دی
دِی (در فارسی افغانستان: جَدی) دهمین ماه سال خورشیدی است و همواره ۳۰ روز دارد و از روز ۲۷۷م سال آغاز شده و در روز ۳۰۶م سال پایان می‌یابد. دی نخستین ماه فصل زمستان است.
| << | دی | >> | ||||
| ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
| ۱ | ۲ | ۳ | ||||
| ۴ | ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ | ۱۰ |
| ۱۱ | ۱۲ | ۱۳ | ۱۴ | ۱۵ | ۱۶ | ۱۷ |
| ۱۸ | ۱۹ | ۲۰ | ۲۱ | ۲۲ | ۲۳ | ۲۴ |
| ۲۵ | ۲۶ | ۲۷ | ۲۸ | ۲۹ | ۳۰ | |
| ۱۴۰۰ خورشیدی | ||||||
برج فلکی دی‌ماه برج جدی (بزغاله) است که دهمین برج فلکی از دایرةالبروج است. نماد برج دی، بزغاله (در انگلیسی Capricorn) نامیده می‌شود. عنصر این برج خاک است.
در گاه‌شماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه دهم گاه‌شماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاه‌شماری زرتشتی روز هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هر برج نیز دی نام دارد. ابوریحان بیرونی می‌گوید دی ماه را خُورماه نیز می‌گویند و روز یکم ماه را خره‌روز یا خوره‌روز نامند.
در آیین زرتشتی در هرکدام از دی‌روزها از دی‌ماه، جشنی برگزار می‌شود که کوشیار گیلانی در زیج جامع این روزها را دی جشن می‌نامد. نخستین جشن که در روز نخست دی‌ماه (اورمزد یا هرمزد) یعنی نخستین روز پس از جشن یلدا برگزار می‌شود، دی دادار جشن یا «جشن خرم روز» یا خور روز (روز خورشید)، یا نود روز (۹۰ روز تا نوروز) نام دارد. روز هشتم از دی ماه یا روز «دی به آذر»، اولین جشن دیگان برگزار می‌شود که ابوریحان بیرونی در کتاب قانون مسعودی از این جشن با عنوان «عید دی الاول» نام برده‌است و کوشیار از آن با نام «دی جشن» نام برده‌است. روز پانزدهم از دی ماه یا روز «دی به مهر» جشن دیگان دوم (/دیبگان/بتیکان) برگزار می‌شود. در روز بیست و سوم از دی‌ماه یا روز «دی به دین»، سومین جشن دیگان برگزار می‌شود. در بندهشن گل‌های بادرنگ و کاردک و شنبلید به ترتیب ویژه روزهای «دی به آذر» و «دی به مهر» و «دی به دین» معرفی شده‌اند.
ابوریحان بیرونی دربارهٔ دی‌ماه می‌نویسد:
دی ماه، نخستین روز آن خرم روز است و این روز و ماه هر دو به نام خداوند است که «هرمز» نامیده می‌شود، یعنی حکیم و دارای رای و آفریدگار. در این روز عادت ایرانیان چنین بوده که پادشاه از تخت شاهی پایین می‌آمد و جامه‌ای سفید می‌پوشید و در بیابان بر فرش‌های سپید می‌نشست و دربان و یساولان را که شکوه پادشاه با آن هاست به کنار می‌راند و هر کس که می‌خواست پادشاه را ببیند، خواه دارا و خواه نادار بدون هیچ گونه نگهبان و پاسبان، نزد شاه می‌رفت و با او به گفتگو می‌پرداخت و در این روز پادشاه با برزگران می‌نشست و در یک سفره با آن‌ها خوراک می‌خورد و می‌گفت: من مانند یکی از شماها هستم و با شماها برادرم، زیرا استواری و پایداری جهان به کارهایی است که به دست شما انجام می‌شود و امنیت کشور نیز با من است، نه پادشاه را از مردم گریزی است و نه مردم را از پادشاه
واژه‌شناسی
واژه دی در اوستا دتهوش (Dathush) یا دزوه (Daz-vah) و به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است که همیشه به مانند صفتی برای اهورامزدا آورده شده‌است. در اوستا در آفرینگان گاهنبار بند ۱۱ صفت دتهوش برای دهمین ماه سال بکار رفته‌است. این واژه از مصدر دا آمده‌است که در اوستا و پارسی باستان و سانسکریت به معنی دادن، آفریدن، ساختن، و بخشیدن است. در پهلوی داتن(Datan) و در فارسی دادن است. از همین ریشه داتر(Dater) در پهلوی "داتار "و در فارسی «دادار» یا آفریدگار گفته می‌شود.[1]
دی در زبان و گاه شماری دیگر
در گاه شماری میلادی این ماه با شروع ماه دسامبر آغاز می‌شود و در زبان پشتو مرغومی (به پشتو: مرغومی) و در زبان کردی به‌فرانبار (به کردی: بەفرانبار) در افغانستان جدی نامیده می‌شود.
