌شناسی

• پالک: اسفناج

پالیدن: جستجو کردن (از فارسی باستان)

• پالیسی (دارای ریشه انگلیسی) که در این اواخر همان سیاست را به‌کار می‌برند: سیاست.
• پایدل: پدال (روسی، فرانسوی)
• پرس و پال: پرس‌وجو
• برنامه (کابرد ندارد): برنامه (اروپایی)
• پُرَیشان: پَریشان
• پس آمدن: برگشتن (در هندی و لهجه لری: واپس)
• پَسخانَه: پستو
• پس رفتن: عقب رفتن
• پُست بَکس (ریشه انگلیسی که دیگر کاربرد ندارد): صندوق پستی
• پستَه خانه: پست‌خانه
• پشتارَه: بارِ پشت
• پِشَک: گربه (از ترکی (ازبکی))
• پَتلون: شلوار (از فرانسوی)(تحریف شده «پانتالون»)
• برنامه (کاربردش کم شده‌است): طرح (از فرانسوی)
• غولک: تیرکمان موشی
• پندیدَه‌گی: تورم
• پوپنک یا پوپونک: کپک (از هندی)
• پودر: هرویین (انحراف یافته)
• پوقانَه: بادکنک، کاندوم (سانسکریت) (لهجه هراتی: پوف کنک)
• پکَه: بادبزن، پنکه (پنجابی)
• پیالَه: اِستکان
• پَیپ از انگلیسی: شِلنگ
• پَیسَه: پول (بنگالی، اردو)
• پوهَنتون: دانشکاه از پشتو
• پوهَنزَی: رشته یِ تحصیلیِ دانشگاهی
• پوهَنحٔی: دانشکده

• تاپَه: مهر («تاپه» پشتو و پارسی ) مهر (ابزار)
• تاپَه کردن: مُهر زدن («تاپه» پشتو)
• تاحال: تاکنون
• تار: رشته، سیم، نخ هندی
• تٙهکو، تهکَوی: زیرزمین
• تجربَه: آزمایش (عربی)
• تحفَه: هدیه (عربی)
• تَخنیکَر: همکار فنی (روسی)
• تَخنیکی: فنی (بر گرفته از روسی "تخنیچِسکی")
• تداوی: درمان
• تربوز: هندوانه (از اردو و هندی)
• تربیَه: پرورش (انحراف یافته تربیت)
• ترم: ترمپت (فرانسوی)
• ترِینَر: مربی (انگلیسی trainer)
• تَشناب: نوالت، مستراح
• تصادف: تصادفاً
• تطبیق: انجام، اجرا
• تعمیر: ساختن (انحراف یافته)
• تفت: بخار (فارسی باستان)
• تِکِت: بلیت («تکت» از انگلیسی، «بلیت» از روسی)
• تَکسی: تاکسی
• تکَه‌فروشی: پارچه‌فروشی
• تَگلَه: قَوی
• تلخان: نوعی شیرینی محلی که از آرد توت خشک درست می‌شود.
• تلفن: تلفن
• تمثیلی: نمایشی
• تَنتَل: خرده ریزه (دندل/فارسی)
• توتَه: تکه خرده (پشتو) ټوټه
• تولَه («نی» هم می‌گویند): نی
• تهداب‌گذاری: پایه‌گذاری
• تَیار کردن: تهیه کردن، درست کردن (از پشتو)
• تَیپ: ضبط صوت (انگلیسی)
• تیلَه کردن: فشار دادن، هل دادن (پشتو)ټیله
• تلاشی کردن: بازرسی کردن
• تیل: بنزین، سوخت

• جاپان: ژاپن
• ججلداغ: جیرجیرک؟
• جَسامت: اندازه، حجم، بزرگی
• جغرافیَه: جغرافیا، گیتاشناسی
• جَمپ: دست‌انداز خیابان (انگلیسی)
• جَمپَر: کاپشِن
• جِنِرال: ارتشبد (انگلیسی)
• جنگی بودن (کردن): قهر بودن (کردن)
• جَواری: ذُرَّت
• جوال: کیسه یا گونی بزرگ
• جُور شدَه: درست شده، ساخته شده (پشتو) جوړ
• جوگی: کولی (هندی، پشتو)
• جک: پارچ آب (انگلیسی)
• جور آمدن: توافق - به توافق رسیدن

• چارمغز: گردو
• څارَنوال، څارَنوالی: دادسرا (واژه‌ایست پشتو) (څ صدایِ tse می‌دهد. شبیهِ تلفظِ آذربایجانیِ چ)
• چاشت: ناهار، نهار، ظهر
• چاشنی: تنقلات
• چالان کردن: روشن کردن (انحراف شده «چالو» هندی)
• چاینَک: قوری («چاینیک» روسی)
• چُپ باش: ساکت شو (هندی: چُپ رو)
• چَپلی: سندل، دمپایی، سرپایی (تحریف شده «چَپپل» هندی)
• چپن: ردا
• چَوتار: مکار
• چوتی کردن: بافتن مو
• چوچَه مرغ: جوجه
• چوری: النگو («چوری» هندی)
• چوقور: ژرف، گود، عمیق (برگرفته از زبانِ ازبکی)
• چَوکات: چارچوب، حد، قاب
• چَوکی: صندلی، مقام، منصب (هندی)
• چَوکی دارِ مکتب: بابایِ مدرسه
• چپ راستی: نگهبان، دربان (مدرسه)
• چَکَر زدن: قدم زدن، گردش کردن (پشتو) چکر وهل چاپی

• حالی: الان، حالا، فعلاً
• هَلَه: یالله، زودباش
• حویلی: حیاط (از هندی)
• قصَه‌کردن: حکایت‌کردن
• حیوان‌شناسی: جانورشناسی

• خاصتاً: به ویژه
• خبررسانک: خبرچین (قاصدک)
• خردسن: خردسال
• خُشو، خُسورمادر: خُش، مادر زن (از خسو و خسور)
• خَفَه شدن: ناراحت شدن
• خوراکَه: خوراکی
• خورد (بر وزنِ نور): کوچک، خُرد
• خی: خب
• خیز زدن: پریدن
• خینه: حنا (اصطلاح خودمانی روزانه بر گرفته از «خِنه» ازبکی)

