قابلمه
قابلمه یا دیگ گونه‌ای ظرف دردار برای پخت غذا است. دیگ لبه‌های بلندی داشته و اجازه می‌دهد تا غذا برای پخته شدن، زمان بیشتری بجوشد. از دیگ برای پختن برنج (پلو)[1] و انواع خورشت استفاده می‌شود.[2]
واژه‌شناسی
واژهٔ قابلمه از زبان ترکی گرفته شده‌است.[3][4] واژهٔ «دیگ» فارسی است و ریشه در زبان فارسی میانه دارد.[5]
تاریخچه
کهن‌ترین وسیله پخت و پز از جنس سنگ در جهان با قدمت ۹۰۰۰ سال در مکزیک کشف شده‌است.[1] هرچند گروهی از پژوهشگران بر این باورند انسان‌ها دیگ سفالین را دو بار، در دو ناحیه مختلف اختراع کرده‌اند: اولی در آسیای شرقی در حدود ۱۶ هزار سال قبل و بعد در شمال آفریقا در حدود ۱۲ هزار سال قبل.[6]
در ایران (به ویژه شهر مشهد و اردبیل) استفاده از دیگ سنگی و سفالی به نام دیزی برای پخت آبگوشت هنوز رواج دارد.[7] تا اواسط دهه ۱۳۵۰ در ایران، پخت غذا با استفاده از قابلمه مسی معمول بود؛ ولی امروزه از قابلمه‌های مسی بیشتر برای تزیین و به‌عنوان عتیقه استفاده می‌شود.[8]
جنس قابلمه
قابلمه‌های فلزی بسیار متداول هستند. قابلمه‌های مسی انتقال حرارت را به‌خوبی انجام می‌دهند و برای پخت مربا و سس بهترین گزینه هستند. قابلمه‌های چدنی، پخش حرارت بهتری نسبت به دیگر قابلمه‌های فلزی دارند. چرا که گرما را به خوبی در خود نگه می‌دارند. این قابلمه‌ها برای پخت‌های طولانی مناسبند. قابلمه‌های آلومینیومی ساده که به رویی معروفند، به سرعت تحت تأثیر بازها قرار گرفته و حتی دربرابر نمک خوردن نیز مقاوم نیستند. گاهی از روکشهایی مانند تفلون یا سرامیک برای قابلمه‌های آلومینیومی، چدنی یا فولاد زنگ نزن استفاده می‌شود. در این قابلمه‌ها باید از کفگیر چوبی و پلاستیکی و سیلیکونی استفاده نمود. قابلمه‌های آهنی و چدنی گاهی با لعاب نیز پوشش داده می‌شوند که باید از استفاده از این قابلمه‌ها اجتناب نمود. قابلمه‌های استیل برای جوشاندن آب مناسب هستند.[9]
علاوه بر سنگ و سفال، دیگ‌های سرامیکی نیز حرارت را به‌خوبی در خود حفظ نموده و برای پخت طولانی مناسب هستند. با پیشرفت صنعت شیشه، قابلمه‌های شیشه‌ای نشکن و پیرکس نیز به عنوان انتخابی جدید در آشپزخانه مورد استفاده قرار می‌گیرند.[9]
ضرب‌المثل
واژه دیگ در ضرب‌المثل‌های فارسی زیر به کار رفته‌است.[3]
- دیگ به دیگ می‌گوید روت (رویت) سیاه، سه‌پایه می‌گوید صل علی
- دیگی که برای من نجوش، سر سگ توش بجوش
- بنداز توی قابلمه‌ش
- این واژه در شعار «ما دیگ پلو خواهیم. مشروطه نمی‌خواهیم» در دوره انقلاب مشروطه کاربرد داشته‌است.[3]
منابع
- Wikipedia, the free encyclopedia →Cookware and bakeware (بازدید: ۳۱ oct ۲۰۰۹)
- Wikipedia, the free encyclopedia →stew (بازدید: ۳۱ oct ۲۰۰۹)
- دهخدا. «دیگ». لغتنامهٔ دهخدا. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۸۸.
- دهخدا. «قابلمه». لغتنامهٔ دهخدا. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۸۸.
- از فرهنگ پارسیمان، مدخل «ظرف غذا پختن».
- هلن بریگز (۳۰ آذر ۱۳۹۵). «انسان ده هزار سال است که پختن غلات در ظروف را شروع کرده». بی‌بی‌سی فارسی.
- «دیزی». mibosearch. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۸۸.
- فرناز مرادپور. «بازاری با بوی نم و تاریخ». روزنامه اعتماد. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۸۸.
- پرشین وی. «در چه قابمله‌هایی غذا می‌پزید و چگونه؟». پرشین وی. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۸۸.