رویدادها
- ۱۹۱۳ - چاپ نخستین جدول کلمات متقاطع در نیویورک ورلد.
- ۱۹۴۷ - اختراع ترانزیستور.
- ۲۰۰۵ - آغاز تخاصم میان چاد و سودان
- ۱۹۴۱ - امپراتوری ژاپن، در جریان جنگ جهانی دوم، هنگ کنگ را تصرف کرد.
- ۱۹۵۱ - اعلام استقلال لیبی از ایتالیا.
- ۱۹۶۸ - فضاپیمای آپولو ۸ با ۳ سرنشین وارد مدار ماه شد و ده بار به دور آن چرخید.
- ۱۳۴۱ - مأموریت نیروی هوایی شاهنشاهی ایران برای حفظ صلح در کنگو.[2]
- ۱۳۸۲- پنجم دی ماه، سالروز زلزلهٔ بزرگ بم.
- ۱۳۹۵ - آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو.
- ۱۳۹۶ - حادثه نفت‌کش سانچی.
- ۱۳۹۸ - سرنگونی پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین.
مناسبت‌ها
- روز میلاد خورشید، جشن خرم روز
- بازار جشن
- سیرسور، جشن گیاه‌خواری
نامگذاری‌ها
زادروزها
- ۵دی۱۳۱۳، غلامحسین ابراهیمی دینانی فیلسوف و متفکر ایرانی
- ۵ دی ۱۳۱۷، بهرام بیضایی کارگردان، نویسنده، تدوینگر و متفکر ایرانی
- ۱۸۵۸ - جاکومو پوچینی، موسیقی‌دان و آهنگساز بزرگ ایتالیایی.
- ۱۶۰۵ - تیانچی، پانزدهمین امپراتور سلسله مینگ.
- ۱۷۹۰ - ژان فرانسوا شامپولیون دانشمند، زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی.
- ۱۹۱۸ - هلموت اشمیت، سیاست‌مدار آلمانی.
- ۱۹۴۳ - سیلویا، شهبانوی سوئد.
- ۱۹۰۵ - هوارد هیوز، هوانورد، مهندس و کارگردان آمریکایی.
- ۱۹۴۳ - تاریا هالونن، یازدهمین رئیس‌جمهور فنلاند.
- ۱۳۰۰ - عباس سحاب جغرافی‌دان و نقشه‌نگار (کارتوگراف)، بنیان‌گذار دانش نقشه‌نگاری به شیوهٔ نوین در ایران.
