بنای رختشویخانه
بنای رختشویخانه یا مجموعهٔ تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان که منطبق بر حصار قدیمی شهر می‌باشد، در یک منطقهٔ پرتراکم مسکونی قرار دارد. مردم شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند. چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان مشابه ندارد یا کم‌نظیر است. این بنا در حال حاضر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزهٔ مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مردم می‌توانند از آن بازدید کنند. این بنا در سال‌های گذشته به جهت وجود هوای سرد در زمستان‌ها برای بانوان زنجانی ساخته شده‌است.
| بنای رختشویخانه | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | بنای رختشویخانه |
| کشور | ایران |
| استان | استان زنجان |
| شهرستان | زنجان |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های دیگر | رختشویخانه |
| کاربری کنونی | موزهٔ مردم‌شناسی |
| دیرینگی | دوره قاجار |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره قاجار، دوره پهلوی |
| بانی اثر | علی اکبر توفیقی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۱۷۴۷ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | بله |
پیشینه
این بنا را دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بنا ساخته‌اند.[1]
زمین این بنا را علی‌اکبر خان توفیقی شهردار وقت زنجان خرید.
سبک و سیاق معماری این بنا را می‌توان به شیوه اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی نسبت داد.
موقعیت جغرافیایی در شهر
بنای تاریخی رختشویخانه زنجان در محل معروف به بابا جامال چوقوری (گودال باباجمال) در قلب بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته و دسترسی به بنای رختشویخانه از طریق خیابان سعدی، کوچه فرهنگ امکان‌پذیر است. این بنا تقریبا در مرکز شهر واقع شده است.
کاربری
هدف از ساخت این رختشویخانه تأمین امنیت و آسایش زنان در یک مکان سرپوشیده بوده‌است.
از نظر تشابه کاربری چنین بنایی در هیچ قسمتی از ایران به این شکل دیده نشده ولی از نظر معماری با مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ قابل مقایسه‌است. این بنا به‌طور عام‌المنفعه و شبانه‌روزی بوده و بابت استفاده از آن هیچ پولی از شهروندان دریافت نمی‌شده‌است.
بنای رختشویخانه شهر زنجان هم‌اکنون مهم‌ترین موزه این استان است و در آن انواع لباس‌های محلی، زیورآلات، ابزار و وسایل مورد استفاده بانوان در معرض دید همگان قرار گرفته‌است.[2]
مشخصات بنا
آب این محدوده که دارای فضاهای متعددی است از قنات قلعچه حاجی میربهاالدین تأمین می‌شد. فضاهای این مجموعه را می‌توان به دو بخش مدیریت رختشویخانه شامل حیات و قسمت مسکونی و فضای اصلی شستشوی رخت که خود دارای چهار قسمت است تقسیم کرد. حیاط محوطه‌ای است به شکل مربع و مستطیل به میزان ۴۰۰ متر مربع (۳۲×۱۲ متر) شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی محوطه به مقدار ۶۰ متر مربع شامل دو اتاق و یک ورودی است که این ورودی فضاهای محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل می‌نماید. پلان و نمای این واحد مسکونی، دارای بار فرهنگی بوده و به سبک معماری سنتی شناخته شده زنجان احداث گردیده‌است.
خزینه این رختشویخانه ۱۷ متر طول ۵۵/۱۱ متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع دارد فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رختشویخانه وجود دارد که به عبارتی می‌توان آن را شاه‌نشین و محل مدیریت نامید. محل ورودی بنا به شبکه ارتباطی کوچه‌های شهر را پیدا می‌کرد و خانمی که گفته می‌شود همسر معمار این بنا بوده‌است کار کنترل و نظارت بر امور رختشویخانه را برعهده داشت و در قبال این کار مبلغی ماهیانه دریافت می‌کرد. از معماری این فضا چنین استنباط می‌شود که معمار آشنایی کاملی به شیوه سنتی داشته که توانسته‌است با کمک قوس‌ها و نورگیرها فضای دل‌انگیزی را در قسمت بالای انبار سالن اصلی رختشویخانه و تردد افراد را انجام می‌داده‌است.
طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی بنای رختشویخانه دورنمای بسیار زیبایی دارد و سالن آن با ۱۱ ستون به‌طور قرینه به دو قسمت تقسیم شده‌است. این فضا از سالنی به عرض ۷/۱۳ متر طول ۶۲ متر و مساحت زیربنای ۸۵۰ متر مربع برخوردار است. فاصله ۱۱ ستونی که به‌طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده‌اند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه‌ها تشکیل یافته و حدود آن را سنگ‌های حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا می‌کند.
جایگاه رختشویخانه در ساختمان سازی‌های جدید
با قرار دادن رختشویخانه یا به اصطلاح مهندسان لاندری دیگر ماشین لباس شویی از آشپزخانه برداشته و به این بخش انتقال داده می‌شود.ساختمان‌های قدیم اکثراً فضای زیادی را برای حکام در نظر می‌گرفتند و اکثر مهندسان ساختمان به آن‌ها پیشنهاد می‌دهند که بخش لاندری را در طراحی ساختمان خود به این بخش اضافه کنند.
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بنای رختشویخانه موجود است. |
- «بنای رختشویخانه زنجان». وب‌گاه نقش نگار. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۴.
- «رختشویخانه زنجان». جام‌جم آن‌لاین.
- تبیان زنجان
- بنای رختشویخانه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان
پیوند به بیرون
- عکس‌های سالار نیر هدی از «رختشویخانه زنجان». جام‌جم آن‌لاین. تاریخ ۱۳۸۷/۰۹/۱۷
| مرکز |  موقعیت استان زنجان در ایران  زنجان.  زنجان. | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها | ||
| جاذبه‌های گردشگری |
| |