• دارالانشا: دبیرخانه
• دالَر: دلار
• صاحب: جناب
• داکتَر:
• دخلک: قلک
• در این خنک: در این سرما
• دروازَه: در، درِ خانه (اردو)
• درمی‌گیرد: آتش می‌گیرد، (در مجاز) به خشم می‌آید
• دریا: رود، رودخانه
• دق آوردن: دل‌تنگ شدن
• دل‌ام می‌شود: دل‌ام می‌خواهد
• دهلیز (دهلیز): راهرو
• دواخانَه: داروخانه
• دوصد: دویست
• دیگ‌دان (اجاق نیز می‌گویند): اجاق، در گویش خراسانی: دیگدان
• دیگ گذاشتن: غذاپختن
• دل‌بدی: حالت تهوع
• خی: پس
• ‌((دارچین ))

• ذریعَه وسیلَه: وسیله
• ذریعَهٔ: به وسیلهٔ

• زنده‌جان: موجود زنده، جانور
• زینَه: پله

• ژاله: تگرگ
• ژورنالیزم: روزنامه‌نگاری
• ژورنالیست: روزنامه‌نگار

• ساجق: آدامس، سقز
• ساحَه: میدان، منطقه، مساحت
• ساعت‌تِیری: وقت گذرانی
• سال تعلیمی: سال تحصیلی
• سالون: سالن، تالار
• سپل شتر: پای شتر
• ستر جنرال: ارتشبد («ستر» پشتو یعنی بزرگ)
• ستره محکمه: دیوان عالی کشور
• سرچرخی: سرگیجه
• سرحد: مرز
• سرگوشی: زیرگوشی، درگوشی، پچ ‌پچ‌ کنان
• سَرَک: خیابان، جاده (هندی)
• سِگرِت‌دانی: جاسیگاری
• سنگ تهداب: سنگ بنا
• سه‌صد: سیصد
• سَودا: خریدکردن، خریدن
• سویدن: سوئد
• سَیل کردن (عامه و غیررسمی): سیر کردن، تماشا کردن (در زبانِ لری: سِیل‌کردن، سِل‌کردن)

• شاروال: شهردار
• شاروالی: شهرداری
• شادی: میمون
• شاشَه: شاش، ادرار
• شاندن (نشاندن): غرس کردن
• شاور (انگلیسی): دوش
• شائقین: علاقه‌مندان
• شرط زدن: شرط بستن
• شِشتن، شیشتن: نشستن
• شفاخانَه: بیمارستان (اردو)
• شَمال: باد، نسیم، در گویش خراسانی: شمال
• شَنیدَه‌گی‌ها: شنیده‌شده‌ها
• شهادت‌نامَه تحصیلی: دانش‌نامه تحصیلی
• شور (تکان): تکان
• شوربا: آبگوشت، اِشکنه

• صحّی: بهداشتی
• صَدارت: نخست‌وزیری
• شرنگ شرنگ زنگولَه: جرینگ جرینگ زنگوله
• صندلی: کرسی (زمستان)
• صنف: کلاس

• ضابط: درجه‌دار

• طیارَه: هواپیما

• عملیَه: عملیات
• عملیات جراحی: عمل جراحی
• عنعنات: آیین‌ها، آداب، رسوم
• عیسوی (میلادی): مسیحی، میلادی

• غَرغَرَک: فرفره
• غریب: فقیر
• غورسَی (غورسک): نوعی بازی گُرگی‌لی‌لی

• فابریکَه: کارخانه (ایتالیایی)
• فارم مال‌داری: مزرعه دامداری («فارم» از انگلیسی)
• فاژَه کشیدن: خمیازه کشیدن
• فاصُلیا: لوبیاسبز (فاصلیا واژهٔ عربی است)
• فاکولته: دانشکده (فرانسوی)
• فُتبال: فوتبال
• فِلم: فیلم
• فی‌صد: درصد
• فَیْر کردن: شلیک کردن (تحریف شده «fire» انگلیسی)
• فیشن: مُد (تحریف شده fashion انگلیسی)
• فیصَلَه‌نامَه: قطعنامه

• قادر: بی‌ سواد، بی‌ عقل
• قال‌مقال (در تلفظ «غالمغال»): سر و صدا
• قدامت: قدمت
• قروت: کشک
• قطیفه: حوله
• قُلبه: شخم
• قومندان: فرمانده (تحریف شده‌یِ comandant فرانسوی)
• قونسول: کنسول (اساساً برگرفته از ریشه‌یِ consul لاتینی، برگرفته‌یِ تحریف شده از زبان‌های اروپایی)
• قَیتک: گیره مو

• کار و غریبی: کار و کاسبی
• کاسَه‌گک: کاسه کوچک
• کاغذ تشناب: کاغذ توالت
• کاغذپران (گودی‌پران): بادبادک
• کاکا: عمو (در هندی"چاچا")
• کاکَه: عیار، جاهل مآب
• کالای نو: لباس نو
• کَتَه: بزرگ
• کَچالو: سیب‌زمینی (در هندی آلو)
• کدام نفر: یک کسی
• کدوگک: کدو خورشتی، کدو سبز
• کُرتی: کت (تحریف شده واژه روسی «کورتکه»)
• کِرمِچ: کفش ورزشی
• کژدم: عقرب
• کشال شدن: مایل شدن، آویزان شدن
• کشالَه‌دار: دامنه‌دار، مفصل
• کفیدن: ترکیدن
• کلان: بزرگ
• کلچه: کلوچه، شیرینی
• کِلکین (اُرسی): پنجره (تحریف شده واژه «کِرکی» هندی)
• کمپیوتر: کامپیوتر، رایانه
• کَمِرَه: دوربین
• کَمپَل: پتو
• کنترول: کنترل
• کوچی: یکی از عشایر قوم پشتون، چادرنشین، خانه بدوش
• کورس: کلاس، دوره (انگلیسی)
• کوریای جنوبی: کره جنوبی
• کولتور (فرهنگ): فرهنگ («کلتور» فرانسوی)
• کیسَه‌بر: جیب‌بر
• کیمیا: شیمی
• کیمیایی: شیمیایی

