گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه آرامگاه اُلجایتو است که بین سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی به دستور او در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی[1] و اسلامی به‌شمار می‌رود. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌است.[2] گنبد این بنا سومین گنبد بزرگ جهان بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره، و گنبد مسجد ایاصوفیه است.[3][4][5] که توسط مغول ها(دوره حمله مغول ها به ایران) ساخته شد.

مختصات: ۳۶°۲۶′۵٫۶۹″ شمالی ۴۸°۴۷′۴۷٫۸۱″ شرقی
گنبد سلطانیه
اطلاعات اثر
مکان ایران، استان زنجان، سلطانیه
نوعفرهنگی
معیار ثبتii, iii, iv
شمارهٔ ثبت۱۱۸۸
منطقهآسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت۲۰۰۵ (طی نشست بیست‌ونهم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی۱۶۶
تاریخ ثبت ملی۱۵ دی ۱۳۱۰
دیرینگیدوره ایلخانی
† منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

ویژگی‌های بنا
نمایی نزدیک از گنبد سلطانیه

گنبد مزبور در پنج فرسخی سمت شرقی شهر زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن ۸۰ گز است. هشت مناره نیز در اطراف گنبد دارد؛ و قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است. رنگ گنبد آبی است. بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار نوشته‌اند. ارتفاع بنا ۴۸٫۵ متر و قطر دهانه داخلی آن ۲۵٫۵ متر می‌باشد در قسمت بالایی آن ساختمان دور تا دور اتاق‌ها و غرفه‌گرفته. خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق‌های بالا با گچ‌بری‌ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته‌است. در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده‌است. حکاکی‌هایی در آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین بنا نیز دیده می‌شود.

تزیینات و چگونگی ساخت این آرامگاه در واقع نقطهٔ عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی جدا شده‌است.

پیشینه ساخت گنبد سلطانیه
نمای داخلی گنبد سلطانیه

گنبد زیبای سلطانیه با رنگ فیروزه ای خود از تمام نقاط شهر پیداست. این گنبد در سال ۷۰۳ هجری قمری به دستور الجایتو یا همان سلطان محمد خدابنده ساخته شد. کار طراحی این گنبد هشت ضلعی هم بر عهده فضل‌الله همدانی وزیر محبوب ایلخانیان بود. این گنبد زیبا در طول مدت ده سال توسط معماری به نام سید علی شاه به همراه سه هزار کارگر برپا می‌گردد. بعد از اتمام ساخت کار تزیین بنا آغاز شده و سه سال زمان می‌برد.[6]

معماری
طرح و پلان گنبد سلطانیه در دوره محمدشاه قاجار اثر پاسکال کوست
برش طبقات و گنبد

این بنا باشکوه‌ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماری ایران است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شده‌است. از ارسن بزرگ سلطانیه که در بر گیرندهٔ بیمارستان، خانقاه و میانسرای آن بوده، تنها گنبدخانه و آرامگاه الجایتو بازمانده‌است. میان سرای نام برده شاید به اندازهٔ دو برابر میدان نقش جهان بوده‌است. فضای تربت خانه‌ها بعدها به آن افزوده شده‌است.[7]

این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می‌شود از ۸ در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الگو گرفته‌است. بنا دربرگیرنده دو دوره تزئینات می‌باشد. دور اول تزئینات آجر و کاشی بوده که به واسطه آجر و کاشی آیاتی از قرآن و نام الله و محمد و علی و نام سلطان نوشته شده‌است اما پس از مدتی به دلیلی ناشناخته سلطان محمد خدابنده دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با اندود گچ را می‌دهد.

گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه است.

نگارخانه
  • حدود سالهای ۶۰–۱۸۴۰
  • نگاره بنا در دوره محمدشاه قاجار اثر اوژن فلاندن
  • سلطانیه سال ۱۲۲۰ شمسی اثر اوژن فلاندن
  • شهر سلطانیه
  • نگاره گنبد سلطانیه روی تمبر پستی ایران
  • نمای گنبد در شب
  • دورنمای گنبد
  • جزئیات گنبد
  • رواق زیر گنبد
  • نمای عمومی بنا
  • جزئیات دیوارها
  • حصار سنگی گنبد سلطانیه
  • چشم انداز گنبد از کنار حصار سنگی سلطانیه

جستارهای وابسته

منابع
  1. Soltaniyeh — UNESCO World Heritage Centre
  2. صفاکیش و طاهرخانی، «گنبد سلطانیه»، تاریخ‌نگار.
  3. «روزی برای سلطانیه». خبرگزاری دانشجویان ایران- ایسنا. ۲۴ تیر ۱۳۹۹.
  4. «گنبد سلطانیه سومین گنبد آجری جهان». باشگاه خبرنگاران جوان. ۳ فروردین ۱۳۹۱.
  5. «گنبد سلطانیه سبكی جدید در معماری». مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی). ۳۰ تیر ۱۳۹۴.
  6. «جامع‌ترین سایت گردشگری کشور | گردشگری 724». gardeshgari724.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
  7. سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۲۰۴
  • وبگاه سلطانیه
  • Soltaniyeh — UNESCO World Heritage Centre
  • این مقاله شامل بخش‌هایی به قلم محمد معین (درگذشته در ۲۱ تیر ۱۳۵۰) است. حقوق معنوی آن بخش‌ها برای محمد معین محفوظ است.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گنبد سلطانیه موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.