- ۱۳۱۳ - فروغ فرخزاد شاعر
- ۱۳۱۸ - تولد سیروس طاهباز جمع‌کننده آثار نیما یوشیج
- ۱۳۴۱ - سهراب رحیمی شاعر
- ۱۲۷۰- محمدعلی جمال‌زاده: اصفهان - داستان‌نویس
- ۱ دی ۱۳۰۸ -محمد نوری خواننده
- ۱ دی ۱۳۵۰ -رامبد جوان بازیگر، نویسنده، مجری و کارگردان
- ۱ دی ۱۳۶۴ -امیر جعفری ارنگه ورزشکار
- ۵ دی ۱۳۴۸- هومن برق نورد بازیگر
- ۷ دی ۱۳۴۷- محمدرضا فروتن بازیگر
- ۱۰ دی ۱۳۲۹- ناصر چشم‌آذر موسیقی دان آهنگساز و نوازنده ایرانی
- ۱۰ دی ۱۳۴۰- کتایون ریاحی بازیگر و نویسنده
- ۱۰ دی ۱۳۴۰- ناصر عبداللهی خواننده پاپ ایرانی
- ۱۳ دی ۱۳۵۷- سام قریبیان بازیگر و نویسنده
- ۱۴دی۱۳۱۸-حسین محی الدین الهی قمشه ای استاد دانشگاه،نویسنده،مترجم و سخنران ایرانی
- ۱۱ دی ۱۳۷۳- سردار آزمون ملی پوش فوتبال
* ۲۰ دی ۱۳۶۰- جواد عزتی بازیگر
- ۲۲ دی ۱۳۶۱ - نگار جواهریان بازیگر
- ۲۲ دی ۱۳۶۲ - ترانه علیدوستی بازیگر و نویسنده
- ۲۳ دی ۱۳۶۰ - محمد علیزاده خواننده
- ۲۵ دی ۱۳۵۵ - ماه چهره خلیلی بازیگر
- ۲۷ دی ۱۳۴۴ - سید جواد هاشمی بازیگر
- ۲۷ دی ۱۳۵۱ - مجید اخشابی خواننده
- ۲۸ دی ۱۳۶۰ _ عقیل جعفری نویسنده
- ۲۹ دی ۱۳۳۰ - نصرالله معین خواننده
- امید عالیشاه - فوتبالیست
- کمال کامیابی نیا - فوتبالیست
- مارکو اسلوویچ - بدنساز
- ابوالفضل درویشوند - دروازه بان
- ۳دی۱۳۷۴_امیر مقاره_خواننده
- ۲۰ دی ۱۳۸۲ - محمدامین ربیعی‌نژاد - بنیان گذار کمپانی مارن
درگذشت‌ها
- ۱۳۸۹ - علیرضا پهلوی (دوم)، شاهزاده ایران ایرانی
- ۱۳۹۴ - اشرف پهلوی، شاهدخت ایران ایرانی
- ۱۵۲۴ - واسکو دا گاما، دریانورد و کاشف پرتغالی در هند
- ۱۲۳۰ - امیرکبیر، صدراعظم مشهور دوره قاجار
- ۱۹۵۷ - اوکاوا شومیو، نویسنده و سیاست‌مدار ژاپنی و یکی از مترجمان قرآن به زبان ژاپنی
- ۱۹۸۹ - ساموئل بکت، نمایشنامهنویس، رمان‌نویس و شاعر ایرلندی
- ۲۰۰۷ - اکبر رادی، نمایشنامهنویس ایرانی
- ۲۰۰۸ - ساموئل هانتینگتون، دانشمند علوم سیاسی دانشگاه هاروارد
- ۱۳۹۵ - اکبر هاشمی رفسنجانی، سیاست‌مدار ایرانی
- ۱۳۹۷ - سید محمد هاشمی شاهرودی، سیاست‌مدار ایرانی و از مراجع تقلید شیعه
- ۱۳۹۸ - قاسم سلیمانی، نظامی ایرانی
- ۱۳۹۹ - محمد تقی مصباح یزدی، مجتهد و فیلسوف شیعه
جُستارهای وابسته
- ویکی‌پدیا:یادبودهای برگزیده/۲۲ دسامبر
- ویکی‌پدیا:یادبودهای برگزیده/۲۳ دسامبر
- ویکی‌پدیا:یادبودهای برگزیده/۲۴ دسامبر
پیوند به بیرون
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ دی موجود است. |
|
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ دی موجود است. |
|
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ دی موجود است. |
منابع
- «جشن دیگان». مهر میهن. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۳۹۲.
- لطفی‌نیا، سلیمان. «روزشمار تاریخ». هفته‌نامهٔ امرداد، شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شمارهٔ ۲۸۹، ص ۸.
- «شورای فرهنگ عمومی».