• گادی: کالسکه
• گادی‌ران: کالسکه ران
• گادی‌وان: درشکه‌چی
• گپ: حرف
• گپ‌زدن: حرف زدن، سخن گفتن
• گروپ: گروه، لامپ
• گریان کردن: گریه کردن
• گْرَنگ: سنگین، (گران در واژه‌یِ گرانیگاه)
• گشتاندن: گرداندن
• گلون: گلو (هندی "گلا")
• گَنگس (گَنس): گیج
• گودی: عروسک (هندی"گودیا")
• گودیگَک: عروسک کوچک
• گودی‌پران: بادبادک (گودی بروزنِ قوطی)
• گورده: کلیه
• گوگرد: کبریت
• گیلاس: لیوان (تحریف شده glas انگلیسی)

• لاودسپیکر: بلندگو (از انگلیسی loudspeaker)
• لبسیرین کردن: رژ لب زدن
• لب چرب: رژ لب
• لبلبو: چغندرقند، لبو
• لت و کوب: کتک، ضرب و شتم
• لُچ: لُخت
• لِفت: آسانسور (از lift انگلیسی، از ascenseur فرانسوی)
• لفظ گرفتن: بله برون- قرار خواستگاری گذاشتن (بیشتر، زمانی که جواب آن مساعد است، استفاده می‌شود)
• لوحَه: تابلو
• لُک: ستبر
• لویَه جِرگَه: جِرگِه‌یِ بزرگ، شورای عالیِ "ریش‌سفیدانِ" افغانستان («لوی» پشتو به معنی بزرگ)
• لوی دِرَستیز: فرمانده کل، سرفرمانده (پشتو)
• لوی څارَنوال (در تلفظ "لوی سارَن‌وال): دادستان کل، (پشتو)
• لوی وُلُسوالی: فرمانداری، حکمرانی (در تقسیمات کشور افغانستان)
• لیاف: لحاف
• لیسَه: دبیرستان (تلفظ نادرست «لیسِه» فرانسوی)
• لَیلیَه: خوابگاه (دانشجویی)

• مشت زنی: بوکس
• مشت زن: بوکسر
• مارکیت: بازار (انگلیسی)
• ماما، خالو: دایی
• ماندن: گذاشتن، نهادن
• ماندَه: خسته
• ماندَه شدن: خسته شدن
• مایک: میکروفون
• متباقی: بقیه
• موی‌سَفید (ریش‌سفید): ریش‌سفید، پیر
• محافظوی: محافظتی
• محفل: جلسه، نشست
• مختلف‌النوع: گوناگون
• مداری: شعبده‌باز
• مدنیت (تمدن): تمدن
• مراتب تحریری: کتباً
• مربوطات ولایت: توابع استان
• مزدور: خادم، کارگر روزمزد
• (جهت) مسبوقیت: (جهت) اطلاع
• مست: شاد
• مِستَری: مکانیک
• مشرانو جرگه: مجلس سنا
• مصارف: هزینه‌ها
• مضامین: رشته‌ها (ی تحصیلی)
• معاینه‌خانه: مطب
• مفکوره: اندیشه
• مقبول: زیبا
• مقر ولایت: استانداری
• مگر: ولی، اما
• ململ: پارچهٔ کتانی
• ملکی: غیرنظامی
• مِن‌حَیث: به حیث، به عنوان
• منطَقَوی: منطقه‌ای
• مَواشی: دام‌ها
• مُوتَر: ماشین، خودرو (انگلیسی)
• موزَه: چکمه، پوتین (در هندی «موزه» به معنی جوراب است)
• موزییَم: موزه
• موسم: فصل
• موصوف: نام‌برده
• مکتب: مدرسه
• مِکس: مخلوط (انگلیسی)(در گفتگو بین جوانان بیشتر گفته شده)
• می‌برآمد: بیرون می‌آمد، درمی‌آمد
• مَیدان: درون محوطه
• مَیدان هوایی: فرودگاه
• مَیدان ورزشی: زمین ورزش
• مَیدَه : شکسته
• مِیلَه: تفریح، پیکنیک، گلگشت

• ناجوانی: بی‌معرفتی
• نازدانه: نازنازی
• نان: نان (در مجموع به غذا نیز گفته می‌شود)
• ناک: گلابی
• نسوان: زنان ((زنانه) مربوط به بانوان)
• نشراتی: انتشاراتی چ ثقفی
• نطاقی: گوینده‌گی
• نَمبَر (نمره، شماره): شماره، نمره
• نهال شانی: نهالکاری
• نو فارغ شده: تازه فارغ‌التحصیل شده
• نول: نوک، منقار
• نکاح بستَه کردن: عقد کردن
• نی: نه
• نیم‌قاره: شبه‌قاره

ض

• وارخطایی: نگرانی، دست‌پاچگی
• والی: استان‌دار
• وُرکشاپ: کارگاه ((انگلیسی) گاهی به صورت نادرست «وَرَکشاپ» نیز تلفظ می‌شود. این نوع تلفظ در میان کارگران شرکت نفت در خوزستان نیز به همین صورت است)
• وزبین: سنگین
• وزنین: سنگین
• وزیر امور داخله: وزیر کشور
• وضاحت: روشنی، واضح‌بودن
• وطن‌دار: هم‌وطن
• ولایت: استان
• وُلُسوالی: شهرستان (پشتو)

• هوگار: حواس‌پرت
• هوش کن: مواظب باش
• هول داشتن: هراس داشتن

• ینگه: زن برادر، زن عمو
• یازنَه، یَزنَه: شوهر خواهر
• یَخَن: یقه، گریبان
• یَگان کَس، یَکان کَس: هیچ‌کس
• اففکونی: اهالی افغانستان
• اسکناس: بانک‌نوت (انگلیسی)
• اسید (انگلیسی): تیزاب
• اشکاف (روسی): الماری
• اطلاعات: استخبارات
• اطلسی (گل): پتونی (انگلیسی: پتونیاpetunia)
• اعلام‌کنندهٔ برنامه: انانسر (فرانسوی)
• افسر: آفسر، صاحب منصب
• افیونی: اهالی هرات
• الگو: نمونه (در هرات: روبر)
• النگو: چوری (هندی)
• الوار: چارتراش
• امضاء: دستخط
• انبار: گدام
• اَنبه: اَم (هندی)
• انبـُردست: انبرپلاس
• انتصاب: تقرّر
• انفاکتوس (آنفارکتوس (انگلیسی)): حمله، سکتهٔ قلبی
• انفجار: انفلاق
• انفیه: نسوار بینی
• انفیه دان: قوطی نسوار، کدوی نسوار
• اوت: اگست (انگلیسی)
• اورژانس (فرانسه): عاجل
• اُوِرکُت (انگلیسی): دبل کوت، بالاپوش
• اونیفورم (فرانسه): یونیفورم (انگلیسی)

• باجناغ (ترکی): باجه
• باجه: غرفه، دکّه
• بادبادک: کاغذپران، گـُدَی پران (درهرات: کاغذباد)
• بادکردن: ۱. ورم کردن، پـُندیدن ۲. ماندن کالا و متاع بر اثر کسادی بازار یا نامرغوب بودن آن
• حاملِه، باردار: حاملَه، شکمدار
• بازجویی: استنطاق
• بازداشت: توقیف، بازداشت
• بازرسی: تفتیش، تلاشی
• بازنشسته: متقاعد
• باشگاه: کلوب، کـَلـَب
• باقلا: باقلی
• بالانس (فرانسه): معلق
• بامیه (شیرینی): خجور
• باند (انگلیسی): دستَه، دار و دستَه
• بایگانی: آرشیف (فرانسه)، اوراق
• بایگانی کردن: حفظ کردن
• بخت آزمایی: لاتری (انگلیسی)
• بخش: وُلُسوالی (پشتو)
• بخشدار: وُلُسوال (پشتو)
• بخشداری: ادارهٔ ولسوالی (پشتو)
• بدهکار: قرضدار
• بدهکاری: قرض
• بُرِس، بُرُس (فرانسه): بـُرس (فرانسه)
• برگه: ورقَه، شـُقـَّه
• برگهٔ زردآلو: اشتـَق (در هرات: کـِشتَه)
• برنامه: برنامَه، پلان
• بزرگراه: شاهراه
• بساط: تبنگ
• بستانکار: طلبکار
• بستانکاری: طلب
• بستنی: شیریَخ (در هرات: بستنی)
• بـُشکه (روسی): بیرل (انگلیسی Barrel)
• بطری: بوتَل (انگلیسی)
• بغل‌دستی: پهلوفیل (ترکیب فارسی-انگلیسی)
• بلال: جَواری برشتَه
• بلدرچین: بودنه (در هرات: کرّک)
• بلند شدن: بلند شدن، برخاستن
• بلند کردن: ربودن
• بلوک (فرانسه): بلاک (انگلیسی)
• بلوند (فرانسه): بور
• بلیط (فرانسه): تِکِت (انگلیسی)
• بُن‌بست: بن‌بست، کوچه‌ای که پایانش بسته‌است.
• بند شلوار: اِزاربند
• بنزین: پترول (هردو انگلیسی و فرانسه)
• بوزینه: شادی، میمون
• بنگاه: مرکز معاملات، مؤسسه
• بهداری: صحیه
• بهداشت: حفظ الصحه
• بهمن: ۱. برج دَلْوْ ۲. برفکُچ
• بهیار: مأمور صَحیَّه
• بیات: باسی، شب ماندَه
• بید (حشره): کویَه، موریانَه
• بیلان (فرانسه): بیلانس (انگیسی)
• بیمار: مریض، ناجور (در هرات: ناخوش)
• بیمارستان: شفاخانه

• پاتَک: ضد حمله، حملهٔ متقابل
• پارچ: جک، مرتبان، تنگ
• پارو: راش بیل (در هرات: پارو)
• پاره کردن: پارَه کردن، چیر کردن
• پاره آجر: خشت پارچه
• پاساژ (فرانسه): مارکیت
• پاک کن: پنسل پاک (انگلیسی، فارسی)
• پالتو (فرانسه): بالاپوش
• پانسیون (فرانسه): مهمانخانهٔ خصوصی
• پانسیونر (فرانسه): مهمان مهمانخانهٔ خصوصی
• پایان‌نامه: مونوگراف (انگلیسی)
• پایوَر: ضابط، صاحب منصب پایین رتبه
• پایواز = کسیکه همراه مریض در شفاخانه (بیمارستان) می‌ماند.
• پاییدن: نگران و مراقب بودن (بپا: مراقب باش، هوشت را بگیر)
• پاییز: خزان
• پتو: کمپل (از پشتو)
• پرتابل (فرانسه): سیـّار
• پرتقال: ۱. کشور پرتگال ۲. مالته (میوه)
• پرتوشناس: رادیولوژیست (انگلیسی)
• پـَرَستو: غـُچـّی
• پـُرو: خام کوک (اصطلاح خیاطی)
• پروَنده: دوسیه (فرانسه)
• پریز: ساکت (انگلیسی)
• پـُست: پوسته، داک
• پستچی: پوسته رسان
• پـُماد (فرانسه): تیوب مرهم
• پنبه: پخته (در هرات و نیز در پشتو: پنبه)
• پنجره: کلکین
• پنکه: پَکه
• پنهان: پـُت
• پیشخوان: پاچال
• پیشدستی: پشقاب/ بشقاب
• پیشکار: خانه سامان
• پیک نیک (فرانسه): میله
• پیمان: قرارداد
• پیمانکار: قراردادی

• تاول: آبله (بر اثر سوختگی یا حساسیت. در هرات: خلفه، خرفه)
• تبریزی: سفیدار (درخت سپیدار)
• تبلیغات: پروپاگند
• تخت کفش: تیلی، تلـّی
• تراس (فرانسه): ایوان، برنده (از ورندهٔ انگلیسی)
• تراش: قلمتراش، قلم سرکن، پنسلتراش
• تـُرب: مـُلـّی
• تـُربچه: ملـّی گک
• تربیت معلم: دارالمعلمین
• ترکه: خمچه (در هرات: شوشک)
• تریبون (فرانسه): میز خطابه (تاجیکی: منبر)
• ترمز (روسی): برِ ک (انگلیسی)
• تره: گندنا
• تزریقات: پیچکاری
• تزریقاتی: کمپودر (کمپوندر، انگلیسی)
• تصادف: تکر (خارجی)
• تفالهٔ چای: شمـّهٔ چای
• تقویم: جنتری (هندی)
• تگرگ: ژاله
• تکنیک (فرانسه): تخنیک (روسی)
• تلمبه (ظاهراَ از ترمب فرانسه): پمپ (انگلیسی)
• تماشاخانه: صحنهٔ تمثیل
• تمبر پستی: تکت پستی
• تمیز: پاک، ستره
• تندرست: جور
• تنی (برادر یا خواهر): سکـّه
• تو: داخل، اندرون
• توت فرنگی: توت زمینی
• تور (توری): جالی
• توسرخ، پرتقال: لال مالته
• تیپ: فرقهٔ کوچک، لوا (نظامی)
• تیر: سرطان
• تیغ ریش: پل ریش
• تیکه: تکه، پاره، توته
• تیل، تیله: توشله
• تیماج: ساختیان
• تیمارستان: دارالمجانین، شفاخانهٔ عقلی و عصبی

• ثبت (ادارهٔ): ادارهٔ احصائیه

• جا خوردن: دکه خوردن، شاک خوردن
• جادکمه یی: مادگی
• جاروکش: رُفتگر
• جاری: زن ایور، خانم برادر شوهر (هراتی: امبجین؛ مشهدی: هم پیچه)
• جاسازی: پـُت ساختن، چیزی را پنهان در میان چیزهای دیگر جای دادن
• جا گذاشتن: چیزی را در جایی فراموش کردن
• جالباسی: کـُت بند
• جالیز: پالیز، فالیز
• جُزوه دان: کارتن
• جفت: جوره
• جـُک: فکاهی
• جلیقه: واسکت
• جوجه: چوچه
• جیوه: سیماب

• چارچوب: چوکات، قالب
• چارراه: چارراهی (میدان مرکزی، در هرات: چارسو)
• چال: سست، شل
• چاله: چقوری (ترکی)
• چـُرت: پینکی، چرت، فکر
• چرخ (دوچرخه): بایسکل (انگلیسی)
• چرخ گوشت: ماشین گوشت
• چرخ خیاطی: ماشین خیاطی
• چراغ بادی: اریکین، الکین، فانوس
• چراغ گازی: گیس
• چسبیدن: فاریدن، خوش آمدن
• چسب زخم: پلاستر
• چشم بلبلی: لوبیای سفید
• چغندر (ترکی): لبلبو
• چکمه: موزه
• چکه کردن: چکک کردن
• چماق (ترکی): دانگ
• چماقدار: دانگه یی
• چـِندِ ش: کـِرک (بیزاری و نفرت از چیزی)

• حاشاکردن: منکر شدن، انکار کردن (هراتی: واسرنگ آمدن)
• حاضری: غذای مختصر و آماده، ماحضر
• حراج: لیلام
• حرف: گپ
• حرّاف: پرگوی
• حسابداری: محاسبه
• حسینیه: تکیه‌خانه
• حصبه: محرقه (در هرات: دامنه)
• حضور و غیاب: حاضری گرفتن
• حقوق: معاش
• حکم: فرمان تقرر
• حلقهٔ نامزدی: چلـّه
• حمـّال: جوالی
• حمالی: جوالیگری
• حمام: گرمابه
• حمامِ خانه: تشناب
• حنا: خینه، حـِنا
• حوله: دستمال، جان پاک، رویپاک (در هرات: هوله)
• حومه: اطراف
• حیاط: حولی، حویلی

• خاک ارّه: بورهٔ ارّه
• خامه: سرشیر خام، کریم
• خاور (ماشین، برگرفته از اسم خاص شرکت باربری): گاز، زیل، کلّه فیل
• خاور: شرق، مشرق
• خاور دور: شرق دور، شرق اقصی
• خاور میانه: شرق میانه
• خبرگزاری: آژانس خبررسانی
• خرچنگ: کنگاش
• خـُرداد: برج جوزا
• خـُل: لوده، ابله، خیله
• خلبان: پیلوت
• خوابگاه: لیلیه
• خودنویس: خودرنگ
• خورش: سالن (سالند، سالان)
• خیابان: سَرَک (هندی)
• خیار: بادرنگ (در هرات: خیار)
• خیارچنبر: تره (در هرات: چنبرخیار)
• خیس: تر
• خیس کردن: تر کردن، مانند ترکردن برنج (در هرات: نم کردن)

• داداش (ترکی): اَکَه، برادر (لقب) (هراتی: لالا)
• دادگاه: محکمه
• دادستان: مدعی العموم
• دادگستری: عدلیه
• دارایی: مالیه
• دارایی، ادارهٔ: مستوفیت
• داروخانه: دواخانه
• داروساز: دواساز، فارماکولژست
• داروسازی، دانشکدهٔ: فارمسی
• دام: مال
• دامپروری: فلاحت
• دامداری: مالداری، فلاحت
• دانش آموز: متعلم
• دانشجو: محصل
• دانشسرا: کالج
• دانشکده: پوهنزی (پشتو)، فاکولته (فرانسوی)، دانشکده دری (پارسی دری)
• دانشگاه: پوهنتون (پشتو) دانشگاه دری (پارسی دری)
• دانشنامه: شهادت نامه
• دانشیار: اسستانت
• دایی: ماما
• دبستان: مکتب
• دبیر: معلم
• دبیر: سکرتر، منشی
• دبیرخانه: سکرتریت، قلم مخصوص، تحریرات، دارالانشاء
• دبیرِ کـُل: منشی عمومی، سرمنشی
• درجه دار: ضابط
• درشکه (پولندی): گادی، تانکه
• درصد: فیصد
• درمانگاه: کلینیک (انگلیسی)
• دریا: بحر
• دریایی: بحری
• دست بند: چوری
• دستبندِ زندانی: اُ لچک
• دستپاچه: وارخطا (در هرات: هولکی)
• دفترچه: کتابچه
• دستشویی: تشناب
• دُ کتر (فرانسه): (انگلیسی)
• دُ مـَل: دانه، زورک، دنبل
• دُنبلان: کلپوره (خصیهٔ گوسفند)
• دندانپزشک: ِ دندان
• دوجین: درجن
• دوچرخه: بایسکل (انگلیسی)
• دوش (فرانسه): شاور (انگلیسی)
• دوقلو: دوگانگی (در هرات: جملی)
• دویست: دوصد
• دهان دره: فاژه (در هرات: خمیازه)
• دیوان عالی کشور: ستر محکمه (پشتو)
• دیپلوم (دپلوم- فرانسه): شهادتنامه
• دیپلمه (فرانسه): بکلوریا پاس، فارغ‌التحصیل

• رادیولژی (فرانسه): اکسریز (انگلیسی)
• رازیانه: بادیان
• راننده: درایور، دریور (انگلیسی)، موتَروان
• رانندگی: درایو (انگلیسی)
• راهنمایی: ترافیک
• رب دوشامبر (فرانسه): چپنِ خانه
• رُتِیل: غوندَل
• رزمناو: کشتی جنگی
• رسانه‌های گروهی: وسایل جمعی
• رُفتگر: جاروکش، مأمور تنظیفات
• رگبار: باران تـُند
• رُل (فرانسه): اشترنگ (انگلیسی)
• رنگین کمان: کمان رستم
• روابط عمومی: ارتباط عامه
• روانپزشک: متخصص امراض روحی، متخصص عقلی و عصبی
• روزنه: پنجره
• روغن مایع: تیل
• روناس: رودنگ
• رهن: ۱. گرو ۲. اجاره
• روسری: چادر، دستمال، قطیفه (در هرات: قدیفه)
• ریواس: رِ واشک
• ریه: شـُش

• زائو: زچه (هراتی: زاچ)
• زاپاس (روسی): اشتپنی-فالتو
• زاج: زاک
• زاج سفید: زمچ (هراتی: زمه)
• زایمان: ولادت
• زالزالک: لوکات (نوعی)
• زنان و زایمان: نسایی و ولادی
• زندان: محبس
• زندانی: محبوس، بندی
• زلوبیا: جلبی
• زمین‌لرزه: زلزله
• زیرسیگاری: خاکستر دانی-سگرت دانی
• زیرشلواری: تنبان-زیرتنبانی
• زیگزاگ: پسدوزی (اصطلاح خیاطی)
• زیرزمین: تکاوی (هراتی: زیرزمینی)
• زیستشناسی: بیالوژی، بیولوژی

• ژاندارمری (فرانسه): ژاندارم، ژاندارمه
• ژانویه (فرانسه): جنوری (انگلیسی)
• ژتون (فرانسه): شماره، نمره
• ژست (فرانسه): قیافه، پـُز
• ژلاتین (فرانسه): جلاتین (انگلیسی)، سریشم ماهی
• ژله (فرانسه): جلی
• ژوئن (فرانسه): جون (انگلیسی)
• ژوئیه (فرانسه): ژوئیه (انگلیسی)
• ژورنال (فرانسه): ۱. مجله ۲. کتلاگ (انگلیسی)
• ژیمناستیک (فرانسه): جمناستیک (انگلیسی)

• سازمان ملل: مؤسسهٔ ملل متحد
• ساقدوش: شاه بالا
• ساک (فرانسه): دستکول
• ساکت: چـُپ، آرام
• سالاد (فرانسه): سلاّته
• سالـَک: سالدانه (در هرات: دانهٔ سال)
• سبد: زنبیل
• سبیل: بروت
• سبیلو: بروتی
• ستاد جنگ: ارکان حرب
• سحری: پس شبی
• سدّ: بند
• سرباز: عسکر
• سربازخانه: قشله
• سرپیچ برق: هولدر
• سرخک: سُـرخکان (در هرات: گل افشان)
• سـُرخوردن: لغزیدن (عامه: لخشیدن)
• سرسره: لغزان، لغزنده
• سرُم (فرانسه): سیرم
• سروان: جگرن (پشتو)
• سرکار: حواله دار
• سرکار: لقبی است که به جای خانم و آقا خطاب شود، مانند جناب
• سرکوفت: سرزنش
• سفارشی: فرمایشی
• سفره: دسترخوان
• سکسکه: هِـکک
• سمج: شَـله
• سمنو: سمنک (در هرات: سمنو)
• سند ماشین: جواز سیر
• سنگریزه: ریگ، ریگچه، سنگچل
• سنگواره: فوسیل (انگلیسی، فسیل)
• سوت: اشپول، اشپولاق
• سوراخ: غار (سوراخ شد: غار شد)
• سوسک: مادر کیکها
• سوسیس (فرانسه): ساسیج (انگلیسی)
• سوهان: سوهانک (شیرینی)
• سویچ (انگلیسی): کلید
• سیب زمینی: کچالو
• سیرابی: شکمبه
• سیگار: سگرت
• سیگاری: سگرت کش
• سیمان (فرانسه): سمنت (انگلیسی)

• شاپرک: شب‌پره، بمبیرک (در هرات: شوپرک)
• شارژ (فرانسه): چارج (انگلیسی)
• شاه پسند: بربینه (گل)
• شاهی: تراتیزک
• شبدر: شفتل
• ششلول: هفت تیر
• ششلیک (ترکی): کباب پـُشتی
• شکر: بوره
• شکلات (فرانسه): چاکلت (انگلیسی)
• شکلک: قلاق (هراتی: ساز گرفتن، تقلید کردن)
• شکمو: شکمبوی
• شـُل: سست
• شلتوک: شالی
• شلوار: آزار، تمبان (تنبان)
• شلواربند: ازاربند (هراتی: بند تنبان)
• شُله: دلده (هراتی: قلور)
• شله قلمکار: نوعی دلده (در هرات: آش بهمجوش)
• شلیک: فیر
• شمش طلا: خشت طلا
• شمعدانی: جریبن (گل)
• شنا: آب‌بازی
• شناسنامه: تذکرهٔ نفوس
• شنبلیله: حلبه
• شن: ریگ (هراتی: قوم (ترکی))
• شنزار: ریگزار
• شنل: چپن بی آستین
• شورای ملی:)، شورای ملی
• شورت (انگلیسی): سنتراج
• شوسه (فرانسه): جادّهٔ پختهٔ آسفالت نشده
• شوفاژ: مرکزگرمی
• شومینه (فرانسه): بخاری دیواری
• شوید: شبت
• شهربانی: قوماندانی امنیه
• شهردار: شاروال (پشتو)، رئیس بلدیه
• شهرداری: شاروالی (پشتو)، بلدیه
• شهرستانی: اطرافی
• شهریور: سنبله
• شیرجه: دایو، دایف (انگلیسی)
• شیرین بیان: شیرین بویه
• شیمی: کیمیا
• شیمی آلی: کیمیای عضوی

• صاعقه: الماسک، برقک
• صافکاری: کپی کشی
• صلیب: چلیپا
• صرع: تشنج (هراتی: پرغاز)
• صندلی: چوکی
• صندوق پست: پست بکس (انگلیسی)
• صندوقدار: تحویلدار
• صنوبر: ناجو
• صیغه: عقد موقت

• ضابط: درجه دار
• ضرب: زیربغلی
• ضربی: مُـهر، تاپه

• طاس: کل، بی موی
• طالبی: خربزهٔ گرمه
• طرح: نقشه، پلان
• طوسی: فولادی، خاکستری

• عامّـه: مسلمان غیر شیعی (اصطلاح کلامی)
• عامی: بی سواد
• عدس: نسک (هراتی: عدس)
• عروسی: توی (طوی)-عاروسی
• عصر:دیگر- نماز دیگر
• علاوه: جمع (ریاضی)
• علوم: ساینس
• عماری: دولی
• عمّامه:لنگی- دستار
• عمل جراحی: عملیات
• عمو: کاکا
• عنکبوت: جولا، جولاگک

• غایب: غیرحاضر
• غوری: چاینک
• غیبت: غیرحاضری

• فتق: چوره (هراتی: دبّه)
• فـِر: toni
• فراری دادن: گریزاندن (عامیانه: گریختاندن)
• فراورده: پیداوار
• فُرغون: کراچی دستی
• فرم (فرانسه): فورمه، فُـرمه
• فرمان ماشین: اشترنگ
• فرماندار: حاکم
• فرمانداری: حکومتی
• فرمانده: قوماندان
• فروردین: حمل (برج)
• فرهنگستان: آکادمی
• فسیل: فوسیل، سنگواره
• فشنگ: کارتوس، مرمی
• فکل: بو (پاپیون که به جای کراوات پوشند)
• فناتیک: متعصب
• فلفل: مُـرچ
• فنجان: پیاله
• فندک: لایتر
• فِوریه (فرانسه): فبروری (انگلیسی)
• فیش: برگه
• فینال (فرانسه): فاینل (انگلیسی)

• قاب (ترکی): ۱. چوکات ۲. غوری ۳. بجول (پژول)
• قابلمه (ترکی): دیگچه، نوعی دیگ
• قاچاقی (ترکی): گریزی
• قارچ: سماروغ
• قبراق (ترکی): چالاک
• قرعه: پشک
• قفسه: الماری
• قلقلک: قتقتک (هراتی: پاخلوچه)
• قلوه: گرده
• قلوه سنگ: جغل، جغله
• قلیان: چلم، چلیم
• قلیایی: القلی
• قورباغه (ترکی): بقـّه
• قوری: چاینک
• قوی: تَگلَه
• قهوه‌خانه: سماواری

• کاپشن: جمپر، کاپیشن
• کاتالوگ (فرانسه): کتلاک (انگلیسی)
• کاتالیزور (فرانسه): کتالیست (انگلیسی)
• کاج: ناجو
• کاچی: لیتی
• کاخ سلطنتی: ارگ شاهی
• کاست: کست
• کاغذ سنباده: کاغذ ریگ
• کالبدشکافی: تشریح
• کالبدشناسی: آناتومی
• کامیون (فرانسه): لاری (انگلیسی)
• کاناپه (فرانسه): دیوان
• کبد: جگر
• کبریت: گوگرد
• کُت (انگلیسی): کرتی
• کتری: چایبر (هراتی: کتری، چایجوش)
• کچل: کل
• کدخدا: ملک (هراتی: ارباب)
• کراوات (فرانسه): نکتایی (انگلیسی)
• کرچک: کستراییل (انگلیسی)
• کرسی: صندلی
• کره: مسکه
• کریدور (فرانسه): راهرو
• کشاورز: زارع
• کشاورزی: زراعت
• کشک: قروت (ترکی)
• کشو: روَ ک (هراتی: خزه)
• کشوری: مُـلکی
• کشیک: ۱. نوکریوال ۲. پهره، پیره
• کفهٔ ترازو: پتهٔ ترازو (هراتی: پلّـهٔ ترازو)
• کلاس: صنف
• کلانتر: سرمأمور
• کلانتری: سرمأموریت
• کلاه گیس: کلاه مویی
• کلیه: گُـرده
• کمد: الماری
• کمک هزینه: مدد معاش
• کمیسیون (فرانسه): کمیشن (انگلیسی)
• کنف: مـُنج
• کود: پارو
• کولاک: برفکویه
• کیف: بکس
• کیوسک (فرانسه): غرفه

• گاری: کراچی
• گاز انبر: انبر میخکش
• گازوییل (فرانسه): دیزاییل (انگلیسی)
• گاوصندوق: سیف (انگلیسی)
• گالش: کلوش (هردو فرانسه یا روسی)
• گذرنامه: پاسپورت
• گزارش: راپور
• گراور (فرانسه): کلیشه (انگلیسی)
• گراورسازی: زنکوگرافی (انگلیسی)
• گربه: پشک
• گردو: چارمغز (هراتی: جوز)
• گزارشگر: راپورتر (انگلیسی)
• گل محمدی: گل گلاب
• گلوله: مرمی
• گواتر (فرانسه): جاغور (هراتی: غمباد)
• گواهی: تصدیق
• گواهینامه: شهادتنامه
• گواهینامهٔ رانندگی: لایسنس (انگلیسی)
• گوجه فرنگی: بادمجان رومی
• گونی: بوجی (هراتی: گونی)
• گوینده: نطاق، انانسر (انگلیسی)
• گیس سفید: پیچه سفید
• گیومه (فرانسه): ناخنه، هلالین، مزدوج
• گه خوردن: چغلخوری

• لاستیک (روسی): تیر، تایر (انگلیسی)
• لاستیک تویی: تیوب (انگلیسی)
• لاک‌پشت: سنگ پشت (هراتی: کاسه پشتک)
• لالایی: للو (هراتی: آلاّ، آلـِلاّ
• لامپ (فرانسه): گروپ (= گلوب: انگلیسی)
• لامپا (روسی): لمپا
• لبو: لبلبو
• لـُپ: کومه (هراتی: لمبوس)
• لثه: بیره (هراتی: ارچ)
• لچک: دستمال سه گوشه، سربند
• لشکری: عسکری، نظامی
• لوازم یدکی: پرزه
• لوبیاسبز: فاسولیا
• لوزه: تانسل (انگلیسی)
• لوس: نازدانه (هراتی: انـّه)
• لوستر (فرانسه): چلچراغ
• لوله: نل
• لوله‌کش: نلدوان
• لوله‌کشی: نلدوانی
• لِه شدن: ۱. شاریدن ۲. پخچ و پامال شدن (هراتی: پچخ شدن)
• لیوان (فرانسه): گیلاس

• مارس: (فرانسه) مارس (انگلیسی)
• ماساژ (فرانسه): چاپی
• ماشین تحریر: ماشین تایپ
• ماشین نویس: تایپست
• ماما: قابله (هراتی قدیم: دایه، ماما)
• مأمور پـُست: داکی، پـُسته رسان
• ماهواره: ستلایت (انگلیسی)
• مایه‌کوبی: واکسناسیون (فرانسه)، تزریق واکسن
• مبصر: کفتان، سرجماعه
• متقال: کرباس (نوعی)
• مجلس سنا: مشرانو جرگه
• مـُچ دست: بند دست
• مـُچ پا: بند پا
• مچی، ساعت: ساعت بند دستی
• مداد: پنسل (انگلیسی)
• مدیرکـُل: مدیر عمومی
• مـُرداب: جیه زار، باتلاق
• مـُرداد: اسد
• مساعده: معاش پیشکی
• مسواک: ۱. مسواک (طبیعی از چوب درخت مسواک) ۲. برس دندان
• مطب: معاینه خانه
• ممیّــِز: اعشاریه
• منتظر خدمت: اضافه بست
• منها: تفریق
• منیزیم (فرانسه): مگنیزیم (انگلیسی)
• مـَو: تاک
• موتور (فرانسه): ۱. ماشین (انگلیسی) ۲. موتورسیکلت، موتورسیکل
• موز: کیله
• موزائیک (فرانسه): خشت سمنتی
• موزه (فرانسه): موزیم (انگلیسی)
• موزیک (فرانسه): موسیقی
• موشک: راکت
• مولکول (فرانسه): مالیکیول (انگلیسی)
• مه: غبار
• مه (ماه) (فرانسه): می (انگلیسی)
• مهر، ماه: میزان، برج
• مهندس: انجنیر (انگلیسی)
• مهندسی: انجنیری
• میدان: چوک
• میدان بار: منده یی
• میل لنگ: کرنشافت (انگلیسی)
• مینی‌بوس (فرانسه): مینی بس (انگلیسی)

• ناتنی: اندر
• نارگیل: ناریال
• نارنگی: کینو، سنگتره
• نارون: پشه خان، پشه خانه (درخت)
• نامه رسان: پسته رسان، داکی
• نخ: تار
• نخاله: سبوس و آنجه از بیختن و غربال کردن باقی بماند
• نخست‌وزیر: صدر اعظم
• نخست‌وزیری: صدارت
• نخودچی: نخودبریان
• نخود فرنگی: مـُشنگ
• نخود لپـّه: دال نخود (اردو)
• نرده: کتاره
• نشگون: چندُک (هراتی: چوچنگ)
• نظام وظیفه: مکلفیت عسکری
• نفت: تیل خاک
• نمونهٔ چاپ: پروف
• نمونه خوانی: پروفخوانی
• نوار: فیته، تیپ
• نوار قلب: گراف قلب
• نورد: چوچه (چوبی که خمیر را هموار کنند)
• نوغان: پیلهٔ ابریشم
• نهار: چاشت
• نگاه کردن: سیل کردن
• نگاه کن: سیل کو

• واکنش: عکس‌العمل
• واگیردار: ساری، مسری
• وام: قرض، قرضه
• وان (روسی): تب (لگن بزرگ حمام)
• وجین: خیشاوه (هراتی: ساو)
• ورشو (آلیاژ)ورشو: نکل (هراتی: برشو)
• وزارت آموزش و پرورش: وزارت معارف، وزارت تعلیم و تربیه
• وزارت ارشاد: وزارت اطلاعات و فرهنگ
• وزارت بازرگانی: وزارت تجارت
• وزارت بهداری: وزارت صحت
• وزارت دارایی: وزارت مالیه
• وزارت کشور: وزارت داخله
• ولایتی: اطرافی
• ولخرجی: یلاخرجی (هراتی: یله خرجی)
• ویار: گدایش (هراتی: گستا)
• ویزیت (فرانسه): فیس (انگلیسی)، حق‌الزحمه

• هرکاره: دیگ سنگی
• هفت‌تیر: تفنگچه
• هزینه: مصارف، مخارج، بودجه
• هلو: شفتالو
• هندوانه: تربوز (هراتی: هندوانه)
• هواپیما: طیاره
• هول دادن: تیله کردن (هراتی: تلنگ دادن)
• هوو: انباق
• هویج: زردک
• هیچ‌کس: یگان کس، یکان کس

• یاس: یاسمن
• یدک: فالتو، اشتبنی
• یقه: یخن
• یکان: فرقه
• یکدنده: شق، لجوج (هراتی: لجباز)
• یواش: آهسته
• یواشکی: مخفیانه
• یونجه: رشقه (هراتی: سبست)

در متون فارسی رایج در افغانستان برابرهای پشتو برای درجات ارتشی (مدارج نظامی) رواج دارند. این برابرها در جدول زیر افزوده شده‌است.[1]

فارسی ایران: فارسی و پشتوی افغانستان

• دبستان: مکتب
• دبیرستان: لیسَه
• دانشگاه: پُوهَنتون (پشتو)
• دانشکده: فاکولتَه، پُوهَنحٌی (پشتو)
• دانشجو: محصل، پُوهَنپال (پشتو)
• استادیار (درجهٔ سوم، دوم و یکم): پُوهیالی، پُوهَنیار، پُوهَنمَل (پشتو)
• دانشیار (درجهٔ دوم و یکم): پوهندوی، پوهنوال (پشتو)
• استاد، استاد: پوهاند، پروفیسور
• دانشسرا: دارالمعلمین، معهد
• دیپلم: دیپلوم
• مهندس: اَنجینَر
•  :، دکتور
• کلاس: صنف
• دانشکده افسری: حربی‌پُوهَنتون (پشتو)
• کارآموزی: استاژ

منبع[4]

• فهرست واژه‌های متفاوت در فارسی تاجیکستان و ایران

بخشی از واژه‌ها از: شالچی، امیر: فرهنگ گویشی خراسان بزرگ، تهران، نشر مرکز ۱۳۷۰.

• بی‌بی‌سی فارسی , , , و صفحات مشابه.
• طنز افغانی.

• احمدزیار، مجاور، پشتو سیندکی، نویزونه، پیشاور: ۱۳۷۸/۲۰۰۰.

• داستانی به لهجه گفتاری فارسی کابلی
• مجازات برای بکارگیری واژه‌های فارسی